آیت الله هاشمی با «واقع بینی» در راستای «آرمان‌های خود» عمل کرد

استاد سید ضیاء مرتضوی بیان کرد: تلاش آقای هاشمی رفسنجانی بر این بود که بین واقع بینی و آرمان گرایی توازن برقرار کنند و این همان چیزی است که ما شدیدا بدان نیاز داریم و در عین حال دچار ضعف هایی در این زمینه هستیم.

به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی کتاب ناب" به نقل ازخبرنگار شفقنا، آیت الله سیدضیاء مرتضوی در مراسم بزرگداشت هشتمین سالگرد ارتحال آیت الله هاشمی رفسنجانی که شامگاه چهارشنبه در مجتمع فرهنگی هنری یادگار امام برگزار شد، اظهار داشت: آیت الله هاشمی رفسنجانی به عنوان یک شخصیت عملگرا مطرح بودند و این وصف به رغم آنکه یک ویژگی مثبت در ایشان بود،‌ ممکن است از آن، تلقی مثبتی نشود و بهتر است که ایشان را یک «شخصیت واقع‌گرا» بشماریم. در یک نگاه کلی، آقای هاشمی را باید فردی واقعگرا در طول آرمانخواهی دانست که واقعگرایی را در خدمت آرمانخواهی می خواست.

وی افزود: آقای هاشمی درحالی که زندگی خود را صرف دوران تحصیل و مبارزه و پیروزی کرده بود با تیزبینی و هوش و شجاعتی که داشت، واقع بینی و واقع گرایی را در خدمت آرمان های بلند خود برای اسلام و مسلمانان قرار داد.

وی افزود: آقای هاشمی دوران دشوار مبارزه را برای دستیابی به آرمان بزرگ برپایی حکومت اسلامی سپری کرد و پس از پیروزی انقلاب هم توسعه کشور را سرلوحه خود قرار داد. ایشان حقیقتا یک شخصیت آرمانخواه بود اما ویژگی اصلی ایشان دستیابی به آرمان هایی بود که سالها برای آن رنج مبارزه را در واقعگرایی و دوری از شعار زدگی تحمل کرده بود. البته اگر کسی بتواند واقع گرایی را در راستای آرمانخواهی سرلوحه قرار دهد و بین این دو توازن ایجاد کند، اولا باید شناخت درست و کافی از دین داشته باشد و ثانیا شناخت کافی از جامعه خودش و امکانات داشته باشد و با واقعیت جهانیان آشنا باشد ثالثاً شجاعت صف شکنی و مقابله با جریان های افراطی و ساختارشکن را داشته باشد و آیت الله هاشمی در هر سه جهت، سرمایه و اندوخته قابل اتکایی داشتند و با همین خدمات توانستند خدمات فراوانی به کشور کنند.

استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: هنر بزرگ آقای هاشمی رفسنجانی این بود به عنوان عالم مبارز که سالها برای آرمان‌های خود مبارزه می کرده در عرصه عمل با واقع بینی در راستای آرمان‌های خودش عمل کند. یک نمونه بسیار مهم آن، برنامه ریزی و هدایت پروژه سازندگی بعد از جنگ بود که با همین نگاه و انگیزه حتی از پذیرش پیشنهاد امام خمینی(ره) برای به دست گرفتن رهبری کشور و انقلاب خودداری کرد. نمود این نگاه را از زبان خود ایشان می توانیم گریه و اشک شوقی بشماریم که هنگام آغاز کار بزرگ آبرسانی در اهواز داشتند. نمونه دیگری که می توان گفت، تلاش زیاد ایشان در اصلاح روابط بین‌المللی ایران با دنیا از جمله با عربستان کرد و متاسفانه پس از سالها خصومت، تازه در خانه اول هستیم. نمونه دیگر تلاش آقای هاشمی برای تعدیل و اصلاح ارتباط با قدرت های بزرگ بود که البته در نطفه خفه شد.

وی افزود: آقای هاشمی با توجه به شناختی که از دین و معارف اسلامی داشتند، تلاش می کردند بین این دو یک توازن معقولی ایجاد کنند. ما اسلام راستین را در چهره تشیع می بینیم و تشیع هم دین آرمانخواهی است. آنچه سرّ ماندگاری تشیع به رغم قرنها ناملایمات و فشارها بر پیروان آن است، تنها حقانیت یا وجه آرمان خواهی تشیع نبود بلکه توازن میان باور و وقت شناسی با واقع گرایی در عطف توجه کامل به موقعیت اجتماعی است یعنی ائمه اهل بیت (ع) شیعیان را با واقعگرایی تربیت می کردند.

مرتضوی خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین دغدغه های اهل بیت علیهم السلام ایجاد همین موازنه در اندیشه و عمل شیعیان بوده و در منابع اسلامی ما اگر هیچ شاهدی نداشته باشیم جز آنچه از خاستگاه تقیه صادر شده یا بر اصل آن تاکید شده همین در واقعگرایی تشیع برای حفظ مومنان از یکطرف و حفظ تشیع از سوی دیگر کافی است.

وی تاکید کرد: قرائن و شواهد متعدد دیگری وجود دارد که بر ضرورت واقع نگری و پرهیز از احساسات خسارت بار دلالت می کند.

وی ابراز داشت: یکی از مفاهیمی که در مورد دینداری و دین گریزی باید مورد توجه قرار بگیرد، دو واژه «ضیق» و «وسعت» در نصوص دینی است یعنی از یک طرف نصوص دینی متعددی را در دست داریم که نشان دهنده گشایش در دینداری و شناخت و معرفت آن است و از طرف دیگر، نصوص متعددی وجود دارد که حتی فهم دین را گاهی دشوار و در سطح افرادی محدود می کند.

وی ادامه داد: از یکطرف در توقعی که از دینداری جامعه داریم و از طرف دیگر در داوری درباره میزان دینداری و دین گریزی جامعه و از طرف سوم در تنظیم مناسبات مومنان با جامعه بر اساس ملاک‌های دینی و ایمانی ما نیازمند شناخت این دو مفهوم و نسبت میان آنها هستیم.

وی گفت: جالب این است که این دو مفهوم متقابل در همین نصوصی که اشاره کردم، دلیل و مستند یک نتیجه عملی مشترک قرار گرفته است یعنی هم گفته اسلام دین دشوار است پس سخت نگیرید و با مدارا رفتار کنید و هم هم گفته اسلام دینی فراغ و آسان است به همین جهت باید طول و عرض و عمق دینداری به درستی شناخته شود تا معلوم شود از موضع تبلیغ دین و هدایت مردم و حکومت که خودش را بخشی از دین می داند چه باید کرد و چه انتظاری باید داشت.

وی با اشاره به نهج البلاغه بیان کرد: قدرت فهم و درک و پذیرش معارف ما و منطق و سخن ما که فقط محدود به معارف نیست در بخش احکام و حدیث هم است را جامعه ندارد.

استاد حوزه علمیه قم گفت: پس در جمع این دو دسته نصوص و هم در تقسیم مرزهای عقیدتی باید واقع بینی داشت و بیش از ظرفیت خود و جامعه بر آن تحمیل نکرد. هم در اجتهاد باید به عناصر سهولت زا مانند نفی حرج توجه داشت. هم در مقام اجرای ظرفیت‌ها باید توجه داشت.

وی ابراز داشت: تبلیغ ما اینگونه نباشد که در بندگی خدا دچار افراط شویم؛ بندگی خدا فقط مسئله عبادت نیست آن کسی که می خواهد در مسیر خدای تعالی باشد، در مجموعه دین کاری نکنید که دین و بندگی خداوند مبغوض بندگان قرار گیرد.

وی به همراهی با مستضعفان فکری به عنوان یکی از مصادیق واقع‌نگری اشاره کرد و گفت: منابع اسلامی به روشنی و مکرر به رعایت حال مستضعفان فکری تاکید کردند و یکی از روایات معتبر در نفی از تنگ نظری صحیحه اسماعیل جعفی است. در این حدیث آمده است که قلمرو دین گسترده است و خوارج خودشان با نادانی عرصه را بر خود تنگ گرفتند. خوارج یک اسم و رسم هم است.

وی ادامه داد: بر همین اساس هم باید در قلمرو شناخت مرزهای ایمانی و اسلامی نگاهی واسع داشت و از تنگ نظری پرهیز کرد و هم در شناخت درست ظرفیت هایی که امر دینداری را بر مردم آسان می کند، تلاش کرد. برای بازنگری مسائل و اجتهادهای موجود بر پایه اصول و مبانی موجود عمل کرد.

وی افزود: امیرالمؤمنین (ع) بخشی از احکام را برای عموم مردم بیان نمی کردند. برخی احکام بود که فقط برای خود و خانواده خود بیان می کردند. وقتی علت این امر را از امام باقر (ع) سوال کردند، ایشان فرمودند: «خشی أن لا یطاع» یعنی علی(ع) به دلیل نگرانی از اینکه به آن احکام عمل نشود، آن را برای عموم بیان نمی‌کردند. اگر چیزی را بگوئید که جامعه به آن تن نمی دهد، حکم خدا لوث می شود و مورد استهزاء قرار می گیرد. اگر در بیان احکام الهی ظرفیت جامعه را در نظر نگرفتید و نعوذ بالله این دستورات مورد استهزاء قرار گرفت، مسئول هستید.

وی بر ضرورت توازن واقع بینی و آرمانگرایی تاکید کرد و گفت: یکی از موارد مورد توجه در نصوص دینی، عدم اجرای حد در سرزمین دشمن است که در روایات آمده است امیرالمؤمنین(ع) به دلیل نگرانی از اینکه شخص مجازات شده به دشمن ملحق شود، آن را در آنجا اجرا نمی‌کرد. خوب این نگرانی می‌تواند به طور مثال در فرض وقوع جاسوسی به نفع دشمن یا برخی اقدامات خرابکارانه یا ناسازگاری با بقا و استواری حکومت باشد. همچنین می تواند در فرض نگرانی از فاصله گرفتن بخشی از جامعه از نظام سیاسی و قرار گرفتن آنها در شمار مخالفان و دشمنان و نیز گریز بخشی از افراد باشد.

وی گفت: به نظر ما سخن و روش امیرالمومنین در این باره که از موضع حکمرانی بیان شده تنها یک مثال است و در آن دوره همین مصداق داشته و می توانسته مایه نگرانی حضرت باشد. امیرالمومنین (ع) مجاز نمی دید که به قیمت پیوستن مجرم مجازات شده به بیگانه حد را جاری سازد و دستکم تا فراهم شدن زمینه مساعد آن را به تاخیر می انداخت و این در این روزگار طبعا مصادیق دیگری نیز دارد. برخی کج فهمان یا سودجویان این راهبرد واقع‌گرایی و در نظر داشتن ظرفیت جامعه برای اجرای حدود و احکام را به عنوان سکولاریزه شدن تعبیر کرده و یا افراد را به مخالفت با احکام اسلام متهم می‌سازند. ما تاکید داریم که با عطف توجه به عملکردهای گذشته باید اجرای احکام اسلامی از جمله در موضوع پوشش با همین نگاه اسلامی عمل کرد و نظام سیاسی را از گزندهای احتمالی دور نگه داشت و کسانی که دغدغه حفظ نظام را دارند باید به این احکام و واقعیت های اسلامی آگاهی و پایبندی داشته باشیم.

وی گفت: دولت اسلامی نباید بار مسئولیت خود در عرصه داخلی و خارجی را چنان سنگین کند که گویی پا در جای پای دولت آرمانی امام زمان (عج) گذاشته است و وظایف گسترده ای را برای خود ترسیم کند که نتیجه آن تضعیف پایه های حکومت و اختلال در انجام وظایف اصلی است.

مرتضوی در پایان تاکید کرد: تلاش آقای هاشمی این بود که بین واقع بینی و آرمان گرایی توازن برقرار بکنند و این همان چیزی است که ما شدیدا بدان نیاز داریم و در عین حال دچار ضعف هایی در این زمینه هستیم.

منبع شفقنا