نگاهی به مجموعه کتاب‌های روزشمار انقلاب اسلامی

چکیده:

 مجموعه کتاب‌های «روزشمار انقلاب اسلامی» حاصل کار گروهی از محققان و پژوهشگران واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی در حوزه هنری است که تا به حال یازده جلد از آن منتشر شده و در هر یک از آنها به بخشی از تاریخ انقلاب اسلامی با جرئیات کامل‌تر پرداخته شده است.

کتاب‌های زیادی تابه حال درباره روزهای سرنوشت ساز انقلاب اسلامی نوشته شده که در اغلب آنها به این موضوع به شکل کلی نگریسته شده است. کمتر پیش آمده محقق یا پژوهشگری به صورت دقیق و با جرئیات بیشتر به تک تک روزهایی که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شده و همچنین روزهای پس از آن بپردازد. با این حال، یکی از اقدامات اساسی که در این زمینه صورت گرفته انتشار مجموعه کتاب های«روزشمار انقلاب اسلامی» است که در واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی تهیه و توسط انتشارات سوره مهر در تهران چاپ و منتشر شده است. برای آشنایی بیشتر با این مجموعه ارزشمند، مرور چهار جلد پایانی این مجموعه که تا به حال منتشر شده است خالی از لطف نیست.

آخرین کتاب از مجموعه روزشمار انقلاب اسلامی که تا به حال منتشر شده است، وقایع مربوط به دوره زمانی اول فروردین 1356 تا 22 دی 1357 را در بر می‌گیرد. این کتاب جلد یازدهم این مجموعه محسوب می‌شود که پیش از آن ده جلد دیگر از این مجموعه منتشر شده بود. جلد یازدهم با تهیه و تدوین میرزا باقر علیان‌نژاد با توجه به گسترش تحولات سیاسی در اواخر دی ماه 1357 به چهار روز از این ماه (23 تا 26 دی 1357) اختصاص دارد. در این جلد به تحولاتی نظیر گسترش مخالفت مردمی با حکومت شاه و دولت شاپور بختیار در سراسر کشور ، انعکاس گسترده مصاحبه‌ها و پیام‌های امام خمینی در خبرگزاری‌ها و مطبوعات داخلی و خارجی، بازگشایی دانشگاه‌ها، رای اعتماد مجلسین سنا و شورای ملی به کابینه شاپور بختیار، تدارک راهپیمایی اربعین توسط جامعه روحانیت مبارز و سرانجام فرار شاه در 26 دیماه 1357 پرداخته شده است.

پیش از انتشار جلد یازدهم، در دهمین جلد از این مجموعه وقایع شانزدهم تا بیست و دوم دی 1357 منعکس شده بود. جلد دهم نیز با تهیه و تدوین میرزا باقر علیان نژاد، تحولات سیاسی فراوانی را در این دوره زمانی مورد پردازش قرار می‌دهد. گسترش تظاهرات مردمی در مخالفت با حکومت محمدرضا پهلوی، پایان اعتصاب مطبوعات، معرفی دولت شاپور بختیار به شاه و مجلس شورای ملی، تدارک خروج شاه از کشور و تشکیل شورای انقلاب اسلامی توسط امام خمینی (ره) از جمله این تحولات است که در دو محور «جبهه مبارز» و «جبهه حکومت» مورد بررسی قرار می‌گیرد. جبهه مبارزه، مشتمل بر «رهبری انقلاب اسلامی» و «مخالفت‌های مردمی» و جبهه حکومت شامل «شاه و دولت جدید»، «نظامیان» و «کشورهای غربی و اسرائیل» است.

همچنین جلد نهم روزشمار انقلاب اسلامی با توجه به اوج‌گیری نهضت اسلامی مردم ایران، سقوط دولت نظام غلام‌رضا زهاری، روی کار آمدن دولت شاپور بختیار،... اختصاص به نیمه اول دی ماه 1357 خورشیدی دارد. این کتاب حاصل تلاش شمار زیادی از پژوهشگران است که در طول سال های گذشته با واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی همکاری داشته‌اند. جلد نهم روزگار انقلاب اسلامی هم توسط میرزا باقر علیان‌نژاد نگاشته شده که اختصاص از جمعه تا جمعه را دارد. جمعه 1 دی 1357 و جمعه 15 دی 1357 که وقایع این روزها همراه با وقایع‌نگاری حوادث و شخصیت های تأثیرگذار در آن آمده است. کتاب هر کجا نیاز به توضیح بوده، با تصاویر، زیرنویس و توضیح مفصل به ارائه مطالب بر آمده است. این کتاب برای محققین و دانشجویان علاقه‌مند منبع خوب و قابل اعتماد است. نیمه اول دی ماه 1357 که در این کتاب در آن بیشتر اشاره شده، یکی از بحرانی‌‌ترین مقاطع حیات حکومت پهلوی است. غلام‌رضا ازهاری، نخست‌وزیر دولت نظامی، به علت بیماری از صحنه سیاسی کشور حذف می‌شود و محمدرضا شاه نیز به کمک مشاوران خود در پی نخست‌وزیر جدید برمی‌آید که شخصیت کسی نیست جز شاپور بختیار که وقایع داخلی و خارجی آن را می‌توان در دو بخش و محور جست‌وجو کرد. جبهه مبارزه که حضرت امام و پیروان مردمی وی آن را رهبری می‌کند و به جلو می‌برد و جبهه حکومت که در صدد تغییر اوضاع است. در آن شرایط دولت وقت عملا‌ً قدرت تصمیم‌گیری را از دست داده بود. نگرانی آمریکا و اسرائیل از تغییرات در ایران، آخرین روزهای دولت وقت، اوضاع داخلی، اغتشاش و نافرمانی در ارتش و نظامیان و سرانجام آماده شدن زمینه برای سقوط نظام سلطنتی از محتوای اصلی کتاب است.

در هشتمین جلد از مجموعه روزشمار انقلاب اسلامی هم به وقایع آذر ماه 1357 پرداخته شده است. آذر سال 1357 که دهه پرشور محرم را نیز در خود دارد، یکی از ماههای پرتحرک و تعیین‌کننده روند انقلاب اسلامی به سوی پیروزی است. برگزاری تظاهرات عظیم روزهای تاسوعا و عاشورا، گسترش موج فرار سربازان از پادگانها، عملیات انقلابی در پادگان لویزان، ناامیدی آمریکا از کار آمدی شاه، بحران اعتصاب در صنعت نفت، هراس کشورهای حاشیه خلیج‌ فارس از امکان گسترش انقلاب ایران به خارج از مرزها، ابراز نگرانی اروپا و ژاپن از کاهش چشمگیر صدور نفت ایران و سرانجام تصمیم جدی غرب برای رها کردن شاه و تلاش برای یافتن جانشین مناسب از جمله رویدادهای مهم است که همه در این ماه شکل می‌گیرد و در کتاب به صورت گزارش خبری آورده شده است. در پایان به معرفی اشخاص تأثیرگذار پرداخته است.

برای تببین رویدادهای آذر ماه و یافتن خطوط مشترک روند وقایع، حوادث و اتفاقات این ماه را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. به این منظور وقایع در دو عرصه نزدیک به یکدیگر یعنی عرصه انقلاب که در حالت تهاجم است و عرصه ضد انقلاب که در حال دفاع و گریز از میدان است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در عرصه انقلاب، امام و مشاورین ایشان، چند هدف عمده را تعقیب می‌کردند.

الف: ارائه بدون وقفه حضور مردم در صحنه، آغاز محرم و تاسوعا و عاشورا، بانگ الله اکبر در شبها از این مؤلفه است.

ب: افزایش فشار برای ایجاد شکاف در میان نظامیان. ج: تأکید بر ادامه اعتصاب در صنایع نفت.

ج: ترسیم صورتی متعادل از حکومت‌ آینده ایران. در عرصه مخالف ادامه شاه برای ترک ایران، حمله گروه چماق به دست به مردم. یافتن جانشینی مناسب از طرف غرب، جلوگیری از فروپاشی ارتش و آغاز بستر مناسب برای حکومت شاپور بختیار که تمام محور و محتوای کتاب را شامل می‌شود.

منبع: فارس