حسینی آملی:عرفان رایج حوزه نیز برگفته از متن قرآن و روایات اهل‌بیت(ع)‌ است

اگر شهیدان اول و ثانی در دمشق لو نرفته و به شهادت نمی‌رسیدند، چه بسا ما این‌ها را سنی می‌دانستیم

نشست تخصصی «عرفان اهل‌بیت(ع)» ظهر امروز با همت گروه عرفان پژوهشکده حکمت و دین پژوهی در تالار معرفت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی قم با حضور طلاب، روحانیان و علما برگزار شد.

بر اساس این گزارش‌، در این مراسم حجت‌الاسلام و المسلمین محمد حسن فاضل گلپایگانی، پژوهشگر حوزوی به عنوان ارائه دهند مقاله و حجج‌الاسلام مظفری و حسینی آملی از اساتید حوزه علمیه قم به عنوان ناقدان به سخنرانی پرداختند.

موضوع سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین فاضل گلپایگانی درباره محورهای‌ ضرورت بحث، تبیین، اقسام، منابع، محوریت، موضوع و دیگر مسائل مربوط به عرفان اهل‌بیت(ع) بود.

استاد حوزه با اشاره به ضرورت بحث از عرفان اهل‌بیت(ع)، گفت: باید تأسف خورد، پس از 35 سال از پیروزی انقلاب با داشتن بستر غنی معارف ائمه اطهار(ع)‌ سر سفره دیگران نشسته‌ایم.

وی ادامه داد: ارائه عرفان اصیل اهل‌بیت(ع)‌ باید از سوی حوزه علمیه صورت گیرد؛ چرا که صدر و ذیل عرفان ائمه اطهار(ع) بر محور سخنان این بزرگواران است.

عرفان اهل‌بیت به دو قسمت نظری و عملی تقسیم می‌شود

حجت‌الاسلام و المسلمین فاضل گلپایگانی با تأکید بر دست یافتنی بودن عرفان اهل‌بیت(ع)، اظهار داشت: همان‌گونه که فقه شیعه از سوی فقها به تبعیت از فقه و کلام اهل‌بیت(ع)‌ و بر اساس روایات بیان شده است، می‌توان با ایجاد بستر مناسب عرفان اصیل اهل‌بیت(ع)‌ را نیز در حوزه ایجاد کرد.

وی افزود: ما در تلاش هستیم تا نهال عرفان ائمه اطهار(ع)‌ را در کشور بکاریم؛ چرا که عرفان اهل‌بیت(ع)‌ عرفانی است که می‌تواند مورد استفاده همه جهانیان قرار گیرد.

پژوهشگر حوزوی با بیان این‌که منابع عرفان اهل‌بیت(ع)‌ قرآن، روایات، مناجات‌ها، ادعیه، فطرت و سیره معصومان(ع)‌ است، گفت: عرفان اهل‌بیت(ع)‌ به دو قسم نظری و عملی تقسیم می‌شود؛ عرفان نظری به معنای شناخت شهودی خدا، اسماء حسنی، صفات علیا و تجلیات او است.

وی تصریح کرد: عرفان عملی یعنی شناخت انسان کامل، عبودیت و بندگی خالصانه او(در مسر انقطاع الهی و بریدن از ما سوا و دست یافتن به چشمه جوشان حکمت و تقرب کامل الهی و مقام عندیت است).

وجود نوری اهل‌بیت با وجود نوری پیامبر یکی است

استاد حوزه علمیه قم موضوع عرفان نظری را اله، اسما حسنی، صفات علیا و تجلیات او دانست و خاطرنشان کرد: موضوع عرفان عملی انسان کامل و مقرب الهی است.

وی یادآور شد: عرفان نظری بستر‌های عرفان عملی اهل‌بیت(ع) را بیان می‌کند که در رأسش اهل‌بیت(ع)‌ حضرت محمد(ص)‌ قرار دارند. وجود نوری اهل‌بیت(ع)‌ با وجود نوری پیامبر اکرم(ع)‌ یکی است، ولی نخستین تجلی حضرت حق، نور پاک نبی‌اکرم(ع)‌ بود که از آغاز تا پایان با اهل‌بیت(ع) بوده و از قرآن نیز جدا نمی‌شوند.  

حجت‌الاسلام و المسلمین فاضل گلپایگانی با اشاره به این‌که تجلی عرش، کرسی، آسمان‌ها، زمین و سایر جلوه‌های الهی،‌ نشأت گرفته از تجلی پاک پیامبر(ص)‌ و اهل‌بیت(ع)‌ است، اظهار داشت: اهل‌بیت(ع) و پیامبر(ص)‌ اسمای حسنی الهی هستند؛ اسمای حسنی الهی نیز همه جا را پر کرده‌اند؛ پس اهل‌بیت(ع) و پیامبر(ص) در‌ همه جا حضور دارند.

وی ادامه داد: محوریت اهل‌بیت(ع)‌ در این عالم برای صراط مستقیم الهی و راه یافتن به ظاهر و باطن عالم ملک است و پس از این عالم نیز برزخ، قیامت، راه یافتن به جوار قرب، رضوان و لقاء الهی در بهشت نهایی، محوریت ائمه اطهار(ع) است.

اهل‌بیت تنها راه رسیدن به خدا هستند

پژوهشگر حوزوی، اهل‌بیت(ع)‌ را وجه الله و باب الله دانست و بیان داشت: ائمه اطهار(ع)‌ تنها راه رسیدن و وصول به خدا و حق هستند. هر راهی که به اهل‌بیت(ع)‌ منتهی نشود مسدود و بی‌راهه است؛ از این‌رو بدون سوار شدن بر سفینه نجات اهل‌بیت(ع)‌ و همراهی این بزرگواران، فرد به هلاکت و ضلالت می‌رسد.

وی افزود: پیشوایی اهل‌بیت(ع)‌ ظاهری و باطنی است و عرفان اهل‌بیت(ع)‌ آمیختگی ظاهر و باطن و نقش آفرینی هر دو در تحقق صراط مستقیم است. قرآن و عترت در عرفان اهل‌بیت(ع)‌ از یک‌دیگر جدا نمی‌شوند؛ همان‌گونه که نبی‌اکرم(ص)‌ و عترت از یک‌دیگر جدا نمی‌شوند.

حجت‌الاسلام و المسلمین فاضل گلپایگانی عقل و فطرت را نیز همانند احساسات و عواطف در عرفان اهل‌بیت(ع)‌ همراه یک‌دیگر دانست و اظهار داشت: این دو در مسیر راه یافتن به هدف تشریک مساعی دارند.

موضوع عرفان اهل‌بیت اله و اسمای حسنی است

وی تصریح کرد: موضوع عرفان عملی اهل‌بیت(ع) اله، اسمای حسنی و تجلیات درخشنده خداوند متعال است.‌ تمام اسما بدون استثنا ویژه خداوند متعال است. امام صادق(ع)‌ می‌فرمایند: «ما اسما حسنی هستیم» و این به معنای آن است که به گستره اسمای حسنی در عالم، اهل‌بیت(ع)‌ نیز وجود دارند.

استاد حوزه با اشاره به این‌که ربوبیت به وسیله اسما حسنی است، گفت: بر اساس روایت، فرشتگان خدمه اسمای حسنی هستند و میدان‌دار ملکوت، پیامبر(ص)‌ و اهل‌بیت(ع) هستند. اهل‌بیت(ع)‌ نخستین کسانی هستند که به تمجید و حمد خدا پرداخته و به ربوبیت خدا جواب دادند.

وی یادآور شد: پیامبر(ص)‌ می‌فرماید: «ما قبل از تمام انبیا توحید حضرت خلق را بیان کردیم»، در این عالم میدان‌دار چهارده معصوم(ع)‌ هستند، کتاب انبیا تماما از قرآن نشأت گرفته است، هر پیامبری که آمد بدون استثنا مژده آمدن پیامبر(ص) و اوصیا ایشان را بیان کرد، حتی انبیا سلف گفتند: «ای کاش ما بودیم و زمان ایشان را درک می‌کردیم».

حیات و بقای عالم به حیات و بقای اهل‌بیت است

محقق حوزوی، خاطرنشان کرد: حیات و بقای عالم به حیات و بقا پیامبر(ص)‌ و اهل‌بیت(ع)‌ است. این بزرگواران اول و آخر هستند؛ ولی اول و آخرت به ذات نیستند. در این عالم جایگاه آن‌ها را انبیا می‌دانستند؛ از این‌رو در موارد حساس و‌ خطرها دست به دامن چهارده معصوم(ع)‌ می‌شدند. حضرت آدم(ع)‌ تا زمانی که خدا را به پنج تن آل عبا قسم نداده بود، توبه‌اش پذیرفته نشد.

وی تأکید کرد: نام پیامبر(ص)‌ و اهل‌بیت(ع)‌ سبب شکاف رود نیل شد. در عالم برزخ و قیامت اهل‌بیت(ع)‌ میدان‌دار هستند، بازگشت به خدا و رب جز از راه ائمه(ع)‌ امکان‌پذیر نیست، آن‌که سرانجام دستور رفتن به بهشت و جهنم را صادر می‌کند، اهل‌بیت(ع)‌ هستند. اگر موجودات بخواهند بازگشت راستین به خدا داشته و به رضوان الهی برسند، تنها باید از راه پیامبر(ص)‌ و آل ایشان حرکت کنند.

استاه حوزه با تأکید بر این‌که عرفان ناب اهل‌بیت(ع)‌ در ظاهر و باطن هماهنگ هستند، بیان داشت: این بزرگواران تنها رهبر باطن نیستند، رهبری ظاهر نیز برای این بزرگواران است.

حجت‌الاسلام حسینی آملی، استاد حوزه علمیه قم در رد سخنان حجت‌الاسلام و المسلمین فاضل گلپایگانی، نسبت به نوسازی عرفان، گفت: ما نیز اهل‌بیت(ع)‌ را برتر از مرتبه خلق و خلفیة الله می‌دانیم، شأن پیامبر(ص) برتر از تک تک اسمای الهی است.

مگر عرفان رایج حوزه غیر از عرفان اهل‌بیت است؟

وی ادامه داد: پیامبر(ص)‌ در مقام اول تعیین و مقام هوا هستند که کسی جز حقیقت پیامبر(ص)‌ به آن مقام دست پیدا نکرد. پس از نبی‌اکرم(ص)‌ نیز کسی به این مقام دست نیافت، مقام عقل برای اهل‌بیت(ع)‌ است، تمام هستی از تجلیات پیامبر(ص)‌ و علی بن ابی‌طالب(ع)‌ است.

استاد حوزه با بیان این‌که صرف بیان مقام خاتم انبیا(ص)‌ و اهل‌بیت(ع)‌ برای بیان عرفان اهل‌بیت(ع)‌ کافی نیست، افزود: کتاب‌های رایج درسی حوزه برتر از این‌ها را بیان کرده است، عرفان رایج حوزه‌ها در سه کتاب رسمی تمهید الاقواعد، فصول ابن عربی و متن صدر الدین قنوی بیان شده است.

وی تأکید کرد: مگر عرفان رایج حوزه غیر از عرفان اهل‌بیت(ع)‌ است؟! در اصول کافی امام ششم(ع) می‌فرمایند: «ایمان بر 10 درجه است، هیچ درجه بالاتری درجه پایین‌تری را تخطئه نکند؛ چرا که خود در معرض تخطئه شدن است».

حجت‌الاسلام حسینی آملی، بیان داشت: این مقدار از عرفان رایج حوزه نیز برگفته از متن قرآن و روایات اهل‌بیت(ع)‌ است.

سخنان آقای فاضل گلپایگانی خطابه است نه نظر

حجت‌الاسلام رمضانی، استاد حوزه و دانشگاه نیز به عنوان منتقد دوم در سخنانی، خاطرنشان کرد: سخنان آقای فاضل گلپایگانی خطابه خوبی بود نه نظریه! بنده اعتقاد دارم همه آن‌چه در کتاب‌های عرفانی بیان شده و مورد قبول بزرگان است، دریافتی از تعالیم ویژه اهل‌بیت(ع) که آن را به اصحاب خاص و ویژه خود تعلیم دادند است و ما نیز باید یک تحقیق جامعی در این زمینه ارائه دهیم.

وی افزود: باید نسبت به مباحثی که در کتاب‌های عرفانی بیان شده است تحلیل دقیق داشته و با موشکافی موضوعات را پیگیری کنیم. سخنان مرحوم مجلسی در تبیین روایت مبدأ و معاد، ریشه در فرمایشات بزرگان اهل معرفت دارد. اگر شهیدان اول و ثانی در دمشق لو نرفته و به شهادت نمی‌رسیدند، چه بسا ما این‌ها را سنی می‌دانستیم.

برای کار جدید باید مطالبی که با مسلمات تعارض دارد حذف شوند

استاد حوزه، با تأکید بر شناخت و درک سخنان عارفان گفت: برای یک کار جدید خوب است که برخی از تعابیر که با مسلمات مذهب حقه در تعارض است را حذف کنیم و بر عکس جاهایی که به صورت قاعده کلی بیان شده را برای اهل‌بیت(ع)‌ تطبیق کنیم. نزدیک‌ترین شخص به حقیقت پس از پیامبر(ص)‌ شخص امیرمؤمنان(ع)‌ هستند. در روایت آمده: «علی بن ابی‌طالب(ع) امام عالم و سر انبیا هستند».

وی تصریح کرد: کار جدید این است که برخی از امور مهم که با مسلمات تعارض دارد را حذف کرده و مسائلی که بزرگان به سبب حجاب‌های زمان نتوانستند بیان کنند را بیان کنیم. وقتی گفته می‌شود «عرفان بر اساس تعالیم اهل‌بیت باشد»، یا می‌خواهیم علمی را سامان ببخشیم و یا می‌خواهیم پیام‌های عرفانی را که در تعالیم اهل‌بیت(ع) است را استخراج کنیم، یا هر دو کار را با هم انجام دهیم.

حجت‌الاسلام رمضانی یادآور شد: اگر تنها هدف ما از بیان عرفان اهل‌بیت(ع)‌ استخراج پیام‌های عرفانی باشد، این کار قبلا انجام گرفته و به وسیله کتاب‌ها در اختیار ما قرار گرفته است؛ ولی اگر می‌خواهیم تدوین علم داشته باشیم، باید به نحوه دیگری عمل کنیم.

جرم نیست که پس از 35 سال حوزه علمیه قم عرفان بر اساس منابع شیعه بنویسد

حجت‌‌الاسلام و المسلمین فاضل گلپایگانی نیز در بخش دوم از سخنان خود، تأکید کرد: عرفان اهل‌بیت(ع)‌ عرفانی مستقل و ویژه که مبانی و اصول دارد است، شروع و ختم آن مشخص است، حداقل پس از 35 سال مگر جرم است که در حوزه علمیه قم عرفانی با منابع شیعی بنویسیم، تولید علم یعنی همین، باید عرفان اهل‌بیت(ع) را‌ بنویسیم.

وی افزود: البته باید نخست ببینیم که عرفا چه گفته‌اند، عرفان خود در کلمات عرفا کم نیست و ما نمی‌گوییم باید تمام سخنان آن‌ها را بیرون ریخت؛ ولی باید سیستم و نظام داشته باشیم، ما باید به نام اهل‌بیت(ع)‌ نظام داشته باشیم، چرا که آن‌ها مورد بحث است.

استاد حوزه، خاطرنشان کرد: حتی علما درباره ابن عربی دو دیدگاه دارند و همه او را شیعه نمی‌دانند. افراد می‌گویند که سخنان او تأویل در آیات بوده و به روایات ضعیف استناد می‌کند، باید عرفانی را بگوییم که اسرار جهاد، نماز و دیگر مسائل را بیان کند، ما نمی‌توانیم در ظاهر به چیزهای که دیگران صرفا دریافت کرده تمسک جسته و آن‌ها را الگو قرار دهیم.

نتیجه بیان نکردن عرفان اهل‌بیت رفتن افراد به سمت دیگر عرفان‌ها است

وی ادامه داد: اکنون عرفان‌ها کاذب به ما رو آورده که ممکن است عرفان موجود را نیز از بین ببرد. نخست باید عرفان ناب اهل‌بیت(ع)‌ را به افراد ارائه دهیم تا به سراغ عرفان دیگر نروند. هدف این است که ما ساختار سازی کنیم، برنامه ما بیان فضایل اهل‌بیت(ع) نیست، بلکه می‌خواهیم عرفانی را ارائه دهیم که نگاه به هستی‌ داشته باشد تا مشخص کند عرفان نظری اهل‌بیت(ع) در ورود و تا خروج چیست.

پژوهشگر حوزوی تأکید کرد: البته اگر ما به نور و عقل تمسک می‌کنیم، نباید از حوزه آیات و روایات بیرون رفته و اصطلاحات را از خود قرآن و سنت بگیریم، هدف ما این است که عرفان مستقلی با اصول، عناوین و برنامه مستقل ارائه دهیم و عرفان رایج را ادامه دهیم.

وی افزود: ما می‌خواهیم نو سازی کنیم. بزرگان خودشان عرفان ارائه نکرده و عرفانشان در کنار عرفان ابن عربی بوده است. البته ممکن است این کار به سبب مشکلات و برخی از محدودیت‌ها و گرفتاری‌ها بوده باشد.

باید به سمت یک عرفان ناب حرکت کنیم

حجت‌الاسلام و المسلمین فاضل گلپایگانی در پایان سخنان خود بیان داشت: ما باید عرفان مستقل مطرح کنیم. نمی‌خواهیم تنها حرف عرفا را کم و زیاد کنیم، باید به سمت یک عرفان ناب حرکت کنیم و سخنان خوب آن‌ها را در عرفان ناب جا دهیم. اساس عرفان نظری اهل‌بیت(ع) را باید بگویم، ورود و خروج آن را بیان کرده و از آن دفاع کنیم. بنده عرفان را تدریس می‌کنم تا به عرفان اهل‌بیت(ع)‌ برسم.

حجت‌الاسلام رمضانی نیز در بخش دوم سخنان خود تأکید کرد: می‌توان اصول عرفان نظری را با ذکر مصداق مشخص کرد؛ همانند انسان کامل که بگوییم اهل‌بیت(ع) هستند و مواردی که با اصول مسلم ما سازگاری ندارد را حذف کنیم.

وی خاطرنشان کرد: عرفان‌های نظری موجود بیشتر از فرمایشات و روایت اهل‌بیت(ع)‌ نشأت گرفته است؛ ولی به سبب کم کاری ما است که هنوز درست شناخته نشده است، اگر ما عرفای ایرانی را حذف کنیم، چیزی دست اهل سنت باقی نمی‌ماند. بزرگان شیعه بودند که این مسائل را گسترش دادند.

نتیجه عرفان ما این است که عارف زمانمان می‌گوید «خرمشهر را خدا آزاد کرد»

حجت‌الاسلام حسینی آملی نیز در بخش دوم از سخنان خود خاطرنشان کرد: نتیجه عرفان این شد که عارف زمان ما فرمود: «خرمشهر را خدا آزاد کرد»، شعار سال‌های اخیر این است که متون درسی فقهی و اصولی کافی نیست، بهتر از این کجا است؟ جامع‌تر از اصول فقه و لعمه بیاورید، این جوری یک متن کامل‌تر را بیاورید، آیا اکنون قلمی بهتر از قلم شیخ انصاری داریم؟

+