نگاهی اجمالی به درآمدی بر مکتب فقهی قم و نجف

درآمدی بر مکتب فقهی قم و نجف

به کوشش: حسین ایزدی

موسسه اشراق حکمت، رقعی276 صفحه، چاپ اول، 1397

اثرمجموعه چند مصاحبه بااساتید حوزه و جمع بندی ان درپنج فصل ارائه شده است.

تهیه کننده در مقدمه اورده است:

تحقیق و تأمل پیرامون شاخصه های مکاتب فقهی هر چند پیش تر در لابلای کلمات فقیهان به صورت گذرا به چشم می آمد، اما اکنون به شاخه مطالعاتی مستقلی تبدیل شده است. انگیزه ها و ضرورت های گوناگونی ایجاب می کند تا از مکتب شناسی

سخن گفته شده و پیرامون آن تحقیق شود.

برخی از این ضرورت ها و انگیزه ها درمقاله " درآمدی بر مکتب فقهی قم و نجف" در  فصل اول از همین کتاب آمده است.

آشنایی با شاخصه های استنباطی و روشی مکاتب فقهی، زمینه ارتقای اجتهاد را فراهم آورده و توانمندی ویژه ای به طلاب درس خارج می دهد. دست یابی به این توانمندی متوقف بر آشنایی با عناصر اصلی مکاتب گوناگون اجتهادی و بعد از ان

ارزیابی و انتخاب مسیر علمی است.

تحقیق، نگارش، مصاحبه و گردآوری آثار تولید شده در این زمینه بیش از دو سال به طول انجامید. تلاش اولیه این بود که در هر موضوع مصاحبه ای با شخصیت های صاحب نظر در آن حوزه صورت پذیرد . از همین روی فهر ستی از بزرگان معاصر مکتب قم و نجف فراهم آمده و متناظر با نام هر شخصیت صاحب مکتب، نام چند تن از اساتید مسلط بر آن مکتب قرار گرفت. اما وقت گرفتن برای مصاحبه با اساتید و صاحب نظران تراز اول مسیری بسیار پر فراز و نشیب بود طی این دو سال قریب به 53 مصاحبه با اساتید و صاحب نظران انجام شد، گاهی مصاحبه با یک استاد چندین جلسه به طول می انجامید.

مجموعه نتیجه تنظیم این مصاحبه ها ویامقالات نویسندگان و مواردی تنظیم مقالات قبلی بوده است

اثر در 5 فصل تنظیم شده:

فصل اول درامدی برمکتب شناسی فقهی

 مقاله ای از استاد احمدمبلغی است که 5 شاخص به عنوان مکتب فقهی بیان می کند وبعد به معرفی مکاتب فقهی شیعه می پردازد که 8 مکتب را معرفی می کند.این مقاله در صفحات25تا42 کتاب امده است.

فصل دوم مکتب فقهی قم

مقاله اول از استاد ابوالقاسم علیدوست به مقایسه مکتب فقهی حاج شیخ عبدالریم حایری ره بابرخی مکاتب دیگر درصفحات 45تا57 اثر می پردازد

درآمدی بر مکتب فقهی مرحوم آیت الله  بروجردی ره حاصل مصاحبه بااستاد سیدمحمدجواد علوی طباطبايی بروجردی است که درصفحات 59تا 114 اثر امده ایشان در این گفتگو ابتدا اشاره ای کوتاه به سیر علمی و تحصیلی مرحوم آیت الله بروجردی ره در حوزه های اصفهان و نجف و سپس به بررسی اجمالی خصوصیات مکتب نجف، مکتب اصفهان و در نهایت ویژگی های مکتب آیت الله بروجردی می پردازد تا از ویژگی ها و مختصّات مکتب ایشان که امروزه از آن به مکتب قم یاد می شود، تصویردقیق تری به دست آید.

بررسی جایگاه رجال درحوزه نجف و اصفهان از مباحث این گفتگوست. بعد به شاخصه های مکتب فقهی ایت الله بروجردی ازصفحه 80به بعد می پردازد و اصول متلقات را به عنوان یکی از ارکان اصلی مکتب ایشان بیان می کند.

غیر از روایاتی که در مجامع روایی از اهل بیت ع  به دست ما رسیده است، در عصر ائمه ع  امر دیگری به نام شهرت وجود داشته است. در روایات داریم که شخصی محضر امام ع  می رسد ، پرسشی ر ا مطرح کرده و پاسخی را دریافت می کند. هنگامی که به شهر خود )کوفه یا مکه یا...)  بازمی گردد و پاسخ امام را با روات و اصحاب امام در میان می گذارد ، آن ها به وی می گویند که این جوابی که امام به تو داده اند، جواب مسئله نیست، امام این مطلب را از باب تقیه فرموده اند و حکم مسئله از این قرار است و سائل این مطلب و حکم مطرح شده از سوی اصحاب را می پذیرد هرچند به ظاهر متفاوت است با آن چه خود از امام شنیده بود.  سال بعد که محضر امام می رسد، ایشان می فرمایند" بله، آن روز می خواستیم جان تو را نجات دهیم"

 آیت الله بروجردی به این نتیجه می رسند که در عصر روّات، بین خواص اصحاب و روّات و کسانی که متّصل به ائمه بودند، تلقّی هایی از احکام وجود دارد که حتی شاید به وسیله روایت نیز نقل نشده باشد اما همه این ها می دانند که حکم این مسئله، این گونه است. این تلقّی، منشأ ای غیر از امام ع ندارد زیرا این روّات کسانی هستند که غیر از قرآن و قول امام چیز دیگری را حجت نمی دانند.

پس بین روّات تلقی هایی وجود داشته است که این شهرت برگرفته و کاشف از آن تلقّی است.

زمینه و جهت صدور روايات از دیگر شاخصه ها و امتیازات مکتب فقهی ایشان است. آیت الله بروجردی در رجال نیز دارای امتیازات و خصوصیاتی  بوده و دقت های جالبی دارند. آیت الله بروجردی به فقه الحدیث  توجه ویژه ای داشتند و تمام جهات را لحاظ می کردند و همه خصوصیّات زمانی، مکانی و موردی را مورد توجه قرار می دادند. ایشان درجایگاه علم اصول  می گفتند باید به گونه ای وارد فقه شد و با آن مواجه گردید که گویا هرگز قواعد اصولی نداریم یا در اختیار ما نیست سپس خود را با روایت روبه رو ببینیم.

امتداد نیافتن مکتب آقای بروجردی  نیز دارای عواملی است از جمله می توان به این موارد اشاره کرد

یکی دشواری سبک آقای بروجردی است؛ فقه فنی، سبک ساده ای است. به قول بعضی آقایان با یک مستمسک آقای حکیم و یک تقریرات آقای خویی، می شود درس گفت اما این که کسی جواهرالکلام را ببیند، مفتاح الكرامة را ببیند، تتبع در اقوال داشته باشد و اقوال شیخ را ببیند، این از حوصله خیلی ها بیرون است.

عامل دوم جلوه گری نجف است. میرزای نائینی، مرحوم اصفهانی و مرحوم آقا ضیاء از چهره های برجستة آخوند بودند هرچند هم طراز آیت الله بروجردی بودند امادجلوه گری بالایی داشتند. وارث  این جلوه گری، آیت الله خویی شد.

درآمدی بر مکتب فقهی آیت الله محقق داماد ره مقاله ای است از اقای ابوالفضل حسنی درصفحات 115تا 130 اثرکه به ویژگی های علمی واخلاقی، شاگردان وتالیفات و...ایشان وتعدادی از دیدگاه فقهی اصولی  ایشان می پردازد.

فصل سوم مکتب فقهی نجف

مکتب فقهی میرزای نائینی و محقق اصفهانی در گفتگو با استاد محمد عندلیب همدانی درصفحات 133تا 147 امده

که به ویژگی های فقهی اصولی ونواوری های مرحوم نایینی و بعد ویژگی محقق اصفهانی و...

درآمدی بر مکتب فقهی و اصولی آیت الله خویی درگفتگو بااستاد سیدمحمدکاهانی در صفحات 149 تا 160 امده که به ویژگی ها وتسلط ایشان به اصول وتقریر وتبیین دقیق اقوال دیگران و دیدگاه های فقهی ایشان وتفاوت ایشان باشاگردان شان مرحوم تبریزی و اقای وحیدخراسانی و...

مکتب فقهی شهید صدر درصفحات 161 تا172 درگفتگو با استاد سیدمنذر حکیم امده  ،  عناصرکلیدی مکتب ایشان نظریه پردازی نگاه کاربردی به دین ورویکرد اجتماعی وژرف اندیشی درهمه عرصه های دین بیان شده است.

گفتاری پیرامون آیت الله آسید عبدالأعلی سبزواری در گفتگو با استاد عبدالنبی نمازی درصفحات 173تا 180به ویژگی های علمی اخلاقی تفسیری وسیاسی ایشان پرداخته

فصل چهارم بررسی تطبیقی مکتب فقهی قم، نجف و سامرا

بررسی مکتب فقهی قم و نجف در گفتگو بااستاد محمد عندلیب همدانی درصفحات 183 تا 192 امده

ایشان نام نهادن مکتب و نجف را مسامحی می داند وفقه شیعه را در 3مکتب حدیث واخباری واصولی بیان می کند.

و در صفحات 193 تا213 گفتگویی بااستاد محمد محمدی قائینی به بررسی بررسی مکتب فقهی نجف، قم و سامرا می پردازد.

 ودر فصل پنجم جمع بندی این مقالات وگفتگوهاست که درصفحات 217 تا263 از اقای حسین ایزدی امده و فهارس تاصفحه 276 کتاب

کتاب از تلاش های ارزشمندی است که در خور تقدیر وحمایت است.