نقد و بررسی «رحمت واسعه»

به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی کتاب ناب" به نقل ازخبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «رحمت واسعه» اثر مرحوم آیت‌الله محمدتقی بهجت (ره) سه‌شنبه (7 اردیبهشت 95) با سخنرانی محمدرضا سنگری، عاشوراپژوه و محمد اسفندیاری، کتاب‌شناس و پژوهشگر با حضور جمعی از علاقه‌مندان در محل بنیاد دعبل خزاعی برگزار شد. 
 
جمع‌آوری افاضات شفاهی در یک کتاب
اسفندیاری گفت: کتاب «رحمت واسعه» شامل افاضات شفاهی مرحوم آیت‌الله بهجت است؛ مطالبی که ایشان درباره امام حسین (ع) و به صورت پراکنده در دروس خارج خود ایراد کرده‌‌اند. پراکنده بودن مطالب کتاب به خوشخوان شدن آن کمک بسیاری کرده است؛ به عبارتی اگر این کتاب به صورت مقتل تنظیم شده بود و از قیام تا شهادت امام حسین (ع) را در برمی‌گرفت اینچنین خوشخوان نبود. مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت (ره) در تنظیم و تولید این کتاب زحمت بسیاری را متحمل شده و به خوبی از عهده اعراب‌گذاری آیات، روایات و ترجمه مناسب آنها برآمده است. 
 
این کتاب‌شناس اظهار کرد: آیت‌الله بهجت (ره) در این کتاب بیشتر با هدف تذکر برخی مناسبات اخلاقی و ایراد توصیه‌های احتیاطی در زندگی روزمره به بیان مطالبی مرتبط با قیام امام حسین (ع) پرداخته و در مقام مورخ و تاریخ‌گو برنیامده است. نکته دیگر این‌که مطالب کتاب «رحمت واسعه» شفاهی است که به صورت سینه به سینه به آیت‌الله بهجت (ره) رسیده و منابعی ندارند. البته کسانی که با اتکاء به حافظه خود مطالبی را نقل می‌کنند، خالی از اشکال نیستند. 
 
اسفندیاری، با طرح این بحث که آیا نقل «حدیث به معنا» در میان شیعیان و اهل سنت جایز است یا نه؟ گفت: دانشوران شیعه و اهل سنت مجاز به نقل «حدیث به معنا» هستند. امروزه نیز بسیاری از احادیثی که به ما رسیده «نقل به معنا» است، باید بگویم نه تنها نقل «حدیث به معنا» جایز بوده بلکه این امر در میان دانشوران شیعه و سنی نیز رایج بوده است. مرحوم آیت‌الله بهجت (ره) در صفحه 70 کتاب خود به اثری به نام «مروج الذهب» اثر علی بن حسین مسعودی اشاره می‌کند و مطالبی را درباره مسعودی ذکر می‌کند که این مطالب نشان می‌دهد مرحوم آیت‌الله بهجت (ره) مولف این کتاب را که اهل سنت است با علی بن حسین مسعودی شیعه به اشتباه گرفته است. زیرا شیعیان هیچگاه درباره امامان معصوم بی‌پرده یا اشتباه سخن نمی‌گویند. در حالی که این امر در بین اهل سنت دیده می‌شود. 
 
ادعاهای بی سند در «رحمت واسعه»
اسفندیاری با اشاره به اینکه برخی از مطالب و منقولات مندرج در کتاب بررسی نشده است، گفت: شرایط چاپ برخی مطالب که در یک مجلس خصوصی بیان شده با تالیف صِرف کتاب تفاوت دارد؛ به عبارتی این دو موضوع دارای شان متفاوتی هستند. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که تا چه میزان می‌توانیم گفتارهای یک فرد را بعد از درگذشت وی چاپ و ممیزی کنیم؟ این موضوع برای نخستین‌بار پس از چاپ یادداشت‌های استاد مطهری بر کتاب «اسلام‌شناسی» دکتر شریعتی اتفاق افتاد.

وی ادامه داد: در آن سال‌ها مواجهه با این کتاب به این شکل بود که می‌خواهند یک نویسنده را با لباس خانه به بیرون بیاورند. دومین کتابی که با این وضعیت منتشر شد «حماسه حسینی» استاد مطهری بود. وی در این کتاب یادداشت‌هایی در نقد کتاب «شهید جاوید» نوشته بود که متاسفانه بدون توجه به اینکه مطالب تنها حواشی و یادداشت‌های وی است، منتشر شد. آیت‌الله بهجت (ره) نیز اگر مطلبی را در یک مجلس خصوصی نقل کرده و آن را القاء کرده است چاپ آن باید با دقت بیشتری همراه باشد.
 
این کتاب‌شناس در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب «رحمت واسعه» به برخی ادعاهای صورت گرفته در کتاب اشاره کرد و افزود: آیت‌الله بهجت (ره) در صفحه 68 اثر خود با تکیه بر کتاب «اسرار الشهاده» اثر ضعیف ملافاضل دربندی ادعا می‌کند که  هرکدام از اصحاب امام حسین (ع) بیش از 100 نفر از اصحاب دشمن را می‌کشتند در حالی که این امر در عالم واقعیت ممکن نیست زیرا سپاه دشمن این اجازه را به یک فرد نمی‌دهند تا 100 نفر را بکشد. مطلب دیگر این است که آیت‌الله بهجت (ره) با تکیه بر کتاب «مستدرک الوسائل» محدث نوری ادعا می‌کند که امام حسین (ع) زمین‌های دشت کربلا را خریده و سند آن نیز موجود است در حالی که ادعای به این بزرگی نیاز به اثبات دارد؛ به عبارتی سند قرن اول باید موجود باشد. 
 
اسفندیاری ادامه داد: آیت‌الله بهجت (ره) در جایی دیگر از کتاب خود با استناد به کتاب «کبریت احمر» عنوان کرده است که امام حسین (ع) در روز عاشورا با نگاه به پشت سر افراد مومن بودن آنها را تشخیص داده و آنها را نمی‌کشت. اشکال اصلی بر این مطالب این است که گردآورندگان این کتاب باید دقت بیشتری برای مستندسازی آن انجام داده و آن‌را چاپ می‌کردند. مساله دیگر این است که احادیثی مورد وثوق هستند که «تواتر» بیشتری داشته باشند معمولا احادیثی که از سوی یک نفر ایراد شده باشد حدیثی مجهول است و بیان کردن آن تبعات خودش را دارد. 
 
تنزل مفهوم «عصمت» به اصحاب امام حسین (ع) در کتاب
محمدرضا سنگری دیگر سخنران این نشست با بیان اینکه آیت‌الله بهجت (ره) چهره‌ای آشنا و محبوب در میان مردم است، گفت: کتاب «رحمت واسعه» برگرفته از دروس خارج آیت‌الله بهجت (ره) در 201 صفحه و در سه بخش از سوی موسسه حفظ و تنظیم آثار آیت‌الله بهجت (ره) منتشر شده است. بخش دوم این کتاب اصلی‌ترین بخش کتاب به شمار می‌رود که آیت‌الله بهجت (ره) در آن اشاراتی درباره اهل بیت (ع)، خصایص اصحاب سیدالشهدا (ع)، عبرت‌های عاشورا و کرامات و خصایص حضرت سیدالشهداء بیان کرده است. مطالب این اثر مربوط به 20 سال پایانی عمر آیت‌الله بهجت (ره) است که شاگردان وی آنها را از نوارهای صوتی دروس ایشان استخراج و تنظیم کردند. 
 
وی ادامه داد: «توضیحات و افزوده‌های روشنگر» که در متن و پاورقی کتاب به وضوح دیده می‌شود یکی از اقدامات خوب گردآورندگان کتاب است که توانسته‌اند مفاهیم و مطالب گفته شده از زبان آیت‌الله بهجت (ره) را روان‌تر و همه فهم‌تر کنند. عنوان کتاب محصول یک نگاه و قرائتی خاص از حضرت اباعبدالله است که به رویکرد «شفاعتی» و یا «کاتولیکی» معروف است. نکته‌ای که اینجا باید به آن اشاره کنم این است که عنوان کتاب نشان می‌دهد که اثر درباره سیدالشهدا تالیف شده اما واقعیت این طور نیست به عبارتی از صفحه 48 به بعد اشاره به حادثه کربلا آغاز می‌شود، همچنین بخش مربوط به پرسش و پاسخ در کتاب سوالات دیگری به جز حادثه کربلا را نیز دربرگرفته است. 
 
سنگری با اشاره به برخی نکات انحرافی در کتاب «رحمت واسعه» گفت: آیت‌الله بهجت در صفحه 61 کتاب دامنه «عصمت» را به بیش از انبیاء تسری داده و اعتقاد دارد که اصحاب امام حسین (ع) عصمت داشتند در حالی که اثبات این ادعا کار مشکلی است.

منبع: ایبنا