درخواست یک مناظره و واکنشها

به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی کتاب ناب" به نقل از شبکه اجتهاد، چندی پیش محمد مجتهد شبستری طی نامه‌ای از اعلام آمادگی خود برای مناظره با مراجع تقلید خبر داد. مجتهد شبستری در بخشی از این نامه اظهار کرده بود:

«من آمادگی کامل خود را برای یک مناظره علمی و دور از غوغا سالاری درباره چند موضوع بسیار اساسی دینی اعلام می‌کنم.

در طی دو سال گذشته من چند مقاله منتشر کرده‌ام که در آن‌ها اعتبار علم فقه و اجتهاد فقهی در عصر حاضر را به صورت جدی زیر سؤال برده‌ام. آن مقالات این‌ها هستند: ۱- «چگونه مبانی کلامی و فقهی فرو ریخته است» ۲- «تحریر محل نزاع با فقیهان»، ۳- «اگر داعش از فقیهان بپرسد؟»، ۴- «مبانی تئوریک داعش»، ۵- «چرا دوران علم اصول و اجتهاد فقهی سپری شده است؟»

وی در این نامه تصریح کرده بود: «من از آقایان صاحب مسند فتوا که در حوزه علمیه قم نشسته‌اند و هیچ‌گونه پاسخی به آن مقالات نداده‌اند، صمیمانه درخواست می‌کنم برای انجام یک مناظره علمی با صاحب این قلم، در دانشگاه تهران یا سیمای جمهوری اسلامی حضور پیدا کنند تا درباره مدعاهای آن مقالات پنج‌گانه که با اصل و اساس مشغله بسیار مهم آقایان مراجع در ارتباط است با یکدیگر مناظره علمی کنیم. مطمئن هستم چنین گفتگویی برای توسعه فرهنگ اسلامی ما و حوزه‌های علمیه بسیار مفید خواهد بود».

در پی انتشار این یادداشت، آیت‌الله شیخ جعفر سبحانی چندی پیش محمد محمدرضایی مدیر گروه فلسفه دین دانشگاه تهران را جهت مناظره در موضوعات مربوط به حوزه دین معرفی کرد.

در متن ارسالی آیت‌الله سبحانی برای رسانه‌ها آمده بود: «اخیراً، برخی از نویسندگانِ حوزه دین، تقاضای مناظره با مراجع تقلید را نموده‌اند. این جانب ضمن استقبال از بحث و گفتگوهای علمی، بدین وسیله، جناب آقای دکتر محمد محمدرضایی، از اساتید مورد تأیید اینجانب و مدیر گروه فلسفه دین دانشگاه تهران را جهت مناظره در موضوعات مربوط به حوزه دین، معرفی می‌نمایم. امیدوارم که خداوند منّان، توفیق فهم صحیح معارف عمیق اسلامی را به همه ما عنایت بفرماید.»

همچنین، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه آمادگی خود را برای مناظره با مجتهد شبستری اعلام کرد. وی در نامه‌ای اظهار داشت: «در ماه جاری یعنی آذرماه ۱۳۹۵ آقای محمد مجتهد شبستری درخواست مناظره با مراجع تقلید و مناصب فتوا را کرده است و از اینکه چرا با وجود نگارش چندین مقاله در نقد اجتهاد رایج، پاسخی از سوی آن‌ها به ایشان ارایه نشده، گلایه نموده است. بنده به عنوان یکی از مدرسان سطوح عالی حوزه علمیه قم آمادگی خود را برای مناظره با ایشان در دانشگاه تهران یا مدرسه علمیه فیضیه یا صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و یا هر مکان علمی دیگر اعلام می‌دارم هر چند پانزده سال پیش نیز در دانشکده الهیات دانشگاه تهران قرار بر مناظره بنده با ایشان در زمینه قرائت‌های مختلف از دین گذاشته شد لکن وی در جلسه حضور نیافت.»

وی در ادامه این یادداشت خاطرنشان کرد: «مباحث جناب شبستری و نیز اندیشه‌های نصر حامد ابوزید و دیگر به اصطلاح نومعتزلیان، توسط بنده و بسیاری از محققان حوزه علمیه و دانشگاه در مقالات و کتاب‌های متعددی نقد شده است. ایشان علی‌القاعده باید اطلاع داشته باشند».

حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا عضو هیات علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه هم آمادگی خود را برای مناظره با وی اعلام کرد. در متن نامه علیرضا قائمی نیا آمده بود: «اینجانب علیرضا قائمی‌نیا مدرس حوزه و دانشگاه اعلام می‌دارم، با توجه به مطالب ضعیفی که جناب آقای مجتهد شبستری مطرح کرده‌اند، آمادگی مناظره علمی با ایشان را در هر محفل و جمعی دارم. اینجانب پیش‌تر هم در موضوعات مختلف آمادگی خود را برای مناظره با ایشان اعلام کرده بودم و امیدوارم ایشان هم بر اساس این رویه علمی حسنه، عمل کنند و به نقدها بی‌توجه نباشند».

وی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به بحث‌های مجتهدشبستری گفت: «بنده به کلیت روش آقای شبستری در بررسی مقولات دینی نقدهایی دارم بخشی از این‌ها را در نشستی که یک سال پیش در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران داشتم، بحث کردم و گفتم برداشتی که ایشان از هرمنوتیک و زبان‌شناسی دارند بسیار ضعیف است. این سخنان و نظرها به این برمی‌گردد که ایشان درک صحیحی از این مفاهیم ندارند. پیشنهاد کردم راجع به وحی مناظره‌ای با ایشان برگزار گردد که ایشان حاضر به انجام مناظره نشدند و اگرچه از طرف برخی مراکز هم پیگیری شد اما ایشان حاضر به مناظره نشد»>

وی ادامه داد: «بنده حاضرم در هر محیط علمی و در حضور اندیشمندان و دانشجویان با ایشان بحث کنم و ثابت کنم که برداشت ایشان از هرمنوتیک و زبان‌شناسی و نشانه‌شناسی ضعیف و ناقص است. اخیراً هم مطرح کردم درباره نظریات ایشان در هر جمعی و هر جایی که ایشان بفرمایند و در هر موردی که خودشان پیشنهاد کنند حاضر به مناظره با ایشان هستم. استنباط من این است که استفاده از زبانشناسی و هرمنوتیک به خصوص در مطالبی که در قرائت نبوی است ضعیف‌ترین استنباط‌ها صورت گرفته است».

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی عضو هیئت علمی پژوهشکدۀ فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نیز از آمادگی خود برای انجام مناظره خبر داد و طی نامه‌ای تصریح کرد: «جناب دکتر مجتهد شبستری در این نوشتار، مراجع تقلید را دعوت کرده‌اند که در صداوسیما و یا دانشگاه تهران با ایشان درباره مقالاتی که اخیراً در باب «فروریختن مبانی کلامی و فقهی» و «سپری شدن دوران علم اصول و اجتهاد فقهی» نوشته‌اند، مناظره کنند. بنده به عنوان کسی که این مقالات را خوانده‌ام و ادله آن را سست و نااستوار دیده‌ام و البته مرجع تقلید هم نیستم، حاضرم با ایشان در هرجایی که مورد نظرشان است و با حضور هر کس که صلاح می‌دانند، به بحث و گفت و بنشینم. البته از سوء تقدیر، بنده هم مثل ایشان، نه سلطه‌ای بر صداوسیما دارم و نه راهی به دانشگاه تهران. پیشنهاد این است که همه‌ی محتوای نشست تصویربرداری شود و بی کم و کاست انتشار یابد».

همچنین، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل ساجدی، عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) و مدیر قطب علمی فلسفه دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه نیز اعلام آمادگی خود برای این مناظره خبر داد.

وی در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: «نگاه ناسوتی که آقای شبستری به وحی دارند مبتنی بر برخی پیش‌فرض‌هایی است که این پیش‌فرض‌ها به حوزه معناشناسی، معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی مربوط است و در این سه عرصه قابل بیان و نقد است».

ساجدی ادامه داد: «ایشان از اندیشمندان غربی آموزه‌هایی را پذیرفته‌اند و به اسلام هم تعمیم داده‌اند. تحلیل ایشان از وحی و تعمیم دادن آنچه برخی از غربی‌ها نسبت به وحی اسلامی گفته‌اند به دلیل فهم غیر دقیق و نادرست ایشان از وحی اسلامی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد».

این عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) گفت: «به نظر می‌رسد مجتهد شبستری در رویکردی که به اسلام دارد رویکرد عقل‌گرایانه افراطی را در پیش گرفته است. لذا خردگرایی خود بنیاد می‌تواند به چنین نتایجی منتهی شود».

وی افزود: «همان‌طور که ایشان فقها را متهم می‌کند که پیش‌فرض‌هایی را پذیرفته‌اند که باید مورد نقد قرار بگیرد ما هم می‌گوییم ایشان هم پیش فرض‌هایی را از غرب پذیرفته‌اند که باید مورد بحث قرار بگیرد. لذا ما هم نسبت به پیش فرض‌های او سؤالاتی داریم کما اینکه در میان خود اندیشمندان غربی نقدهایی نسبت به این پیش‌فرض‌ها مطرح شده و این‌ها از آموزه‌های مسلم میان خود‌اندیشمندان غربی هم نیست. لذا بنده آمادگی خود را برای مناظره با محمد مجتهد شبستری اعلام می‌کنم».

لذا باید منتظر بود با توجه به این اعلام آمادگی‌ها برای انجام مناظره محمد مجتهد شبستری حاضر به انجام مناظره در مورد دیدگاه‌های خود خواهد شد و یا اینکه نامه‌نگاری وی برای مناظره صرفاً برای ایجاد پروپاگاندای رسانه‌ای و خودنمایی در عرصه اندیشه بوده است.

منبع: اجتهاد

به دنبال این اعلام آمادگی ها وی نیز طی نامه ای درسایتش اش اعلام نظر کرد:

محمد مجتهد شبستری:

چرا مراجع تقلید را به مناظره طلبیدم و چرا آنان نیامدند؟

1- قریب چهل سال است مراجع تقلید ... ایران «قرائت رسمی .... از کتاب و سنت» را در ایران پشتیبانی، ترویج و تئوریزه می‌کنند. محیط آنان با انواع قداست‌ها و القاب توهم‌آور چنان آراسته شده که گویی آراء و افکار و فتاوی و مواضع سیاسی و اجتماعی آنان فوق هر گونه پرسش و انتقاد قرار دارد. آنان که مدعی تولیت بر دینِ تولیت ناپذیر اسلام هستند مستقیم و غیر مستقیم هر سخن نو در باب دین و تفسیر کتاب و سنت را که با آموزه‌های سنتی آنان نمی‌سازد القاء شبهه، بدعت‌گذاری و انحراف می‌نامند. تکیه گاه تئوریک همه فشارهای گوناگون که از سوی نهادهای متعدد برای محدود و منزوی کردن صاحبان آراء و اندیشه‌ها نو در باب دین، اِعمال می‌شود آن آراء و فتاوای فقهی است که از قلم و زبان آن مراجع صادر می‌شود. در حال حاضر آن مراجع دینی در پیدایش خسارت‌های کلان سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی و معنوی ناشی از قرائت خشونت آمیز از کتاب و سنت مهم‌ترین نقش‌ها را دارند.

2-  صاحب این قلم که پس از پیروزی انقلاب 1357 چه در آن سالها که شخصا کار سیاسی می‌کرد و چه پس از آن که به دانشگاه رخت کشید، همواره از این قرائت خشن و زیان‌بار انتقادهای صریح و جدی و گاهی گزنده به عمل آورده و برای رسیدن به قرائتی انسانی و معقول و اخلاقی از کتاب و سنت کوشیده است، فکر می‌کند هنگام آن رسیده که آن مراجع والامقام از برج عاج خود فروتنانه بیرون آیند، القاب توهم‌آور را از خود بتکانند و خود را بالاتر از دیگران به حساب نیاورند و به شیوه همه دانشمندان راستین در محیط‌هایی که از هاله‌های آفت آمیز قداستهای موهوم پاک است مانند دانشگاه‌های بزرگ کشور حاضر شوند و روی در روی پرسش‌کنندگان بنشینند و شخصاً این مسئولیت اخلاقی را بپذیرند که به نقدهای عقلانی و اخلاقی جدی که به آراء و افکار و مشی آنها وارد است پاسخ گویند. من معتقدم تا این رویاروئی مستقیم اتفاق نیفتد آن محیط بسته سنتی ..که مراجع تقلید در آن بسر می‌برند باز نخواهد شد و چرخه عقیم سلطه‌پذیری آنان از عوام و تنها به خواسته‌ها و افکار عوام اندیشیدن و فتوا دادن برای امور مربوط به عوام و تربیت مبلّغ برای عوام را مهم‌ترین مشغله خود دانستن، ادامه خواهد یافت و قرائت رسمی دینی کشور ما همچنان قرائت عوامانه خواهد بود.

3- در ماه‌های اخیر وقتی فشارهای وارد بر صاحب این قلم تا آنجا پیش رفت که مقامات دینی و سیاسی در چندین دانشگاه بزرگ کشور برای سخنرانی اینجانب مانع تراشی کردند و گفتند چون محمد مجتهد شبستری در موضوعات دینی القاء شبهه می‌کند جلسات او باید به صورت مناظره انجام شود، از خود پرسیدم با وضع مبتذل و غیرمؤثر و غیر مفید که مناظرات در کشور ما دارد من با چه کسانی اگر مناظره کنم کار لغو انجام نداده ام؟ پس از قدری تأمل پاسخ خود را چنین یافتم که تنها رویاروئی مستقیم، با «مراجع تقلید» آنهم در محیط دور از هاله‌های قداست موهوم و پرداختن به پرسشهای بنیادین و طلب جوابهای صریح آن آقایان به این پرسشها و بحث درباره جوابهای آنها است که ممکن است کار لغو نباشد و شاید تاحدودی موجب تحول فکری و تکان خوردن قرائت رسمی ... دینی گردد. به خودم گفتم آری تنها در این صورت است که اگر مناظره انجام شود مبتذل و لغو نخواهد بود.

4- وقتی به این نتیجه رسیدم که تنها مناظره موثر و مفید و غیر مبتذل، مناظره با آقایان مراجع تقلید است طی یک یادداشت. آمادگی خودم را برای چنان مناظره‌ای اعلام کردم و درخواست نمودم فردی از آن آقایان، در دانشگاه تهران که بیش از هر جای دیگر فضای علم است و قداست‌های توهم خیز در آنجا وجود ندارد با حضور اهل نظر و علم و دانشجویان و دیگران با همۀ ما مستقیما رویا رو شود و مانند یکی از ما در کنار ما بنشیند و به پرسشهای من و دیگران پاسخ دهد یا آرا و یا افکار مرا نقد کند و شخصا مسؤلیت سخنان خود را بر عهده بگیرد. من اعلام کردم که موضوع مناظره می‌تواند این باشد «اعتبار اجتهاد فقهی در جهان حاضر». در نظر داشتم اگر فردی از آقایان اعلام آمادگی کند از ایشان بخواهم در نقد آن چند مقاله که من در آنها اعتبار اجتهاد فقهی آقایان (در غیر مسائل مربوط به عبادات) در عصر حاضر زیر سئوال برده ام اقلاً پنج صفحه‌ای بنویسند و منتشر کنند و پس از آنکه علاقمندان، مقالات من و نقد آقایان را خواندند با یکدیگر به مناظره بنشینیم.

5- گرچه پرسش‌های بنیادین در حال حاضر که متوجه آراء و افکار و فتاوی مراجع تقلید است زیاد است اما من می‌خواستم از آن آقایان در جلسه یا جلسات مناظره، از جمله، این سوالات را بپرسم:

الف- در عصر حاضر اعتبار اجتهاد فقهی شما در غیر از عبادات یعنی اجتهاد فقهی در باب امور اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، جزائی، خانواده و... در جامعه‌ای مدرن مانند جامعه ایران بر کدامین مبناهای معقول و قابل دفاع استوار است؟

ب- چرا تشکلهای جنایتکاری مانند داعش تئوری فقهی خود را در همان فقه سنتی می‌یابند که شما آن را نمایندگی می‌کنید؟ احکام و فتاوی شما در کجاها با احکام و فتاوی داعش متفاوت است؟ آیا شریعت شما همان شریعت داعش است یا با آن متفاوت است؟

ج- شما دلسوزان و رهبران دیانت و ایمان مردم چرا در برابر صدها حادثه زیانبار که در صحنه سیاست و اقتصاد و فرهنگ کشور ما اتفاق می‌افتد و ایمان و دین مردم خصوصا نسل جوان را بر باد می‌دهد سکوت پیشه می‌کنید و فقط گهگاهی چگونگی لباس بانوان توجه شما را جلب می‌کند که مبادا درهای جهنم باز شود!

 ?چرا آقایان نیامدند؟

اینک از خود می پرسم چرا آقایان مراجع تقلید ... درخواست مناظره صاحب این قلم را بی پاسخ گذاشتند و به صحنه نیامدند. شاید بتوان سه دلیل ذکر کرد

1- آنها شأنشان را اجل از این می‌دانند که مستقیما در مناظره‌ای با دیگران روبرو بنشینند. پاسخ این دلیل این است که مگر آنها خودشان را شاگرد امام صادق (ع) و امام رضا (ع) نمی‌دانند؟ آن دو حضرت مستقیما با دیگران به مناظره می‌نشستند و این از مسلمات تاریخ تفکر شیعه است آیا آقایان شأن خودشان را بالاتر از امامان شیعه می‌دانند؟

2- آنان در چنان کهولت سنتی به سر می‌برند که شرکت در چنین جلساتی برایشان مقدور نیست. پاسخ این دلیل این است که این مدعا خلاف مشاهدات ما از آنها است خدا را شکر که بعضی از آقایان از سلامت نسبی خوبی برخوردارند و همواره حوزه علمیه از تدریس آنها و عموم مردم از افاضات آنها در تلویزیون در ایام ماه مبارک رمضان و مانند آن استفاده می‌کنند.

3- آقایان با آن دانش‌ها و اصطلاحات و مفهوم‌ها که مجتهد شبستری در استدلالهای خود از آنها استفاده می‌کند چون، مفهوم‌ها و اصطلاحات مربوط به هرمنوتیک جدید و فلسفه زبان‌های جدید آشنا نیستند و بنابر این شرایط مناظره فراهم نیست.

تنها مطلبی که در اینجا می‌توانم بگویم این است که اگر دلیل سوم درست باشد معنایش این است برای آن آقایان محترم اصلا معلوم نیست که من چه می گویم و مبناهای من چیست تا بتوانند درباره صحت و سقم استدلالهای من داوری کنند. اگر اینطور باشد جای این سؤال است که چرا آنان بدون آگاهی لازم از استدلالها و مبناهای من، در خلوت و جلوت به سخنان و افکار و آراء من مارک القاء شبهه، بدعت‌گذاری و انحراف می‌چسپانند و مانع رشد تفکر دینی و رواج یک قرائت انسانی بدون خشونت از کتاب و سنت در جامعه ما می‌شوند که من با تمام وجودم بر حسب وظیفه اخلاقی در راه آن گام برمی‌دارم.

گمان می‌کنم آن دسته فضلای محترم که در روزهای اخیر پیشنهاد مناظره با اینجانب دادند و گاهی خرده گرفتند که این چه اصراری است که می‌گوئی فقط با مراجع تقلید مناظره می‌کنم، اکنون دلیل اصرار من را با توضیحاتی که دادم درک کنند. من ضمن سپاس‌گزاری از آن فضلا می‌گویم گرچه بعضی از شما آقایان با من دوستانه سخن نمی‌گوئید ولی در عین حال من برای همه شما احترام قائلم و به شما عرض می‌کنم آقایان من کار لغو نمی‌کنم. إِنْ أُرِيدُ إِلَّا الْإِصْلَاحَ مَا اسْتَطَعْتُ (قرآن مجید/11/88).

منبع: اینجا