ضرورت ساماندهی چاپ دیجیتال

به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی کتاب ناب" به نقل از خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ورود ناشران به عرصه چاپ دیجیتال موافقان و مخالفان زیادی دارد.

بسیاری از فعالان صنعت چاپ که طی‌ سال‌های اخیر در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند، از ورود ناشران و سرمایه‌گذاری آن‌ها در چاپ دیجیتال خشنود نیستند و معتقدند کار را باید به کاردان سپرد.
 
از سوی دیگر ورود جمع گسترده‌ای از افراد متخصص و غیرمتخصص به حوزه چاپ دیجیتال وضعیت فعالیت در این صنف را با مشکلات متعددی همراه کرده است و افرادی هم که سال‌ها قبل به این عرصه وارد شد‌ه‌اند، در رقابتی ناعادلانه در حال حذف شدن از بازار هستند. 
 

نخستین انگیزه چاپ کتاب به شکل دیجیتال برای بازاریابی و ارزیابی بازار بود. کتاب‌هایی که قرار بود در تیراژ انبوه چاپ شوند، در تیراژ محدود توسط دستگاه‌های چاپ دیجیتال چاپ و توسط بازاریاب‌ها به بازارهای محدودی عرضه می‌شدند. سپس بنا به بازخوردی که از فروشندگان گرفته می‌شد برای تیراژ اصلی کتاب در مناطق مختلف تصمیم‌گیری می‌کردند. نکته بعدی برای تولید کتاب‌هایی بود که انتشار آن‌ها به پایان رسیده، مثل کتاب‌هایی که در دهه‌های گذشته با تیراژ انبوه تولید می‌شدند اما الان دیگر مشتری انبوه نداشتند. گاهی این آثار از سوی ناشران به‌صورت تک‌جلدی منتشر می‌شدند که چاپ بر اساس تقاضا نام گرفت.

جلال ذکایی فعال حوزه چاپ و مدیرکل اسبق دفتر چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وضعیت کنونی چاپ دیجیتال را آشفته می‌داند و معتقد است که باید نظارت جدی‌تری از سوی دولت و تشکل‌های صنفی بر فعالیت این واحدها داشت تا کمی از این آشفتگی کاسته شود.
 
اهمیت ضرورت چاپ کتاب در تیراژ محدود یا به‌اصطلاح چاپ دیجیتال به چه دلیل احساس شد؟
در یک نگاه کلی باید گفت نخستین انگیزه چاپ کتاب به شکل دیجیتال برای بازاریابی و ارزیابی بازار بود. کتاب‌هایی که قرار بود در تیراژ انبوه چاپ شوند، در تیراژ محدود توسط دستگاه‌های چاپ دیجیتال چاپ و توسط بازاریاب‌ها به بازارهای محدودی عرضه می‌شدند. سپس بنا به بازخوردی که از فروشندگان گرفته می‌شد برای تیراژ اصلی کتاب در مناطق مختلف تصمیم‌گیری می‌کردند. نکته بعدی برای تولید کتاب‌هایی بود که انتشار آن‌ها به پایان رسیده، مثل کتاب‌هایی که در دهه‌های گذشته با تیراژ انبوه تولید می‌شدند اما الان دیگر مشتری انبوه نداشتند. گاهی این آثار از سوی ناشران به‌صورت تک‌جلدی منتشر می‌شدند که چاپ بر اساس تقاضا نام گرفت.
 
اکنون این شیوه چاپ و نشر کتاب در دنیا معتبر و مرسوم است؟
بله. در سایت‌های معتبر و معروف فروش کتاب نیز اکنون نمونه این کارها وجود دارد و با نام مخفف (POD) می‌توانید آن‌ها را پیدا کنید. اگر کسی در هر نقطه‌ای از دنیا به کتابی علاقه‌مند باشد که چاپ‌های قدیم آن به پایان رسیده باشد، آن را سفارش می‌دهد و ناشر از طریق این سامانه کتاب را چاپ کرده و برای مشتری ارسال می‌کند.
 
در ایران چاپ کتاب به شیوه دیجیتال چه زمانی رونق گرفت؟
سابقه ورود چاپ دیجیتال برای چاپ کتاب در ایران، به مشکلات اقتصادی که برای ناشران و چاپخانه‌داران ایجاد شد برمی‌گردد. هزینه‌های بالای تولید کتاب موجب شد بسیاری از ناشران به تولید کتاب در تیراژ محدود روی بیاورند. از سوی دیگر فراگیر شدن کاهش نرخ مطالعه در کشور نیز عامل دیگری بود که به این موضوع دامن زد؛ مشکلات اقتصادی و اجتماعی و سایر مولفه‌هایی که در کاهش نرخ مطالعه تاثیر داشتند. در سال‌های اخیر تیراژ کتاب به حداقل رسید و بسیاری از ناشران به این جمع‌بندی رسیدند که به سمت چاپ دیجیتال روی بیاورند.
 
البته فکر می‌کنم نوسانات نرخ ارز و بالا رفتن قیمت مواد اولیه کتاب هم در این زمینه بی‌تاثیر نبود.
افزایش قیمت مواد اولیه تولید کتاب مثل کاغذ، مقوا، مرکب، زینک و امثالهم؛ به‌خصوص در سال‌های اخیر ماجرای تولید کتاب را با مشکلات جدی‌تری مواجه کرده و آن‌ها را به سمت چاپ دیجیتال سوق داده است. در کنار آن افزایش تعداد ناشران و عناوین کتاب‌ها هم عامل دیگری بود که در این مسیر بی‌تاثیر نبود. ازآنجایی که تعداد ناشران و کتاب‌ها افزایش پیدا کرد، ناشران به این جمع‌بندی رسیدند که بسیاری از کتاب‌های خود را در تیراژ محدود منتشر کنند.
 
اکنون وضعیت بازار چاپ دیجیتال را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
 آنچه امروز با آن روبه‌رو هستیم، یک بازار آشفته در حوزه چاپ دیجیتال است. تعدد مراکز چاپ و تکثیر کتاب به‌صورت قانونی و غیرقانونی، یکی از آسیب‌های محسوس این‌روزهای بازار چاپ دیجیتال به‌شمار می‌آید. با افزایش گرایش ناشران از چاپ دیجیتال، خیلی از ناشران خودشان به دایر کردن چاپخانه دیجیتال مبادرت کردند؛ همچنین بعضی از مراکز تکثیر به این سمت گرایش پیدا کردند و حتی بعضی از چاپخانه‌داران حوزه‌های دیگر هم به استفاده از چاپ دیجیتال ترغیب شدند.
 
پس چرا با این حجم از فعالان بخش‌های مختلف در بخش چاپ دیجیتال، شاهد عرضه کتاب‌هایی با کیفیت‌های پایین هستیم؟
اتفاقی که به‌دنبال همه این مسائل رخ داده، نبود نظارت بر کیفیت چاپی کتاب‌های تولید شده است. متاسفانه به‌وفور کتاب‌هایی را در بازار مشاهده می‌کنیم که با کیفیت بسیار نازل عرضه می‌شوند؛ زیرا ناشران و کسانی که در حوزه چاپ دیجیتال کتاب کار می‌کنند، کمترین آشنایی با این حوزه را ندارند و با تسلط جزئی به یکی از نرم‌افزارهای گرافیکی، باور دارند که می توانند کتاب چاپ کنند. این‌کار را هم انجام می‌دهند و کتاب‌های چاپ شده را به بازار عرضه می‌کنند. الان شاهدیم که کتاب‌های بی‌کیفیت زیادی در بازار عرضه شده و متاسفانه عموما هم منجر به گلایه و شکایت دعاوی حقوقی بین ناشر و چاپخانه‌داران می‌شود.
 
به‌نظر؛ دست دوم و مستهلک بودن عمده دستگاه‌ها و ماشین‌های چاپ دیجیتال در بروز این مساله بی‌تاثیر نیست.
بله. نکته دیگری که شاهد آنیم، نبود نظارت بر چگونگی واردات دستگاه‌ها همچنین تامین مواد مصرفی، لوازم یدکی و خدمات پس از فروش این دستگاه‌ها است. ما درباره دستگاه‌‌ها، روالی داریم که بر اساس آن باید ثبت‌سفارش انجام شود و دستگاه‌ها با نظارت دولت وارد کشور شوند. اما متاسفانه هیچ نظارتی درباره دستگاه‌های چاپ دیجیتال وجود ندارد و عموما دستگا‌‌ه‌های کارکرده اروپایی به‌صورت فله از کشور امارات به کشور وارد می‌شود. در بسیاری از مواقع، نهایتا یک بازسازی جزئی روی آن‌ها انجام شده و به بازار مصرف عرضه می‌شوند. البته بخشی از این لجام‌گسیختگی به‌دلیل نبود توانایی مالی ناشران و چاپخانه‌های دیجیتال برای خریداری دستگاه‌های نو و دست اول است و به همین دلیل به سمت دستگاه‌های کار کرده و دست دوم گرایش پیدا کرده‌اند.
 
شما به بحث چاپخانه‌های چاپ دیجیتال بدون مجوز اشاره کردید. چاپ آثار بدون مجوز و غیرقانونی، عموما محصول همین مجموعه‌ها است. کمی در این زمینه بگویید.
نکته دیگری که این روزها در بازار شاهد هستیم دامن زدن این گونه چاپخانه‌ها به موضوع قاچاق کتاب است. همان‌طور که گفتید با رهگیری اکثر کتاب‌هایی که به‌صورت قاچاق عرضه می‌شود، می‌بینیم که بیشتر آن‌ها در چاپخانه‌های غیرمجاز و غیرقانونی چاپ شده‌اند و بخش جدی از این بار را چاپخانه‌های چاپ دیجیتال بدون مجوز به دوش می‌کشند که باید فکری برای آن کرد.
 
موضوعاتی که به آن اشاره کردید، تشریح وضعیتی است که ما در چاپ دیجیتال با آن مواجه هستیم؛ اما اکنون چه باید کرد که بعد از این شاهد چنین اتفاقاتی نباشیم؟
اولین نکته‌ ضروری وظیفه‌ای است که برعهده دولت است؛ ساماندهی مراکز چاپ دیجیتال. بالاخره باید تکلیف این چاپخانه‌ها روشن شود. اگر جزئی از بدنه صنعت چاپ هستند باید مجوز داشته باشند اما مجوز آن‌ها در کدام بخش باید صادر شود؟ نکته بعدی برگزاری دوره‌های آموزشی برای فعالان چاپ دیجیتال است که یا اتحادیه‌ها باید این وظیفه را به عهده بگیرند یا اینکه دولت متولی آن باشد. اما نکته‌ای که در این میان اهمیت دارد این است که برگزاری دوره‌های آموزشی برای فعالان چاپ دیجیتال یک ضرورت است. اتحادیه‌ها باید این بخش از چاپ را در بدنه چاپ به رسمیت بشناسند و اتحادیه مرتبط خیلی جدی‌تر به موضوع چاپ دیجیتال وارد شود و برای فعالان آن هویت مستقلی قائل شود و آن‌ها را به‌صورت ضابطه‌مند مدیریت کرده و حمایت کند. نکته آخر اینکه باید از این رسته از چاپ حمایت شود تا از دستگاه‌های روز دنیا استفاده کنند. بله می‌پذیریم که کشور ما در تحریم و مشکلات اقتصادی فراوانی است اما این تحریم‌ها ماندگار نخواهد بود و بالاخره یک روز به پایان می‌رسد. باید به فکر بود که بشود از دستگاه‌های به‌روز دنیا برای چاپ کتاب در تیراژ محدود استفاده کرد تا وضعیت آشفته کنونی به پایان برسد.

منبع ایبنا