به نام خالق هستی

ن و القلم ومایسطرون

تأثیر هنر در ساحت های مختلف زندگی انسان، حقیقتی غیر قابل انکار و پیوند هنر و ادبیات، خاستگاه اصلی آثار ماندگار و تأثیرگذار در جامعه امروز است. در سال های اخیر، به اقتضای سرعت و سهولت ارتباطات جمعی، با تحولات چشمگیری در حوزه های مرتبط با ادبیات روبرو بوده ایم.

در این میان دین و ادبیات دینی، بر اساس رسالت ذاتی خود مبنی بر نفوذ در جان ها و فراخوانی ضمایر به سوی حقیقت ازلی، بیش از پیش نیازمند تطبیق مفاهیم خود با زبان مخاطب است. چرا که به فرموده پروردگار: وَمَاأَرسَلنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَومِهِ...

در جامعه امروزی، شعر، داستان و رمان از مهمترین قالب های تأثیرگذار برای معرفی دین، تاریخ و پیشینه مذهب به شمار می آید. استاد شهید مطهری با دغدغه معرفی معارف مذهب به نسل جدید، به نوشتن داستان راستان روی آورد که در جامعه و زبان روز خود اثری بسیار تأثیرگذار بوده است. بدیهی است ارزش و رسالت مندی این کتاب داستان، کمتر از کتب روایی و تفسیری نفیس علمای شیعه نیست.

در همین راستا بسیاری از نویسندگان و شاعران آیینی، در شرایطی که متأسفانه بسیاری از عوامل داخلی و خارجی باعث دین گریزی نسل جدید شده اند، دردمندانه به معرفی صحیح مواضع، حکمت ها و شخصت های مذهب پرداخته اند. جای مباهات است که علیرغم بی مهری های برخی از مسئولین و عدم وجود ابزارهای کافی حمایتی از این نویسندگان، همچنان دغدغه بصیرت افزایی جامعه نسبت به معارف مکتب، نظرگاه اصلی ایشان است.

نویسنده دینی در حالی به قالب شعر و داستان روی می آورد که ناگزیر است چارچوب تکنیکی آن قالب را رعایت کرده و به اصول آن پایبندی داشته باشد. زیرا قالب های هر اثر هنری، قراردادی اجتماعی و پذیرفته شده در بوم و منطقه و حتی جهان به شمار می آید.

بدیهی است عنصر تخیل، از مهمترین ارکان شعر و داستان محسوب می شود و هر هنرمندی که وارد این عرصه می شود ناگزیر از پیوند مفاهیم مدنظر خود با عنصر تخیل است. در اسلوب شعر و داستان، پذیرفتنی نیست که خالق اثر برای مطلبی که در حال پرورش آن است، منبع و مأخذ خود را معرفی کند. زیرا در عالم هنر، اثر او گویای همه دانسته ها و باورهای نویسنده است و مخاطب، خود را نیازمند منبعی دیگر نمی بیند.

از سوی دیگر اثر دینی تولید شده برای انتشار، به شیوه معمول وارد دستگاه ارزیابی ای می شود که براساس  معیار های موجود، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی وهیات نظارت برنشر کتاب برای گرفتن مجوز کتاب به ثبت رسیده است.

آنجاست که شاعر یا رمان نویس دینی خود را میان یک بام و دو هوا سرگردان می یابد.

این حال را زمانی درک کردم که برای مجوز مجموعه شعر آیینی خود، آن هم توسط ناشر معتبری در قم، مشروط به این نکته شدم که در بیت شعر مربوط به معصوم(ع) منبع روایت یا رفتار معصوم(ع) را در پاورقی شعر کودک(!!!!) بیاورم.

از آنجا که با برخی دوستان ارزیاب در تعامل بودم، نظر کارشناسی ایشان را جویا شدم. در کمال حیرت شاهد بودم که به نظر کارشناس ادبیات، آوردن منبع روایت در کتاب شعر کودک، کاری غیر اصولی، غیر فنی و حتی مضحک است. این در حالی بود که از نظر کارشناس بررسی، ارجاع بیت شعر کودک به منبع روایی معتبر الزامی است. زیرا بر اساس مصوبات هیات نظارت، مستندسازی همه مطالب مربوط به فعل و قول و تقریر معصوم(ع) الزامی است. که البته درجای خود درست است.

دریافتم که دیدگاه کارشناس دین و کارشناس ادبیات هر دو دقیق و به جااست.

به ناچار خطا را در جای دیگری جستم. مرجع تصویب کننده ای که سال ها پیش با حضور شخصیت های عمدتا دینی و با فقدان شخصیت های هنری و ادبیات، اقدام به تصویب قانون برای مجوز کتاب کرده بود!

مصوبه ای که با گذر زمان و اقتضائات آن همچنان بدون تغییر مانده است.

در مقام نویسنده ای که اثری دینی را در مراحل چاپ دنبال می کرد، و از طرفی به مصوبه آگاهی داشت؛ این خلأ را زمانی بهتر دریافتم که منتظر مجوز یک رمان دینی بودم. رمانی که به الزام قالب آن، از هر ارجاع و پاورقی سر، باز می زد و از آن سو، مجوزی که گروه بررسی به شرط مستندسازی روایات با چاپ آن موافقت می کرد.

این سرگردانی مرا به تأمل واداشت. به اینکه چند سطری برای متولیان مجوز کتاب های شعر و داستان دینی بنویسم:

1: دغدغه شما را برای مستندسازی مطالب مربوط به معصوم(ع) به دلیل خطر اسرائیلیات در طول تاریخ اسلام و ورود بسیاری از روایات تحریفی به برخی منابع می ستایم و به خوبی درک می کنم که حتی در یک بیت شعر کودک هم انتساب مطلبی نادرست به معصوم(ع) نقص عرض، چالش برانگیز و خطرناک است ونیازمند تدبیری شایسته است.

2: نویسنده دینی در میان موانع بسیار با درک زبان و گرایش مخاطب روز به قالب هنر پناه می آورد تا ارزش هایی را که اتفاقا مورد دغدغه شما نیز هست، به این نسل منتقل کند. از این رو از شما انتظار می رود محدودیت های قالب های هنری را به طور خاص در آثار دینی مورد ملاحظه قرار دهید. مباد آن که نویسنده دینی در میان فشار مصوبه دست از قالب مقدس هنر کشیده و به راهی بازگردد که زبان و نیاز مخاطب آن نیست.

3: راه سومی بجویید. راهی که بر آن توافق حداکثری صورت گیرد. اصحاب هنر و دین را به گفتگو و مناظره دعوت کنید تا از دل گفتارهای متخصصان امر، راه سومی به دست آید. راهی که هم اثر هنری را از خطر اسرائیلیات مصون دارد و هم اثر دینی را از محدودیت مستندسازی های غیر تکنیکی برهاند.

کتاب ناب:

نویسنده را از سال 1377  در دوره مدیریت بوستان کتاب می شناسم. 19 ساله بود که اولین کتابش را منتشر کردم و تا 12سال بعدی که مدیریت انتشارات را عهده دار بودم، کتابهای متعددی از ایشان در حوزه ادبیات دینی منتشر کردم. نویسنده ای دقیق، دغدغه مند و پرکار. سبک آثار وی با بهره از معارف دینی و بازنویسی آن برای کودک و نوجوان و درقالب شعر و داستان است. اثار متعددی از ایشان درجشنواره های متعدد، برگزیده شد. طبعا این یادداشت از فردی که نزدیک 30سال در ادبیات دینی قلم می زند درخور تامل است. وصدالبته وظیفه اداره کتاب و معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی است که علیرغم گذشت نزدیک به نیم قرن از پیروزی انقلاب اسلامی نه تنها مانع نباشد بلکه مشوق حضور دغدغه مندان هنر دینی برای بهره از این قالب تاثیرگذار درنشر معارف اهل بیت علیهم السلام باشد. همان طور که امام رضا علیه السلام فرمودند:

فانّ النّاس لو علموا محاسن کلامنا لاتّبعونا

(بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج 2، ص 30)

 از طرفی دغدغه درست ودقیق حفظ معارف و باورهای شیعی از نفوذ اسرائیلیات مطرح است که صدالبته تاثیر مخرب آن درقالب هنر به مراتب بیشتر از متون عادی است.

اینجانب که بیش از 35سال است درحوزه کتاب فرهنگ وکتاب فعالیت و بیشتر مدیریت داشته ام به صراحت اذعان می کنم که به دلیل فقدان دستورالعمل مشخص همچنان بسیاری از آثار در کش و قوس بررسی است. در برخی موارد حق با ناشر است و در پاره ای موارد با اداره کتاب.

 قطعا این کار مهم اهمیت این را دارد که اداره کتاب فراتر از تصمیم در محیطهای کوچک، درمقیاسی وسیع تر و با مشارکت دغدغدمندان هردوجهت، به راه حلی برسد و باتهیه دستورالعملی جامع و مورد وفاق، زمینه ساز تولید هرچه بیشتر این گونه آثار باشد.

بخش اول این موضوع مهم را اینجا اوردم ان شاءالله دربخش بعدی جمع بندی خواهم کرد