بیست و پنجمین اجلاس مجمع جهانی فقه اسلامی با نظارت «خالد الفیصل» امیر منطقه مکه مکرمه و با حضور «صالح بن عبدالله بن حمید» رئیس مجمع؛ «حسین ابراهیم طه» دبیرکل سازمان همکاری اسلامی؛ «قطب مصطفی سانو» دبیرکل این مجمع و دیگر شخصیت‌ها از کشورهای اسلامی از یکم اسفندماه در جده عربستان آغاز شد و استاد احمد مبلغی به‌عنوان نماینده جمهوری اسلامی در این مجمع حضور یافت تا در موضوعات مطروحه، به بحث و تبادل نظر با فقهای جهان اسلام بپردازد.
به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی کتاب ناب" به نقل از خبرنگار اجتهاد، این استاد برجسته خارج فقه حوزه علمیه قم طی چند مداخله در نشست‌های علمی اجلاس مجمع فقه جده به تبیین «تأثیر کرونا بر سلامت و بهداشت عمومی جامعه از نگاه فقه» و «احکام شبکه‌های اجتماعی در انتقال اطلاعات» پرداخت و همچنین در نهمین جلسه علمی با ارائه مقاله‌ای موضوع «سقط جنین به دلیل تجاوز جنسی» را از منظر فقه بررسی کرد و ابعاد پیرامون این موضوع و احکام مربوط به آن را بر اساس مبانی و شواهد دینی بیان نمود. آنچه می‌خوانید بخش‌هایی از سخنان این عضو مجلس خبرگان رهبری و رئیس مرکز پژوهش‌های دینی تطبیقی التجدید لبنان است.
ورود فقه بر سلامت و بهداشت عمومی جامعه
دومین و سومین جلسه از سلسله نشست‌های علمی بیست و پنجمین اجلاس مجمع جهانی فقه اسلامی در جده عربستان سعودی پیرامون آثار کرونا بر عبادات و معاملات متمرکز بود. استاد مبلغی در این نشست گفت: در کنار بررسی تأثیر کرونا بر عبادات و معاملات که مهم است، موضوع مهم دیگری وجود دارد که احکام آن را نیز باید از فقه گرفت و آن تأثیر کرونا بر سلامت و بهداشت عمومی جامعه است. نگاه تخصصی به بهداشت عمومی بعد از کرونا دستخوش تحول مهمی شده است. پیشگیری از تأثیرات مخرب کرونا بر سلامت اجتماعی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای این پیشگیری در گرو شناخت رابطه کرونا و بهداشت و سلامت عمومی است.
فقه نباید از روزگار عقب بماند، بلکه باید نظرش را در مورد بهداشت عمومی بگوید. استرس در حال حاضر یک مسئله مهم در حوزه سلامت روان و گریبانگیر بخش‌هایی از جوانان جوامع شده است. سه نوع استرس ناشی از کرونا وجود دارد: استرس قبل از ابتلا، استرس در هنگام آسیب‌دیدگی و استرس بعد از بازگشت به سلامتی. فقه باید به مشکلات نسل جوان، استرس‌ها و مشکلات سلامت عمومی توجه کند و به آن بپردازد. پیشنهاد می‌کنم پس از تهیه عناوین علمی مربوط به این موضوع جلسه‌ای در این خصوص برگزار شود.
احکام شبکه‌های اجتماعی در نقل اطلاعات
استاد مبلغی همچنین در چهارمین جلسه مجمع جهانی فقه اسلامی عربستان که در شهر جده برگزار شد، در موضوع «بیان احکام شبکه‌های اجتماعی، ضوابط آن، انتقال اطلاعات و اخبار و تبادل نقل آن به منظور تکذیب، یا اشاعه یا بدگویی» به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: ما دو نوع تعامل و قرار گرفتن در معرض ابزارهای جدید ارتباطات جمعی داریم: نوع اول کنترل آن و کنترل انتقال اطلاعات و اخبار نادرست آن است. مبارزه با اخبار نادرست اگر چه به شرط علمی بودن حائز اهمیت است، اما از آنجا که حرکت رو به توسعه فضای مجازی به گونه‌ای است که حالت کنترل سنتی آن روز به روز محدودتر و ضعیف‌تر میشود، تمرکز بر این راه خالی از کاستی نیست و با طبیعت رو به توسعه آن نمی‌سازد.
راه دوم تقویت آموزش عمومی و ایجاد زیرساخت‌هایی اجتماعی است. در فضای مجازی قابلیت‌ها و پتانسیل‌هایی وجود دارد که می‌توان از رهگذر تقویت و ارتقای آموزش عمومی و زیرساخت‌های اجتماعی به تعدیل آن دست زد، به عبارت دیگر برای فضای مجازی خصوصیتی وجود دارد که هم مشکل و هم راه حل در خود آن نهفته است اگر جامعه کاربر به درستی با آن تعامل کند فضای مجازی خود به تعدیل و توازن در خود دست می‌زند بر اساس این خصوصیت، توان و توسعه فضای مجازی از طریق چگونگی جامعه کاربر با آن تنظیم و توازن پیدا می‌کند.
این همان چیزی است که در قرآن کریم می‌یابیم که در مقابل خبر فاسق که می‌تواند دو قوم را به جان هم بیندازد بر «تبیّنوا» تمرکز کرده است و تبین به زبان امروزی به معنای (فرایند ساختن تشخیص و قدرت بر تشخیص) است. این بدان معناست که در مواجهه با خبر فاسق که ممکن است نزاع، اختلاف و جنگ بین دو مجموعه را ایجاد کند به جای تمرکز بر مبارزه با خبر باید روی قدرت و فرایند تشخیص جامعه تمرکز کرد.
معلوم است که مقصود از تبیّنوا در آیه «تبین اجتماعی» است، زیرا سیاق آیه خطاب به قوم است نه به افراد و متضمن هشدار از وقوع درگیری بین دو قوم «أن تصیبوا قوما بجهاله…». بر این اساس، فقه باید بیاید و بر ضرورت آموزش عمومی به‌صورت اجتماعی و تخصصی متمرکز شود که جامعه به وسیله آن، به‌صورت نهادی و اجتماعی، توانمند شود و آگاهی خود را تأمین کند.
حکم سقط جنین ناشی از تجاوز به عنف
استاد احمد مبلغی، همچنین در نهمین جلسه از سلسله نشست‌های علمی اجلاس با ارائه مطلبی به موضوع «حکم سقط جنین ناشی از تجاوز به عنف» پرداخت که نتایج حاصل از مقاله ارائه شده پیرامون موضوع مذکور در ادامه می‌آید.
تعریف سقط جنین: سقط جنین عمدی، سقط جنین قبل از تمام شدن مدت بارداری است به طوری که جنین در صورت داشتن روح بمیرد و یا در صورت نداشتن روح فرایند رشد منتهی به تبدیل شدن به «انسان داراى حیات» متوقف شود، چه به خاطر عمل خود زن باشد، چه توسط دیگران، چه آن شخص سوم به درخواست او انجام دهد یا بدون درخواست او.
تعریف تجاوز به عنف: عبارت است از تجاوز جنسی به دیگری به صورت اجباری به‌گونه‌ای که قدرت انتخاب و مقاومت در برابر متجاوز را از دست دهد، خواه این وضعیت در نتیجه استفاده از نیروی بدنی باشد یا در نتیجه استفاده از اسلحه یا سوء استفاده از رتبه اداری یا اجتماعی یا سوء استفاده از ضعف فرد مورد تجاوز (مثلاً اگر کودک است یا از مشکل جسمی رنج می‌برد یا در هنگام تعرض از هوش می‌رود و غیر) چه قربانی مرد باشد یا زن.
تعریف زناى به عنف: زنای به عنف زنایی است که قربانی دارد. موارد زیر مصادیق زنای به عنف تلقی می‌شوند: زناى با زن در خواب، یا حالت مستی یا بیهوشی، زنای با آن پس از اغوا کردن یا فریب دادن یا ربودن او اگر چه از سر ناچاری تسلیم شود، زناى با آن پس از تهدید و ترساندن او، هر چند از سر ترس تسلیم شود، زنای مدیر مؤسسه یا اداره با زنی که در آنجا کار می‌کند با تکیه بر به کارگیری شرایط کار و اداره به‌گونه‌ای که زن در موقعیتی قرار گیرد که در حالت ترس یا ضعف یا فقدان اراده قرار گیرد، و زنا با تکیه بر سلاح یا استفاده از ضرب و شتم که شدیدترین نوع زنای به عنف است.
حکم سقط جنین ناشی از تجاوز به عنف
حکم سقط جنین: سقط جنین غیر دارای روح که از طریق تجاوز جنسی به دست آمده است جایز نیست مگر اینکه حفظ او موجب ضرر و یا حرج برای مادر باشد.
سقط جنین دارای روح که از طریق تجاوز جنسی به دست آمده به هیچ وجه جایز نیست.
«قربانی تجاوز» دارای حقوق شخصی و اجتماعی است. حقوق شخصی قربانی را می‌توان تحت عنوان حق بازگشت به حالت عادی قبلی تعریف کرد.
یکی از حقوق اجتماعی حق ازدواج است به این معنا که گاه خانواده قربانی یا نزدیکان وی در این امر دخالت می‌کنند. مورد، و مداخله آنها این است که بخواهند که قربانی با فرد متجاوز ازدواج کند و این کار را با هدف رفع انگ، یا رفع مشکل اجتماعی که معتقدند برای خانواده قربانی اتفاق افتاده است، انجام می‌دهند.
یکی دیگر از حقوق اجتماعی حق فرهنگی بوده و منظور این است که به قربانی تجاوز باید دید فرهنگی صادقانه و مثبتی داشت. اگر به قربانی، شرایط و موقعیت او منفی نگریم، این نگاه منفی باعث ایجاد مشکلاتی در او میشود، او را در انزوا بیشتر قرار می‌دهد، فضای تهمت و شایعه‌سازی علیه او ایجاد و امکانات اولیه را از او سلب می‌کند، پس حق فرهنگی یک حق است.
گفتنی است، نشست‌های علمی بیست و پنجمین مجمع جهانی فقه اسلامی در استان جده عربستان سعودی از ۲۰ تا ۲۳ فوریه (اول تا چهارم اسفند) برگزار شد و بیش از ۲۰۰ شخصیت و اندیشمند کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی که رشته‌های مختلف حقوقی، اقتصادی، پزشکی و اجتماعی تخصص داشتند، در آن شرکت و به بیان نقطه نظرات خود پرداختند و در طول برگزاری جلسات که به مدت چهار روز ادامه داشت، ۱۶۰ مقاله در مورد مسائل روز جهان اسلام مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
مجمع جهانی فقه اسلامی در جده عربستان
یادآوری میشود؛ مجمع بین‌المللی فقه اسلامی، مرکزی علمی، فقهی و فرهنگی وابسته به سازمان همکاری‌های اسلامی (سازمان کنفرانس اسلامی سابق) است که در سال ۱۴۰۳ مطابق با ۱۹۸۳ در مکه تأسیس شد.
در این دوره از مجمع بیش از ۲۰۰ عالم، فقیه و کارشناس اقتصادی، پزشکی، جامعه‌شناسی و آموزش و پرورش از ۵۷ کشور عضو سازمان همکاری اسلامی برای تحقیق و بحث درباره ۱۶۰ پرونده مختلف شرکت دارند.
این مجموعه از زمان تأسیس خود در چهار دهه پیش شروع به کار کرده و به طور کل سازمان‌دهی دوره‌های سالانه با حضور اعضا و کارشناسان از عالمان و فقیهان برجسته اسلامی از کشورهای مختلف جهان اسلام را در دستور کار دارد.
مجمع بین‌المللی فقه اسلامی تاکنون موفق به برگزاری ۲۴ دوره علمی با حضور علما و فقهای برجسته و تصمیم‌گیری در مورد ۲۳۸ پرونده مختلف بر مبنای قرآن کریم، سنت نبوی و میراث غنی اسلامی در راستای حل مسائل جهان معاصر شده است.
اعضای مجمع: اعضا متشکل از فقها، علما و اندیشمندان در زمینه‌های مختلف فقهی، فرهنگی، علمی و اقتصادی از نقاط مختلف جهان اسلام است که به بررسی اجتهادی مسائل زندگی معاصر با هدف ارائه راه‌حل‌هایی که برخاسته از میراث و منابع اسلامی است، می‌پردازد.
تمام کشورهای اسلامی عضو در سازمان همکاری‌های اسلامی دارای نماینده در این مجمع هستند این اعضا از بین علما، متفکران و مجتهدان اسلامی برگزیده می‌شوند. همراه اعضای رسمی تعدادی کارشناس نیز در جلسات مجمع حضور پیدا می‌کنند.
اهداف مجمع: این مجمع اهداف متعددی را پی می‌گیرد که از این میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: دستیابی به همگرایی فکری و تکامل معرفتی بین فقهای مذاهب معتبر اسلامی و متخصصان حوزه‌های دانش و علوم انسانی به منظور بیان دیدگاه شرعی نسبت به مسائل زندگی معاصر، ارائه نظر شرعی و ترجمه آن در موضوعات مربوط به واقعیت‌های اجتماعی با هدف تسهیل استفاده از آن در تدوین قوانین و مقررات و نظام‌های حقوقی، تشویق به اجتهاد جمعی در مسائل و مشکلات زندگی معاصر، نفی تعصب، غلو و تکفیر، گسترش روحیه اعتدال، میانه‌روی و مدارا در میان پیروان مذاهب، تشویق به همگرایی، انسجام و تقریب بین فقهای مذاهب مختلف اسلامی و التزام به آداب فقهی اختلاف و نو ساختن فقه اسلامی.
نحوه کار مجمع: پس از انتخاب موضوع هر نشست، سرفصل‌های آن برای اعضای مجمع ارسال میشود. اعضای مجمع حاصل بررسی‌ها و تحقیقات خود را در قالب مقاله به دبیرخانه مجمع ارسال می‌کنند. دبیرخانه مقالات تهیه شده را جهت مطالعه و کسب آمادگی بین کلیه اعضا توزیع می‌کند. اعضا سپس در نشستی که به مدت یک هفته طول می‌کشد به ارائه، بررسی و مناقشه مقالات پرداخته و در نهایت به صدور فتاوای فقهی بر اساس اجماع آرا می‌پردازند.
لازم به ذکر است، پیش از این، مرحوم آیت‌الله محمدعلی تسخیری، نماینده جمهوری اسلامی در مجمع جهانی فقه اسلامی در جده عربستان بود.
منبع اجتهاد