حجت الاسلام محمدرضا زائری : عده ای می ترسند که منشور روحانیت مساله و دغدغه طلبه ها باشد

چکیده: بنظرم این یک واقعیت تاریخی است که یک روزی عده ای تاریخ را بررسی خواهند کرد و به این موضوع خواهند پرداخت که چه کسانی قبل از رهبری آیت ا... خامنه ای بیشترین دشمنی و موضع را نسبت به ایشان داشتند، ولی بعد از رهبری ایشان، دوستان و علاقمندان ایشان را متهم می کنند.

حجت الاسلام زائری با تبیین اهمیت منشور روحانیت و ضرورت پرداختن به آن گفت: این منشوراز معدود مواردی است که حضرت امام(ره) درمورد مظلومیت خودشان و بخشی از حرفهایی که هیچ وقت نزده بودند به صراحت سخن گفتند و کمی درد دل کردند.

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام و المسلمین محمد رضا زائری در گفتگویی تفصیلی به تشریح فرازهای مختلف منشور روحانیت پرداخت و اظهار داشت: منشور روحانیت هم به سرنوشت خود امام دچار شد؛ مظلوم واقع شد، درست دیده نشد و درست عرضه نشد. شاید جا داشت که منشور روحانیت به عنوان یک برنامه جدی در حوزه های علمیه و زندگی طلبه ها مطرح شود.

با یک پیرمرد 80-90 ساله روبرو نیستیم

وی در تبیین ویژگی جامعیت منشور روحانیت گفت: منشور روحانیت، در عین اینکه رویکرد عرفانی امام(ره) را بیان می کند، اما جنبه سیاسی بسیار پررنگی دارد و در همان حال، یک نوع مانیفست علمی و سیاستگزاری نظام درسی حوزه هم هست. دقیقا امام(ره) به شیوه "علمای سلف" و "فقه جواهری" و امثال اینها اشاره می کند. در همین حال به مسایل خیلی ریز روحانیت مثل حضور روحانیون در مناصب اداری و اجرایی و قضایی و امثال اینها توجه می کند و ضمنا آسیب شناسی، آفت شناسی و تهدید شناسی حوزه ها را هم مورد توجه قرار می دهند. بنظر بنده این جامعیت بسیار مهم است.
مدیر مسئول ماهنامه خیمه افزود: این منشوراز معدود مواردی است که حضرت امام(ره) درمورد مظلومیت خودشان و بخشی از حرفهایی که هیچ وقت نزده بودند به صراحت سخن گفتند و کمی درد دل کردند. من جمله اشاره به مظلومیت خودشان و داستان آقا مصطفی و کوزه آب. در حالیکه شخصیت امام اهل گلایه و درد دل کردن های عاطفی و مسایلی از این دست نبود.

زائری تاکید کرد: در منشور روحانیت ما با یک پیرمرد 80-90 ساله روبرو نیستیم، این خیلی عجیب است. علی القاعده کسی در این سن و سال و با آن خستگی، بیماری، آزردگی و این درد دل ها و مظلومیت ها، باید یک رویکرد پیرمردانن ی منفعل داشته باشد. اگر برخی از فرازهای منشور روحانیت را شما نگویید در چه سالی نوشته شده، حس می کنید اینها را آقا روح الله جوان و انقلابی و پرشور در حدود سال 1335 در حجره اش در قم نوشته است، نه امام خمینی(ره) در آخرین ماههای عمر مبارکشان. خود این موضوع نیاز به یک تحلیل مستقل و مجزا دارد.

پذیرش قطعنامه، عزل منتظری و انتشار منشور روحانیت

وی از منشور روحانیت بعنوان سخنانی که ایشان فرصت نکردند بیان کنند و در اواخر عمر امام(ره) (سوم اسفند 1367) نگاشته شد یاد کرد و ادامه داد: این منشور یکی از صریح‏ترین نوشتار حضرت امام(ره) است که تا به امروز حتی در جامعه روحانی ما مغفول مانده است. جادارد که این منشور به عنوان درسی از درسهای حوزه‏های علمیه برای طلبه‏ها گنجانده شود.
وی افزود: امام(ره) این منشور را در شرایط تاریخی بسیار خاصی نوشتند و خطاب اولش به روحانیون سراسر کشور و بعد مراجع تقلید و بعد همه مدرسین حوزه‏ها و بعد طلاب و بعد ائمه جمعه و جماعات است. احساس امام(ره) این بوده که انقلاب اسلامی را دارد به یادگار می‎گذارد وحافظان این یادمان که روحانیت هستند باید میراث قرنها تلاش و مجاهدت علما و فقهای اسلام را نگهبانی کنند. درواقع امام (ره) نگران انحراف یا کجرویهای بعد از خود در حراست از دستاوردهای اصیل انقلاب ،یعنی اسلام ناب محمدی(ص)، بودند.

حجت الاسلام محمدرضا زائری ادامه داد: در ماه های آخر حیات امام (ره) انسان احساس می کند آن بزرگوار می خواستند کارهای روی زمین مانده ای را به سرانجام برسانند که می دانستند کس دیگری نمی تواند انجام دهد و جزو نقاط حساس و گلوگاههای انقلاب و نظام است. مانند پذیرش قطعنامه 598 یا قضیه عزل آیت ا... منتظری؛ یکی از این کارها نیز انتشار منشور روحانیت است.

وی افزود: نکته مهم در این منشور این است که این منشور از بیانات و سخنرانیهای و گفتارهای امام(ره)نیست بلکه حاصل قلم ایشان است که از این نظر با تأمل بیشتر و دقیقتری آن را تحریرکرده است. این منشور حتی از وصیت نامه عمومی امام(ره) که درسال 66 نگاشته شده مؤخرتر است و وصیت نامه اختصاصی و ویژه ایشان در مقابل آن وصیت نامه عمومی معروف محسوب می‎شود.

عده ای می ترسند که منشور روحانیت مساله و دغدغه طلبه ها باشد

زائری در پاسخ به سوالی در مورد علل مغفول ماندن منشور روحانیت تصریح کرد: من فکر می کنم دو گروه باعث مغفول واقع شدن منشور روحانیت شدند. یکی خود روحانیون و حوزه های علمیه که آن را به دست فراموشی سپردند و پس از امام(ره) منشور روحانیت را فراموش کردند و دیگری، همان جریانی که مورد انتقاد امام(ره) بودند.

وی افزود: آن جریانی که امام(ره) بی تعارف و بدون ملاحظه راجع به آنها صحبت می کند و تردیدی ندارد که آدرس دقیق آنها را به طلاب جوان بدهد، همانطور که خود امام(ره) هم اشاره می کنند، جریان قوی، موثر و ذینفوذی است. اینها انتشار و فراگیر شدن منشور روحانیت در بین طلبه ها و حوزه ها را به صلاح خودشان نمی دانند و از این می ترسند که منشور روحانیت مساله و دغدغه طلبه ها باشد.

زائری تاکید کرد: این جریان، جریانی است که اتفاقا تعمد دارد اسلام آمریکایی را چیزی درآن طرف مرزها معرفی کند و در داخل نیز، یاران صدیق امام(ره) را متهم به اسلام آمریکایی نماید.

وی در ادامه با اشاره به بحثهایی که در آن زمان پیرامون مصادیق اسلام آمریکایی شکل گرفت ادامه داد: کسانیکه قبل از انقلاب در مقابل امام ایستاده بودند و ایشان را تخطئه می کردند، بعد از انقلاب که نابود نشدند! اینها در فضای حوزه و روحانیت هنوز هستند و حضور دارند. جالب اینجاست که امام(ره) نسبت به ایشان، پرده پوشی و تعارف ندارد. اتفاقا امام اصرار دارند طلاب را نسبت به حضور، نفوذ و قدرت آنها متوجه نمایند. این نکته خیلی مهم است؛ امام(ره) منشور روحانیت را می نویسد که به طلاب جوان بگوید حواستان به اینها باشد. به نظر من متاسفانه این خظر جدی و حیاتی، امروز بسیار ملموس و عینی است.

مدیر مسئول ماهنامه خیمه تصریح کرد: بنظرم این یک واقعیت تاریخی است که یک روزی عده ای تاریخ را بررسی خواهند کرد و به این موضوع خواهند پرداخت که چه کسانی قبل از رهبری آیت ا... خامنه ای بیشترین دشمنی و موضع را نسبت به ایشان داشتند، ولی بعد از رهبری ایشان، دوستان و علاقمندان ایشان را متهم می کنند.

شکست خوردگان دیروز انقلاب، سیاست بازان امروز

اما امام(ره) درقسمتی از این منشور می‏نویسند: شکست خوردگان دیروز انقلاب، سیاست بازان امروز شده‏اند. یعنی کسانی که قبل از انقلاب مخالف امام بودند هنوز در فضای حوزه‏ها حضوردارند و امام به طلاب جوان درمورد نفوذ این افراد در حوزه‏ها هشدار می‏دهند. جالب اینجاست که امام(ره) نسبت به پرده برداری و افشای این جریان در حوزه‏ها اصلا تعارف نمی‎کنند و بسیار رک و صریح آگاهی سازی می‎کنند.

این محقق و پژوهشگر علوم دینی یادآورشد: امام(ره)خطر نفاق را، از خطر کسانی که مستقیما رودروی نظام ایستاده‏اند، بیشتر و مخرب تر می‎دانند.

وی افزود: امام با حمایت از علمای سلف و تلاش فقها و علمای نسلهای گذشته حوزه روحانیت می‎نویسند: "ترویج روحانیت و فقاهت نه به زور سرنیز و سرمایه ثروتمندان بوده بلکه هنر و صداقت و تعهد خود آنان بوده که مردم اینها را پسندیدند." درواقع تأکید امام بر پشتوانه مردمی روحانیت یکی از مفاهیم کلیدی منشور روحانیت است که امام(ره) این موضوع را پیش فرض تمام بحثهای دیگرشان قرار می دهند. چون روحانیت مهمترین پایگاه است، پس آسیب دیدنش خیلی خطرناک تر و طمع دشمن به آن بیشتر است. لذا سلامت، صفا و پیراستگی روحانیت ضامن حفظ انقلاب و دستاوردهای نظام خواهد بود.

روحانی نماهای مقدس مأب و وابسته و متحجر

زائری گفت: البته این قسمت از نوشتار امام دلیل بر دفاع ایشان از همه روحانیت نیست، زیرا خطر روحانی نماهای مقدس مأب و وابسته و متحجر در حوزه‏ها راکم نمی‏دیدند. امام(ره) آنان را به عنوان مارهای خوش خط و خال که دشمن رسول الله و عاملان اسلام آمریکایی و واپس‎گرا هستند معرفی می‎کند. امام(ره) درمقابل این دسته از روحانی نماها جریان فقه اسلامی را پویا و مجهز به علم روز می‎دانند که قادر است تمام مسائل و معضلات روز مسلمانان را حل کند.

وی نگاه امام در منشور روحانیت را نگاهی غیر صنفی دانست و تصریح کرد: نگاه امام به منشور روحانیت نگاه صنفی نیست که مثلا یک نویسنده چون نویسنده است دارد با نویسنده ها حرف می زند.

مدیرمسئول ماهنامه خیمه ادامه داد: امام(ره) از موضع کسیکه با یک دید کلان، مسیر حرکت کلی محرومین، شکل گیری انقلاب، پیروزی نظام اسلامی و حاکمیت جمهوری اسلامی را تحلیل می کند و دغدغه اش دینداری مردم و حفظ پیام اصیل اسلام است، با روحانیت مواجه می شو د.از این موضع امام خمینی نقش روحانیت را حیاتی می دانند و تعبیر صریحشان این است که اگر روحانیت و فقها در طول تاریخ نبودند، معلوم نبود امروز چه چیزی به اسم اسلام به خورد مردم داده می شد.

زائری با ابراز تاسف از عدم توجه مراکز علمی و پِژوهشی متعدد به منشور روحانیت تاکید کرد: موضوعاتی مثل گرایش تئوریک خاص در یک مکتب فکری قرن فلان در فلسفه مسیحی، با استقبال مراکز مختلف و متخصصین "ایسم"ها و جریانهای اندیشه و تفکر در انواع مختلف سیاسی و فلسفی و غیره مواجه می شود. اما یک بار راجع به منشور روحانیت کاری نکرده اند.هر کدام از فرازهایی که حضرت امام به آنها اشاره می کنند کلی نیاز به کار مطالعاتی و شرح و بسط دارد؛ از درون منشور روحانیت چندین کتاب مفصل در می آید.

روایتی نوین از تاریخ کهن حوزه

وی با اشاره به اینکه منشور روحانیت، از منظری دیگر درواقعا روایتی نوین از تاریخ کهن حوزه های علمیه است تشریح کرد: امام(ره) اشاره ای غیر مستقیم و مجمل به تاریخ حوزه های علمیه دارند. ولی جالب اینجاست روایتی که امام از تاریخ حوزه دارند، کاملا با روایت معمول متفاوت است. تاریخ حوزه همیشه به گونه ای روایت شده که رویکرد غیر سیاسی در حوزه کاملا برجسته شده است. اغلب توجهات به سمت شخصیت علمی، اخلاقی و عرفانی شخصیتهای حوزه است. تاریخ حوزه های علمیه پر است از عباراتی نظیر اینکه فلان حوزه چه زمانی تشکیل شد، علمای اصلی چه کسانی بودند و مدارس چگونه تاسیس گردید و امثال اینها.

زائری در ادامه افزود: امام(ره) در منشور روحانیت تاریخ حوزه ها را با این نگاه می بینند که علمای مجاهدی که از محراب و مَدرس بیرون آمدند و در صحنه جامعه با خون خودشان نقش ایفا کردند، روحانیت را پیش برده اند. آنجا که در منشور روحانیت می فرمایند:" از دیوارهاى فیضیه گرفته تا سلولهاى مخوف و انفرادى رژیم شاه‏ و از کوچه و خیابان تا مسجد و محراب امامت جمعه و جماعات و از دفاتر کار و محل خدمت تا خطوط مقدم جبهه‏ها و میادین مین، خون پاک شهداى حوزه و روحانیت افق فقاهت را گلگون کرده است."

وی تاکید کرد: اشاره امام دقیقا این است که در طول تاریخ، یعنی در هر نهضت انقلابی و الهی، علمای اسلام و حوزه های علمیه اینگونه بوده اند. جالب اینجاست که امام(ره) پس از بیان این تاریخ میرسند به اینجا که: "امروز نیز همچون گذشته شکارچیان استعمار در سرتاسر جهان از مصر و پاکستان و افغانستان و لبنان و عراق و حجاز و ایران و اراضى اشغالى به سراغ شیردلان روحانیت مخالف شرق و غرب و متکى به اصول اسلام ناب محمدى- صلى اللَّه علیه و آله و سلم- رفته‏اند و از این پس نیز جهان اسلام هر از چند گاه شاهد انفجار خشم جهانخواران علیه یک روحانى پاکباخته است." اینها همه پیش بینی آینده است و نشانه روزآمدی منشور روحانیت. امام به صراحت اعلام می کنند کسانیکه بخواهند در موضع روحانیت به فعالیت بپردازند باید برای پرداخت هزینه سنگین اش آماده باشند. چون از جهات مختلف آماج هجمه ها و طعنه ها خواهند بود.

این قصه ها برای قدیم است!

زائری با اشاره به فراز دیگری از منشور روحانیت که حضرت امام مواردی مانند مخالفت روحانیت با مظاهر تمدن غرب را مورد بررسی قرار می دهند خاطرنشان می کند: این نکته بسیار ظریف است و شاید اولین بار است که حضرت امام(ره) راجع به این موضوع شرح می دهند که اگر روحانیت در گذشته با رادیو و تلویزیون با احتیاط برخورد می کرده، نه از باب تحجر و عقب ماندگی بوده، بلکه از باب این بوده که این ابزارها را مقدمه ورود استعمار می دانسته اند. اتفاقا امام(ره) این را ناشی از هوشیاری سیاسی و نگاه عمیق روحانیت می دانند.

این پژوهشگر مسایل دینی با اشاره ابراز نگرانی امام در منشور روحانیت درباره شیوه های بحث و اجتهاد در حوزه های علمیه گفت: ایشان دغدغه داشتند که شیوه های جدید باعث از بین رفتن پیشینه و اصول علمی حوزه ها نشود. برای اینکه این پیشینه هرقئر هم که قابل انتقاد باشد، آنقدر قابل اعتماد بوده که اساس دین را حفظ بکند. در حالیکه اگر این را برداریم، چیزی نداریم که جای آن بگذاریم.

زائری در پاسخ به این سوال که آیا اصرار امام(ره) به شیوه علمای سلف، حاکی از وجود جریان معارض آن در حوزه های علمیه است؟ اظهار داشت: رویکرد امام(ره) این است که در هر مساله جدیدی براساس آیات و روایات و استنتاج عقلی و براساس متد فقهی، به نتیجه میرسیم. اما رویکردی در مقابل این در حوزه ها وجود دارد که می گوید این قصه ها برای قدیم است! آنها هیچوقت بطور صریح و روشن موضع نمی گیرند، اما در متن مواضعشان مشخص است که به روایی و کارآمدی اجتهاد شیعی باور ندارند. در واقع پای استدلال و استنتاج اینها روی اصول و مبانی شیعی نیست، هرچند در آغاز هم خیلی تفاوت خودشان را نشان نمی دهند. چون به هرحال روایاتی پیدا می کنند که به نوعی مواجعه خودشان به غیر از آیا و روایات را توجیه کنند. نتیجه این روند یک نوع بی ضابطگی فکری، مبنایی و اعتقادی است.

وی افزود:نگاه امام این است که روحانیت یک نهاد بسیار عظیم و ریشه دار است که اساس و مبنای درستی دارد. یک درخت با برکت، تناور و تنومندی است که شاخ و برگهای متعددی دارد، اما آفت هم دارد.

زائری با اشاره به اینکه امام هر دو جنبه مثبت و منفی را در تحلیل فضای حوزه ها و روحانیت در منشور مد نظر دارند اظهار داشت: در واقع منشور روحانیت امام(ره) یک گون از آموزش روش نقد است. امام همانگونه که به شدت جریانات انحرافی و متحجر در حوزه ها را مورد نقد قرار میدهد، معتقد است نباید امتداد و پیوستگی تاریخی روحانیت و حوزه های علمیه را مخدوش کرد و می گوید ما امتداد سلسله و جریانی هستیم که از پیامبر(ص) آغاز شده است.

زائری با اشاره به کسانیکه فهم صحیح و علاقه عمیقی به آرمانهای انقلاب اسلامی ندارند افزود: جریاناتی با امام(ره)، با تعارف و شعارزدگی برخورد می‎کنند؛ کما اینکه نسبت به آقا هم همین موضع را دارند. یعنی باورشان عمیق و اعتقادی نیست. باورشان این نیست که این سخنان نقشه راه را تعیین می کند. در حد تعارف و مجامله جمله ای از حضرت آقا می گیرند و بالای سردری بعنوان پلاکارد استفاده می کنند. لااقل من سراغ ندارم یک جریان جدی حوزوی را که منشور روحانیت حضرت امام(ره) را پیش روی خود گذاشته باشد و بگوید می خواهم براساس منشور روحانیت طلبه تربیت کنم.

روحانی نماهایی که شهید بهشتی را وهابی می خواندند

وی افزود: تاکید امام در منشور روحانیت این است که شیوه مقدس مآبی و دین فروشی عوض شده، والا مبنا یکی است. آنجا که امام میفرمایند:" شکست خوردگان دیروز، سیاست بازان امروز شده اند و دسته‏ای از ایشان که دین را از سیات جدا می‌دانستند و سر به آستانه دربار می‏سائیدند یک مرتبه مدعی نظام می‏شوند و به روحانیتی که زجر و زحمات فراوانی برای انقلاب کشیده‏اند تهمت وهابی گری و بدتر از وهابی گری زدند."

مدیرمسئول ماهنامه خیمه با اشاره به مصادیق این عبارت حضرت امام(ره) خاظر نشان کرد: مرحوم آقا مهدی حائری در خاطراتش می نویسد که عده ای از علمای تهران رفتند خدمت حضرت امام و گفتند این بهشتی ک ه کاندیدای خبرگان شده، سنی و وهابی است. امام(ره) در این فراز از منشور دقیقا به این موضوع اشاره می کند که یک جریان، جریان روحانیت انقلابی بود که پای نهضت ایستاده بود و همه زجرها را کشیده بود و یک جریان دیگر که تا دیروز اعتقادی به مبارزه نداشت، حالا مدعی شده بود و به جریان مجاهد تهمت هم می زد تا خود را انقلابی جلوه دهد.

اسناد همکاری روحانی نماها با ساواک

زائری همچنین با نقل خاطره ای از یکی از بزرگان انقلاب گفت: یکی از چهره های فعال و موثر انقلاب، برای بنده نقل می کرد که آن ساختمانی از ساواک که متصدی ارتباط با روحانیت بود را ما تسخیر کردیم و دفتر تلفن و اسناد ارتباطات ساواک با برخی چهره های برجسته روحانی را آنجا پیدا کردم. همه آنها را جمع کردم و بردم سوزاندم و دفن کردم. چون احساس کردم این مطالب به دست هرکسی بیفتد، برای آینده نظام خطرناک است. الان هم این موارد را در سینه خود ضبط کرده ام و به احدی هم نگفته ام و می خواهم اینها با من مدفون شود، برای اینکه این اسامی اینقدر تعجب برانگیز و خطرناک بود.

وی در پایان این بخش از گفتگو اظهارداشت:امام (ره) در این منشور بسیار صریح و روشن مواضعشان در خصوص انقلاب را بیان می‎کنند و این سخنان ملموس و عینی و کاملا واقعی است و یک بحث نظری صرف و یا خیالی و کلی گویی نیست. بلکه سخنانی منطبق بر منطق وعلم و آگاهی و از روی عرفان وشناخت واقعی ایشان است.

منبع:19دی