به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی کتاب ناب" به نقل از شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) – به مناسبت سالگرد ارتحال معمار و رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) خبرگزاری شفقنا، سلسله گفت و گوهایی را با برخی شخصیت ها، اساتید و کارشناسان درباره مکتب فکری و فقهی، شیوه رهبری و ابعاد شخصیتی ایشان به انجام رساند.
به همین مناسبت با حضرت آیت الله آقای شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی، استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه خراسان و از شاگردان برجسته و مستشکل درس امام خمینی در نجف اشرف به گفت و گویی داشتیم. که بازخوانی متن کامل این گفت و گو به این شرح است:
اجرای احکام دین و فریادرسی به طبقه محروم؛ دو دلیل اصلی قیام حضرت امام خمینی(ره) بود
حضرت آیت الله اشرفی شاهرودی در گفت وگوبا شفقنا، به بیان خصوصیات و ویژگی های فقهی و اخلاقی حضرت امام خمینی (ره) پرداخت و اظهار کرد: مرحوم امام خمینی (ره) از افرادی بودند که درد دین و ملت را داشتند و بر همین اساس بسیار به مردم علاقه مند بودند و از غم و رنج مردم رنج می بردند. از سوی دیگر حضرت امام(ره) یک مجتهد جامع الشرایط و دلسوز دین بودند. برنامه های زندگی خاندان پهلوی بر مبنای دین نبود و عمدتاً هم با کمال تاسف ۱۰۰۰ فامیلی که در آن زمان معروف بود؛ ممکلت و منافع کشور را به نفع خودشان مصادره می کردند و مردم ضعیف به خصوص در روستاها در کمال رنج و فقر زندگی می کردند؛ این مجموعه موجب شد که مرحوم امام(ره) قیام کنند و حرکت الهی را به دو دلیل شروع کنند؛ یک دلیل، اجرای احکام دین و دلیل دوم استقلال کشور و فریادرسی به طبقه محروم به خصوص درروستاهای اطراف کشور که در فقر ومشکلات بسیار زندگی می کردند.
نظر امام (ره) بر این بود که مملکت در وهله اول بر مدار دینی طبق قانون اساسی اداره شود
وی تاکید کرد: نطق های آتشینی که حضرت امام(ره) هم در ایران و هم در نجف اشرف داشتند و با اعلامیه هایی که مرتباً صادر می کردند؛ موجب شد که در بین مردم شریف و متدین ایران، حالت پذیرش و استقبال از برنامه های مرحوم امام(ره) تجلی پیدا کند و این تجلی را در طول مدت نهضت کاملاً دیدیم و شاید در دنیا این سنخ همکاری مردم و پاسخ مثبت دادن به ندای رهبرآنگونه که شاهد بودیم، سابقه نداشته است. در سراسر کشور این تجاوب و همسویی از مردم نسبت به ندای مرحوم امام دیده و حاصل شد تا بالاخره سرانجام به پیروزی انقلاب منتهی شد.پس از پیروزی نیز نظر امام (ره)بر این بود که مملکت در وهله اول بر مدار دینی طبق قانون اساسی اداره شود.
عقیده امام خمینی (ره) در مورد حضور روحانیت در مناصب اجرایی
این استاد درس خارج حوزه علمیه خراسان در رابطه با نظر امام خمینی(ره) راجع به اداره و انجام امور اجرایی توسط روحانیت به نقل خاطره ای پرداخت و گفت:به یاد می آورم مرحوم آیت الله مهدوی کنی به بنده گفت: مرحوم امام نظرشان این بوده که روحانیت تقریباً نظارت داشته باشند و اموراجرایی را افراد معتمد دیگری به دست بگیرند. مرحوم آقای مهدوی کنی می گفت: من و آیت الله هاشمی رفسنجانی؛ امام خمینی(ره) را قانع کردیم که اجرای حکومت به دست روحانیت هم باشد؛ به هر حال این امر انجام شد
مبنای مرحوم امام خمینی (ره) بر این بود که باید احکام الهی در عصر غیبت نیز اجرا شودقبل از ایشان هم بعضی از فقها چنین استنباطی داشتند، مرحوم شیخ مفید و مرحوم صاحب جواهر بر این باور بودند
حضرت آیت الله اشرفی شاهرودی در ادامه به مبنای فقهی امام(ره) اشاره کرد و افزود: فقهای شیعه بر عکس اهل سنت، اهل اجتهاد هستند واهل تسنن، مذاهب را در فتوای چهار نفر؛ ابوحنیفه، شافعی، احمدبن حنبل و مالک، منحصر کردند، اما علمای شیعه گفتند: باب اجتهاد باز است و باید احکام را از ادله کتاب و سنت استخراج کنیم. با توجه به اینکه دین اسلام، دین جاودانه و فراگیر است و از طرفی همه حوزه های فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی روابط بین مسلمانان و غیرمسلمانان را در بر می گیرد لذا علمای شیعه بر این باور و اعتقادند که باب اجتهاد مفتوح است و در هر زمانی فقهای شیعه باید به مقتضای آن، قوانینی که مورد نیاز است را از کتاب و سنت استنباط و احکام را به مردم اعلام کنند و حکومت هم باید بر طبق آن خط و مشی داشته باشد.
آیت الله اشرفی شاهرودی افزود: از آنجایی که باب اجتهاد مفتوح است و فقهای شیعه نیز بر این اصل باور داشتند، طبیعتاً استنباط ها مختلف می شود زیرا مسائل نظری چون مبتنی بر تجربه و حس خارجی نیست بلکه مبتنی بر استنباط از ادله، آیات و روایات است، اتفاق نظر در آن کمتر اتفاق می افتد. طبعاً این اختلاف از همان اول در کیفیت استخراج احکام و استنباط فقها از ادله کتاب، سنت، اجماع و عقل از زمان غیبت صغری ولی عصر(عج) یک امر متعارفی بود. طبعاً برای کیفیت استنباط و استخراج احکام، هر کسی مبنایی داشت و یک منش خاصی را پیش گرفته بود. شخصیت های مختلفی مانند مرحوم شیخ طوسی (رضوان الله تعالی)، که بسیار پرکار و مؤید من عندالله بود، در آن مدت عمر کوتاه خود توانست آثاری در تفسیر، رجال، فقه، اصول و غیرذلک تدوین کند. طبعاً نظرات او یک اساس متقنی نزد فقهای متأخر از شیخ شد که تا مدت ها هر چه شیخ فرموده بود بر آن اساس باور داشتند و اعلام می کردند لذا به نام مقلده معروف شدند؛ تا نوبت رسید به ابن ادریس حلی و باز صحبت این شد که فقها خودشان بتوانند از ادله استنباط کنند.
وی با اشاره به اینکه منش اختلاف در کیفیت استخراج و استنباط احکام از ادله بین فقها، رایج و اختلافات نظر در کیفیت استنباط احکام نظری بود، گفت:خاصیت علوم نظری همیشه این است، تا بعد از آن همین طور دوران مختلفی بین فقها گذشت که کیفیت هر مکتبی برنامه خاصی از کیفیت استنباط و استخراج احکام از ادله، داشت؛ مدتی مکتب حله بود، مدتی مکتب نجف بود، مدتی مکتب قم و مشهد بود و در شهرهای مختلف بزرگان، یک منش خاصی داشتند.گاهی مثلاً یک شخصیت بسیار فوق العاده ای بود که در مجموعه آن حوزه اثر داشت مثل مرحوم آیت الله بروجردی در زمان خود، گاهی هم برخی مانند شیخ انصاری یا بزرگانی از این قبیل بودند که مکتب شان رواج پیدا می کرد و مرحله به مرحله ادامه داشت.
این استاد برجسته حوزه علمیه در ادامه با بیان اینکه فقهای زمان ما نظراتشان در کیفیت استنباط و احکام نظری از مدارک مختلف بود،اظهار کرد: مبنای مرحوم امام خمینی(ره) بر این بود که باید احکام الهی در عصر غیبت نیز اجرا شود. از جمله بخشی از احکام الهی، حدود و دیات است و ایشان می فرمود که نباید حدود دیات را مردم یا هر کسی به دست خودش گرفته و حد را جاری کنند پس باید یک حکومت عادلی باشد که در رأس آن یک عالم فقیه و متدینِ عادل قرار بگیرد که بتواند احکام دین را در جامعه پیاده و اجرا کند. ایشان از روز اول بر این باور بود و می گفت: ادله ای در احکام و آیات قرآن در رابطه با حدود الهی وارد شده زیرا اینها مسائلی است که نباید اجرای آن ها را به دست مردم داد وباید اجرای آن توسط حکومتی باشد که دررأس آن حکومت، یک فقیه بسیار قوی، عالم وعادل قرار بگیرد تا حکومت بر طبق آن بتواند احکام دین را در جامعه پیاده کند. در این باره بحث مفصلی در نجف داشتند که به عنوان ولایت فقیه چاپ شد یعنی می گفتند همان طور که ائمه اطهار ولایت بر اجرای احکام دین داشتند فقها هم در عصر غیبت امام زمان(عج) این ولایت را دارند.
وی افزود: یک نقطه نظر قوی حضرت امام که تقریباً در زمان خودشان و در بین سایر فتاوای ایشان متجلی تر بود همین مسأله ولایت فقیه و تشکیل حکومت اسلامی است و این مسئله هم برخاسته از استنباطی بود که ایشان از آیات و روایات و امثال ذلک داشتند؛ پیش از ایشان نیز مرحوم شیخ مفید در کتاب خود نوشت: اگر در زمانی فقیهی قدرت داشت که احکام را اجرا کند باید احکام را اجرا نماید و بر مردم هم واجب است او را در اجرایی شدن احکام دین در جامعه، همراهی و کمک کند.
آیت الله اشرفی شاهرودی در ادامه تصریح کرد: برخی دیگر از فقها هم به این مسئله اعتقاد نداشتند و می گفتند: آنچه که ثابت شده فقط منصب قضاوت و مخصوصاً فتوا دادن است که امام عصر(عج) به فقها در عصر غیبت داده اند. اما مسأله حکومت و غیرذلک؛چنین حقی از طرف ائمه معصومین برای فقها داده نشده است. منتهی بعضی ها هم می گفتند: از باب امور حسبیه – چون بالاخره تشکیل دادن نظام دینی یکی از بهترین مصادیق امور حسبیه است – از این جهت باید فقها در رأس قرار بگیرند و احکام دینی را اجرا کنند. به هر صورت یکی از خصوصیات شخص امام(ره) در مسأله احکام فقهی همین استنباطی بود که ایشان داشتند. قبل از ایشان هم بعضی از فقها چنین استنباطی داشتند مرحوم شیخ مفید و مرحوم صاحب جواهر بر این باور بودند و خیلی قوی و محکم، پای آن ایستادند و درس آن را هم دادند؛ در مقابل دسته دیگری به آن مقدار معتقد نبودند.
حضرت امام(ره) به طلبه ها مجال اشکال گیری می دادند
استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه خراسان در ادامه به بیان منش امام خمینی(ره) در تدریس علوم پرداخت و تصریح کرد: منش ایشان در درس این بود که به طلبه ها مجال می دادند تا اشکال کنند و درس را از حالت منبر و روضه خوانی خارج کنند و می فرمودند که درس مرحوم میرزای شیرازی سه تا چهار ساعت طول می کشید به خاطر اینکه ایشان مطلب را القا می کرد و شاگردان هم نظرات خودشان را می گفتند و کلاس محل استنباط و رأی بود. لذا ایشان به این جهت اصرار داشتند که مجلس درس باید مجلس مباحثه و مذاکره بین استاد و شاگرد باشد. حضرت امام درخصوص اینکه همه شاگردان سکوت کنند و خودشان به تنهایی صحبت کنند، می گفتند:«این کارهای رضاخانی است نه درس دادن.» من یادم هست که روزی در کلاس ایشان سکوت داشتم؛ گفتند: چرا ساکت شدی و صحبت نمی کنی؟ باید بگویی وصحبت کنی.
امام خمینی(ره) به هیچ وجه مباحث فلسفی را داخل فقه نمی کرد
وی افزود:از دیگر منش حضرت امام، اینکه مرد فیلسوفی بود و در فلسفه صاحب نظر بود، اما به هیچ وجه من الوجوه مباحث فلسفی را داخل در فقه نمی کرد و این مطلب را مکرر می فرمود و می گفت که فقه را باید از دید و فهم بازاری ها و طبق کلمات ائمه سنجید و آن طور باید به روایات و احادیث نظر کرد نه به عنوان یک فیلسوف صاحب نظر در مسائل دقیق فلسفی.
توجه امام(ره) به نظرات علمای پیشین
آیت الله اشرفی شاهرودی در ادامه ضمن بیان اینکه امام خمینی(ره) اهتمام شدیدی داشت تا در هر درسی که می دهد تقریباً مطالعات قوی داشته باشد، به نقل خاطره ای پرداخت و گفت: ومن یادم است که ایشان در هر مسأله ای اقوال علمای بزرگ را زیاد نگاه می کرد و سر کلاس درس عنوان می کردند؛ در حالیکه معمولاً مراجع یا اساتید دیگر آن طور به دنبال اقوال دیگر نمی رفتند و یا وقتی هم می رفتند فقط قول چند نفر از بزرگان را مدنظر قرار می دادند، اما مرحوم امام بیشتر به این نکته اهمیت می داد و در مطالعات خود در رابطه ی با هر مسأله ای که می خواستند، مطرح کنند دایره مطالعات شان را بسط بیشتری می دادند و در درس هم آن نظرات را عنوان می کردند، حال یا می پسندیدند یا اشکال نموده و رد و مناقشه می کردند. امام مانند سایر اساتید فن،مراجعات خود و مناقشاتی که در مراجعات داشتند را در درس القا می کردند و در نتیجه به طلبه ها هم مجال می دادند و تشویق می کردند که بیشتر به دنبال بحث، درس و مطالعه بیشتر بروند.
حضرت امام(ره) اعتماد به نفس بی مانندی داشت
وی ادامه داد: یک خصوصیت اخلاقی ایشان اعتماد به نفسی بود که من مانند آن را در کسی سراغ ندارم؛ ایشان بسیار به نفس خویش اعتماد داشت. یادم است روزی دو نفری با هم نشسته بودیم و درباره آن ایامی که ایشان در سیاه چال زندان شاه بود،صحبت شد. من از ایشان سوال کردم که آن ایام چگونه گذشت؟ ایشان فرمود: روزی پاک روان، آجودان مخصوص شاه؛ به زندان آمده بود و به من اطلاع دادند که آقای پاک روان آمده و می خواهد با شما ملاقات کند، ماهم در فضای زندان به صحبت با او نشستیم؛ سپس به من گفت: حضرت آقا؛ شاه می آید اینجا خدمت شما بنشینیم با هم صحبت کنید تا این اختلافات کشور حل شود و مرحوم امام فرمود: من در جواب به ایشان گفتم عجب! من با شاه بنشینم؟! شاه کسی است که انگشت کوچکش را اگر به دریا بزند نجس می شود،من با شاه بنشینم؟! یقینا این کار را نمی کنم.
امتناع حضرت امام(ره) از هم نشینی با شاه
آیت الله اشرفی افزود: من به ایشان عرض کردم چه مانعی داشت؟ می نشستید شاید به نتیجه مطلوبی می رسیدید و ایشان فرمود: خیر! زیرا ما دستگاهی برای اطلاع رسانی نداشتیم؛ روزنامه ها و رسانه ها که در اختیار ما نبود، فردا هم می رفتند تهمت می زدند و بین مردم رایج می کردند خمینی از حرف هایش گذشت و بنا شده که اعلی حضرت هم برنامه هایش را اجرا کند. آن وقت من هم هیچ راه دیگری نداشتم بنابراین مصلحت ندیدم که بنشینیم و حرفی با هم بزنیم و می دانستم که آنها هم به حرف ما گوش ننموده و اعتنایی نمی کنند.
وی در ادامه به نقل خاطره دیگری پرداخت و گفت: ایشان می فرمود شب ۱۵ خردادی که برابر بود با ۱۲ محرم مرا دستگیر کردند تا به تهران منتقل کنند. در یک جیپ ارتشی بودم، چند سرباز مسلح هم بودند، یک مرتبه ماشین مسیرش را تغییر داد و به بیابان رفت و امام می فرمود من آنجا یقین کردم که اینها می خواهند مرا اعدام کنند ولی هیچ گونه تغییری در حال من حاصل نشد زیرا هر چه که وظیفه ی ما بود انجام دادیم، بعد از این هم هر چه می خواهد، بشود.
آیت الله اشرفی شاهرودی خاطر نشان کرد: در عراق، صدام نانجیب و حزب بعث چنان رعب و ترسی در جامعه عراق ایجاد کرده بود که همگی شدید و فوق العاده از رژیم حکومت عراق می ترسیدند، ولی مرحوم امام هیچ ترسی از این جهت نداشت و من شاهد بودم از بغداد و از طرف رئیس جمهور(صدام) بزرگانشان می آمدند و عرض ادب می کردند، اما مرحوم امام چهار زانو نشسته بود، سرش پایین بود و حتی نگاه به اینها ننموده و اعتنا نمی کرد تا چه رسد به اینکه با آنها صبحتی کرده یا چیزی بگوید اگر هم حرفی می زدند، امام تنها گوش می کرد.
امام(ره) با هر کسی در خصوص مسائل اجتماعی و سیاسی مباحثه و مناظره نمی کرد
استاد درس خاج حوزه علمیه خراسان در ادامه به بیان روحیات امام خمینی(ره) پرداخت و گفت: ایشان فوق العاده دقیق بود؛ سخن افراد یا شخص را به دقت گوش می کرد و سپس در مقام جواب به دو یا سه کلمه اکتفا می کرد، اینطور نبود که با هر کسی در خصوص مسائل اجتماعی و سیاسی مباحثه و مناظره کند. حضرت امام بسیارقوی الاراده بودند. یادم است که مجاهدین خلق آن زمان آمده بودند و با آنها جلساتی برگزار شد، گاهی یک ساعت یا دو ساعت صحبت می کردند و ایشان هیچ نمی گفت و نظر آخرشان را با یک کلمه می گفت یا همان یک کلمه را هم نمی گفت. حضرت امام اگر بر کاری تصمیم می گرفت بعد از دقت های فراوان و امعان نظر در تمام جوانب، آن را عملی می کرد به عبارتی بعد از اینکه به صحت قدم خودشان مطمئن می شدند، اقدام می نمودند؛ این خصوصیت امام کمتر در شخصی دیده می شود.
شجاعت امام(ره) بی نظیر یا بسیار کم نظیر بود
وی با بیان اینکه اعتماد به نفس در امام خیلی قوی و شهامت و قدرت روحی ایشان بسیار بالا بود افزود:شجاعت ایشان بی نظیر یا بسیار کم نظیر بود.از خصوصیات دیگر ایشان اینکه در مسائل تسرّع ننموده و خیلی با دقت حرف را گوش می کرد، جوانب مسأله را می سنجید و سپس تصمیم می گرفت و عمل می کرد و در عمل متزلزل نمی شد.
آیت الله اشرفی شاهرودی در ادامه به بیان تمایزات اجتهادی حضرت امام با سایر فقهای بزرگان آن زمان پرداخت و خاطر نشان کرد: هر فقیهی وقتی می خواهد یک مسأله ای را استنباط کند یا احکام یک رساله ای که مشتمل بر هزاران مسأله است، بنویسد؛ راه همینی است که همه می روند. ما چهار منبع در شیعه داریم؛ یکی کتاب است که قرآن مجید باشد دوم احادیثی که از ائمه اطهار(علیهم السلام) رسیده است زیرا روایاتی که به ما رسیده مورد اجماع و اتفاق کل فقهاست که این خودش یک دلیل است، سوم سنت و چهارم عقل است که در بعضی از مواقع مسائل عقلی کاربرد دارد بنابراین شیعه در همان چهار اصل متوقف می شود.
وی ادامه داد: منتهی مسائلی مثل اینکه به هر حدیثی عمل کنیم یا مثلا به حدیث های خاص باید عمل کرد؟ دایره آن حدیث خاص تا کجاست؟ در این مسایل اختلافات نظراتی بین فقها پیش می آمد؛ اما اینگونه نبود که مرحوم امام(ره)مکتب خاصی در مقابل همه ایجاد کرده باشند، هیچ فقیهی هم مکتب خاصی در مقابل دیگران نمی آورد، در صورتی که در علوم دیگرمانند طب جدید، خط بطلانی به طب قدیم کشیده شده است.
حوزه های علمیه منش و مسیر دانشگاهی ایجاد کردند که به نظر من این یک خسارتی بر حوزه های علمیه شد
این استاد برجسته حوزه علمیه خراسان با بیان نگرانی های خویش راجع به فضای حوزه علمیه کنونی،گفت:حوزه های علمیه از همان ابتدا مقداری از آزادی های فوق العاده تری نسبت به سایر مراکز برخوردار بودند و بزرگانی بودند که مراقبت و توجه بیشتری داشتند، در مواقعی هم می دیدیم که دیگر آن حالت نبود. متأسفانه اکنون در حوزه های علمیه ما اینگونه است که باید قوه قهریه ای روی طلاب باشد و نظمی که حتماً طبق آن عمل کنند. در گذشته افرادی وارد حوزه های علمیه می شدند که هدف شان پاک بود وخواستار علم بودند و می خواستند دانشمند وعالم متدین فرزانه ای شوند لذا منش حوزه این بود که دنبال درس و بحث و تقوا و عمل به دستورات الهی بروند.
وی خاطر نشان کرد: اگر هم طلبه ای مثلا درس خوان یا متدین نبود، خود به خود از حوزه طرد می شد البته امروز این مسأله مقداری کم رنگ تر شده و به آن صورت نیست به خصوص از زمانی که در حوزه های علمیه منش و مسیر دانشگاهی ایجاد کردند که به نظر من خسارتی بر حوزه های علمیه وارد شد. البته گوشه و کنار هستند فضلایی که به راستی علم را برای علم می خواهند، دوست علم هستند و واقعاً می خواهند عالم شوند و ان شاء الله درآینده یک فقیه وارسته شوند.
طلاب عزیز! وقت را غنیمت بشمارید چون وقت بالاترین سرمایه یک انسان است
حضرت آیت الله اشرفی شاهرودی در ادامه با توصیه به طلاب حوزه علمیه گفت: شاید من بدون مبالغه این توصیه را صد بار در اجتماعات طلاب مطرح کردم.ما همیشه سه چیز را برای طلاب عزیزمان اصل قرار دادیم،اول اینکه وقت خودشان را غنیمت بشمارند چون عمر بالاترین سرمایه یک انسان است. پیغمبر اکرم هم به ابوذر فرمود: یا ابوذر!عمرت را حتی بیشتر از پولت قدر بدان». باید عمر و جوانی را غنیمت شمرد و نگذاریم فرصت از دست برود. یک توصیه شدید ما به طلاب این بود که هیچ گاه وقتتان را تلف نکنید و عمر عزیزتان را در راه رشد و کمال و تعالی خودتان صرف کنید. به خواندن درس و مطالعه و احوال بزرگان و مطالعه ی کتبی که بتواند بار علمی شما را بالا ببرد، مشغول باشید.
اخلاق، عمل به دستورات دین و پرهیز از گناهان را به طلاب سراسر حوزه های علمیه توصیه می کنم
استاد درس خارج حوزه علمیه خراسان در پایان با بیان اینکه علم دین با علوم دیگر متفاوت است تاکید کرد: تا نفس انسان از اخلاق رذیله پاک نشود و متخلق به اخلاق حسنه نشود، نورِعلم دین در قلب وی جایگزین نمی شود؛ لذا ما شدیدا همیشه اصرار داریم که درس اخلاق در حوزه ها و در مدارس برقرار شود زیرا باید طلاب عزیز ما متخلق به اخلاق حسنه و از رذایل اخلاقی دور باشند. همان طور که در روایات ما وارد شده تقوا داشته باشند که یعنی عمل به دستورات دین، پرهیز از گناهان، و عمل به واجبات؛ به مستحبات هم در حدی که ضربه به بحث و درس شان نزند توجه کنند.این هم یک اصل مسلم است اگر این سه چیز را مغتنم بشمارند، آینده سازان قوی هستند. اکنون هم این توصیه را دارم وبه طلاب عزیز در سراسر حوزه های علمیه شیعه این پیام را می رسانم.
منبع شفقنا