چقدر می گیری احساس تکلیف نکنی؟! / سید جواد ورعی

چکیده:

امروز وقتی سخن از «احساس تکلیف» برای پذیرفتن یک منصب اجتماعی و سیاسی شنیده می شود، مردم باور نمی کنند، و گاهی به تمسخر می گویند: «آقا ! چقدر می گیری که احساس تکلیف نکنی و دست از سر ما برداری ؟» چون اعتماد خود را از کف داده اند. افراد متعددی را مشاهده کرده اند که با چنین ادعاهایی به مقام و منصب رسیده، ولی رفتارشان خلاف این ادعا را ثابت کرده است. با شعار و ادعای «انجام تکلیف شرعی» به میدان آمده اند، ولی عملکردشان هیچ تناسبی با شرع و قانون نداشته است.

«احساس تکلیف» از جمله اصطلاحاتی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی وارد ادبیات اجتماعی و سیاسی جامعه ما شد و معمولا وقتی به کار می رفت که کسی برای انجام وظیفه دینی، منصبی اجتماعی و سیاسی را می پذیرفت. شاید بیش از همه امام خمینی از «تکلیف گرایی» سخن گفته و آن را در برابر تفکر «نتیجه گرایی» مطرح نمود. مراد ایشان این بود که انسان به عنوان بنده خدا تکالیفی دارد که باید آن را به درستی بشناسد و انجام دهد ، این که نتیجه آن چه خواهد بود، وظیفه انسان نیست. چون در بسیاری از موارد تشخیص نتیجه در آینده از عهده انسان خارج است.


البته این سخن به معنای آن نیست که آدمی به نتایج اعمال و رفتارش نیندیشد و در محاسباتش در نظر نگیرد. اتفاقا برخی از تکالیف مانند امر به معروف و نهی از منکر مشروط به نتیجه داشتن و مؤثر بودن است و بدون احتمال تأثیر امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست. توضیح این مطلب را به فرصتی دیگر موکول می کنم.


به هر تقدیر، امام با چنین نگرشی انجام تکلیف را وارد ادبیات اجتماعی ما نمود. در سال های نخست انقلاب بسیاری از مدیران با چنین انگیزه ای منصب های اجتماعی و سیاسی را می پذیرفتند. چرا که مقام و منصب در آن سال ها جز زحمت و مشقت نبود، نه احساس قدرتی به دارنده آن دست می داد، و نه در پرتو آن می شد به مال و ثروتی دست یافت. زیرا دولتمردان از همین مردم بوده و با کمترین انحرافی با اعتراض مردم روبرو می شدند. به قول امام راحل (رض) :

«امروز که بقال سر محله مى‏ آید و مى‏ گوید که برادر نخست وزیر اینجا این کار درست نیست، برادر رئیس جمهور این کار درست نیست، این دیگر قدرتى نیست. یک برادرى است، یک دسته برادرند، یک دسته‏ شان شانسشان آورده است آنجا نشسته‏ اند؛ یک دسته بیچاره هم براى اینها سینه مى‏ زنند.» (صحیفه امام، ج‏14، ص379)


چون غالبا تشنه خدمت بوده، و آن را از سر وظیفه دینی انجام می دادند، در قبالش از نظام و مردم طلبکار نبودند. برای بدست آوردن یا نگهداری اش به این در و آن در نمی زدند. برای رسیدن به آن پول خرج نمی کردند. زیر دین صاحبان ثروت نمی رفتند....؛ خاصیت پذیرش مقام و منصب که از «احساس تکلیف» نشئت گرفته باشد، همین است.


البته کسانی که با چنین احساسی منصبی را می پذیرفتند، گاهی خود به این نتیجه می رسیدند که باید این منصب را بپذیرند تا در پرتو آن بتوانند خدمتی به خلق خدا کنند و باری از دوش مردم بردارند. و گاهی دیگران منصبی را پیشنهاد کرده و پذیرفتن آن را وظیفه شرعی آنها دانسته و با اصرار آن را بر عهده ایشان می نهادند که غالبا از قبیل نوع دوم بودند. اگر روزی به آنان گفته می شد که دیگر به وجود شما نیازی نیست ، نفس راحتی می کشیدند که بار مسئولیت از دوش آنان برداشته شده است. رفتارشان نیز گواه بر صداقتشان بود.


مردم اگر از مسئولی می شنیدند که برای پذیرش این منصب احساس تکلیف کرده، و برای انجام وظیفه قدم به میدان گذاشته، می پذیرفتند و سخن از «احساس تکلیف» را پوششی برای پنهان کردن «قدرت طلبی» یا «مقام دوستی» قلمداد نمی کردند، چون رفتارشان گواه بر کردارشان بود.



اما امروز وقتی سخن از «احساس تکلیف» برای پذیرفتن یک منصب اجتماعی و سیاسی شنیده می شود، مردم باور نمی کنند، و گاهی به تمسخر می گویند:

«آقا ! چقدر می گیری که احساس تکلیف نکنی و دست از سر ما برداری ؟»


آیا این باور عمومی جز برای آن است که مردم صداقتی در این گفتار نمی بینند؟

آیا جز این است که آن را پوششی برای فریب افکار عمومی تلقی می کنند؟



آیا مردم مسلمانی که به وظایف دینی خود تقیّد دارند، و شبانه روز به خاطر چنین احساسی عبادت می کنند، به فقیران و نیازمندان کمک می کنند، دست بینوایی را می گیرند، در برابر تضییع حق هم شهری و همسایه و همکار و رفیق خود عکس العمل نشان داده و اعتراض می کنند، از این که کسی بر اساس «احساس تکلیف شرعی» منصبی را بپذیرد، ناراحت می شوند؟! هرگز .


پس چرا باور نمی کنند؟ چرا این سخنان را جدّی نمی گیرند؟

چرا در برابر کسانی که با این ادبیات سخن می گویند، موضع منفی می گیرند؟


روشن است، اعتماد خود را از کف داده اند. چون افراد متعددی را مشاهده کرده اند که با چنین ادعاهایی به مقام و منصب رسیده، ولی رفتارشان خلاف این ادعا را ثابت کرده است. با شعار و ادعای «انجام تکلیف شرعی» به میدان آمده اند، ولی عملکردشان هیچ تناسبی با شرع و قانون نداشته است.


* آیا می شود کسی برای انجام یک تکلیف، تکالیف بزرگتری را زیرپا بگذارد؟

* آیا می توان باور کرد که کسی برای انجام وظیفه دینی مرتکب گناه کبیره شود؟

* آیا ممکن است کسی با انگیزه خدمت به خلق خدا به میدان اجتماعی و سیاسی قدم بگذارد، ولی برای پوشاندن ضعف های خود و جمع کردن آرای انتخاباتی آبروی برادران مؤمن خود یا شخصیت های اجتماعی و سرمایه های انسانی جامعه را ببرد؟


* آیا باور کردنی است که کسی با شعار برقراری عدالت به مقام و منصب برسد و بی عدالتی پیشه کند، قوانین را زیر پا گذارد، و مردم باز هم او را باور کنند؟

* آیا می توان ادعای «احساس تکلیف شرعی» را از کسی باور کرد که هنوز به مقام و منصب نرسیده، از تصور شیرینی آن آب دهانش سرازیر شده و مردم آن را می بینند ولی خودش متوجه نیست؟

* آیا می توان چنین ادعایی را از فردی قبول کرد که برای رسیدن به مقامی که فاقد شرایط آن است، مدرک جعل می کند تا دیگران را فریب دهد؟ آیا....؟...؟



گویا این جماعت بنا دارند بعد از دوران صدارت خود چیزی برای این مملکت باقی نماند، نه اقتصادی، نه فرهنگی، نه عقیده و ایمانی برای مردم، نه آبرو و حیثیّتی برای نظام و مسلمانی، و نه ......؛


خدا رحمت کند مردان با صفا و صداقتی را که با مواعظ خود جامعه را از خطرات زیر پا نهادن ارزش های اخلاقی برحذر می داشتند. یکی از آنان داستانی نقل می کرد بس آموزنده و هشدار دهنده ؛ که نقلش در این مقال مفید است. می گفت:



«در قدیم الایام، شخصی عاشق اسب مردی شد که به هیچ وجه حاضر به فروش آن نبود. به هر دری زد نتوانست او را راضی به فروش اسب کند. روزی مرد اسب سوار از کوچه ای عبور می کرد، به مرد بینوایی برخورد که ناله می کند و یاری می طلبد. حالش را جویا شد. مرد بینوا که صورت خود را پوشیده بود، گفت: مریضم و توان رفتن تا خانه ام را ندارم.

مرد اسب سوار دلش به رقّت آمد و پس از دلجویی او را بر مرکب و پشت خود سوار کرد تا به منزل برساند. در بین راه مرد بینوا که نمی توانست خود را روی اسب نگاه دارد، لغزید و چیزی نمانده بود که بر زمین افتد. اسب سوار برای آن که او بتواند راحت بر اسب بنشیند، خود از مرکب فرود آمد. مرد بینوا پس از لحظاتی که خود را بر اسب تنها دید، فرصت را مغتنم شمرده، افسار اسب را به دست گرفت و در یک لحظه از غفلت صاحب اسب استفاده کرده، اسب را از چنگ صاحبش به در آورد و گریخت.


مقداری که جلوتر رفت ایستاد و چهره خود نمایان ساخت. صاحب اسب او را شناخت، همان خریدار سمج اسب بود که چون مأیوس شده بود، به این ترفند متوسل شده بود تا اسب را از چنگ صاحبش برهاند. گفت: حال که حاضر نشدی اسبت را بفروشی، من هم از این راه اسب را به چنگ آوردم.

صاحب اسب گفت :

لحظه ای صبر کن، سخنم را بشنو و برو . اسب را ببر ولی به کسی نگو چگونه آن را به چنگ آوردی، چون در آن صورت دیگر کسی در این دیار به بینوایی رحم نخواهد کرد.»


دولتمردان و صاحب منصبانی که با شعارها و ادعاهای دروغین اعتماد مردم را جلب کرده، ولی با رفتار و عملکردشان سبب فروریختن اعتماد آنان می شوند، بزرگترین خیانت را به جامعه و نظام می کنند. بهتر است اگر کسی واقعا آرزوی مقام و منصب دارد، با صداقت به مردم بگوید:

«من مقام و منصب می خواهم تا در پرتو آن حس قدرت طلبی خود را ارضاء کنم و به مال و منال دنیا برسم، و اگر بتوانم به شما هم خدمتی خواهم کرد! » یا لااقل از «احساس تکلیف شرعی» و مانند آن سخن نگوید.

در این صورت اگر به قدرت برسد، ظلمی هم بکند، حقی را هم زیرپا گذارد، به بیت المال هم دست اندازی نماید، لااقل مردم اعتماد خود را به نظام و دین از دست نمی دهند و این خدمت بزرگی به مردم است. مردم هم راضی ترند . بیایید برای خدمت به مردم، نظام اسلامی و دین از «احساس تکلیف شرعی» سخنی نگویید. این احساس را نزد خود نگاه دارید! تا هم به مردم و اعتقاداتشان خدمتی کرده باشید، هم آبروی نظام محفوظ بماند، و هم ریا نشود!! 

منبع: بازتاب امروز