فلسفه برای كودكان در كتاب ماه فلسفه

چکیده:

شصت‌ودومين شماره مجله «كتاب ماه فلسفه» منتشر شد. شماره آبان‌ماه اين نشريه به فلسفه براي كودكان اختصاص دارد._

به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، سخن نخست اين نشريه به سعيد ناجي نويسنده، مترجم و كارشناس فلسفه براي كودكان تعلق دارد.

وي در اين مقاله به معرفي اجمالي فلسفه براي كودكان مي‌پردازد و نقش آن را در بهبود روش‌هاي تعليم و تربيت تبيين مي‌كند.

برنامه فبك حدود 50 سال پيش بنيان گذاشته شد و بانيان آن از جمله متيو ليپمن، آن مارگارت شارپ و گرت متيوز از دنيا رفته‌اند. اينك نسل سوم، اين برنامه را در كشورهاي پيشرفته پي‌گيري مي‌كند و هر ساله چند كنفرانس بين‌المللي و منطقه‌اي در اين حوزه برگزار مي‌شود.

پي‌گيري اين برنامه چند دليل مي‌تواند داشته باشد. نااميدي كامل انديشمندان از نظام تعليم و تربيت رايج و چشم‌انداز بسيار موفق اين برنامه و زنده شدن اميدهايي براي بازگرداندن معنا، تفكر و رشد به مدارس و نيز رهايي كودكان و نوجوانان از زندان‌هاي مدارس يكي از اصلي‌ترين اين دلايل است.

متاسفانه برنامه فلسفه براي كودكان به خوبي از سوي عده‌اي درك نشده است و كماكان اين تصور وجود دارد كه مقصود از فلسفه براي كودكان، ساده كردن متون فلسفي براي ارايه به كودكان است، در حالي كه اين برنامه يك روش آموزش است كه مي‌كوشد قدرت تفكر و استدلال كودك را افزايش دهد تا از اين طريق در روند زندگي و درس‌آموزي كمكي به وي شده باشد.

ناجي نيز در سرمقاله خود تاكيد مي‌كند كه «نبايد اين اشتباه را مرتكب شويم كه منظور برنامه فبك، آموزش فلسفه و متون فلسفي در مدارس است؛ از اين رو فكر آوردن فلسفه آكادميك را به مدارس از سر بيرون كنيم و به فكر فلسفه‌اي به معناي ديگر باشيم. رجوع به معناي سقراطي تفلسف مي‌تواند تا اندازه‌اي روشن كند كه منظور از فلسفه‌اي كه در برنامه فبك جريان دارد، چيست؟»

كتاب ماه فلسفه كه محور آن معرفي و نقد و بررسي كتاب‌هاي منتشره در حوزه فلسفه است در چند بخش اصلي تدوين مي‌شود كه يكي از آن‌ها بخش جستار است. در اين بخش چند مقاله ترجمه‌اي و يك مقاله تاليفي گنجانده شده است.

مقاله نخست با عنوان «فلسفه براي كودكان» نوشته مايكل پريچارد و ترجمه مصطفي اميري است. نويسنده در اين مقاله به موضوعاتي مانند توانايي كودكان براي تفكر فلسفي، گنجاندن فلسفه در برنامه فشرده مدارس، موسسه ترويج فلسفه براي كودكان و همچنين فلسفه براي كودكان در ساير كشورها پرداخته است.

او در بخشي از اين مقاله به نظر ليپمن اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «ليپمن اميدوار است كه فلسفه جايگاهي محوري در برنامه درسي مدارس پيدا كند و به اين ترتيب دانش‌آموزان بتوانند مهارت‌هاي تفكر انتقادي را از طريق سوالات و پژوهش‌هاي فلسفي پرورش بدهند. او در عين حال مدعي است فلسفه مي‌تواند درك بهتري از تجربيات آموزشي براي دانش‌آموزان فراهم بياورد.»

آيا كودكان مي‌توانند فلسفه‌ورزي كنند؟ اين سوالي است كه در مقاله دوم بخش جستار، توسط كاريس موريس بررسي شده است. فاطمه عظمت‌مدار ترجمه اين مقاله را بر عهده داشت. برخي از فلاسفه مدعي‌اند كه كودكان كم سن و سال قادر به فلسفه‌ورزي نيستند. اين مقاله به بررسي برخي از اين ادعاها پرداخته و استدلال‌هايي را عليه آن‌ها ارايه مي‌كند. نويسنده براي بررسي اين موضوع سراغ آراي انديشمندان مختلف از سقراط تا ويتگنشتاين مي‌رود.

به زعم نويسنده اين مقاله، با تبعيت از سقراط و افلاطون، جست‌وجوي معرفت‌شناختي درباره «شروع مجدد همه چيز» است؛ يعني در يافتن براي خودم «كه من واقعا مي‌دانم كه آن‌چه ادعا مي‌كنم چيست.» يك شرط لازم براي اين تمرين فلسفي ترك عقايد و تصورات مورد احترام است، چيزي كه براي بزرگسالان كه اغلب عقايدشان به شدت تبديل به تفكر و عادت‌هاي ريشه‌دار شده، سخت‌تر است.

ويژگي‌هاي داستان‌هاي فلسفه براي كودكان از منظر رابرت فيشر و همچنين اهداف تربيت مربي در برنامه فبك نوشته مونيكا ولاسكو دو مقاله ديگر اين بخشند.

«براي خردسالان كتاب‌هاي مصور و به ويژه كتاب‌هاي باسابقه‌اي مانند برنارد، حالا نه و آن‌جا كه همه چيز بكر است مي‌توانند براي كاوش فلسفي محرك‌هايي قوي باشند.» اين متن بخشي از مقاله رابرت فيشر درباره ويژگي‌هاي داستان‌هاي فلسفه براي كودكان است.

«نقد و بررسي» عنوان بخش ديگري از كتاب ماه فلسفه است كه به بررسي كتاب‌هاي منتشره، كتاب‌هاي «كندوكاو فلسفي براي كودكان و نوجوانان» سعيد ناجي، «گفت‌وگو با دخترم درباره فلسفه» روژه پل درووا، «فلسفه براي كوچك‌ترها» ديويد رايت، «من و باباي فيل‌سوفم» جلال خداياري، «كودك فيلسوف، ليلا» سعيد ناجي، «ليزا كودكي در مدرسه» متيو ليپمن، «كتاب راهنماي مربي براي ليزا و ليلا» متيو ليپمن و آن مارگارت شارپ پرداخته است.

روح‌الله كريمي، پروانه عروج‌نيا، الهام حدادي، حوريه هوشيدري فراهاني سيده فاطمه موسوي و رومينا كرماني نويسندگان اين نقدها هستند.

گزارش اجمالي نشست «چشم‌اندازها و چالش‌هاي برنامه فلسفه براي كودكان و نوجوانان» كه حدود دو سال پيش در سراي اهل قلم برگزار شد نيز در اين شماره از كتاب ماه فلسفه منتشر شده است. در اين نشست، مهرنوش هدايتي، حسين شيخ‌رضايي و سعيد ناجي درباره مشكلات اين حوزه سخنراني كرده بودند.

پروفسور هاشم رسناني، پيشرو برنامه فبك در مالزي كارشناسي است كه در بخش گفت‌وگوي اين شماره مخاطب مصاحبه‌كننده قرار گرفته است. رسناني برنامه فلسفه براي كودكان را در مالزي معرفي كرده است و تلاش مي‌كند با ترغيب شاگردانش در سطح دكتري و فوق دكتري آن‌ها را براي كار در اين موضوع به فعاليت و تحقيق وادارد.

در بخش كتابشناسي فلسفه (با / براي) كودكان، 96 كتاب و بيش از 100 عنون مقاله معرفي شده‌اند.

در بخش پيشخان فارسي اين شماره از كتاب ماه فلسفه 5 كتاب، در بخش پيشخان عربي 11 كتاب، در بخش پيشخان غربي نيز 20 كتاب تازه منتشر شده معرفي شده‌اند.

ماهنامه تخصصي اطلاع‌رساني و نقد و بررسي كتاب ماه فلسفه، به صاحب‌امتيازي خانه كتاب و سردبيري علي اوجبي با بهاي هزار و 500 تومان منتشر شده است.

منبع:ایبنا