سایت الف:آیت الله مصباح و ارزش ها، کدام باورها و ارزش ها در خطر است؟/روح الله فردوسی

پرسش: آیت الله مصباح را بیشتر به این می شناسند که در بزنگاه ها و التقاط های فکری، زنگ خطر و هشدار را نسبت به وجود التقاط در یک جریان به صدا در آورده، ‌بالاخره شأن و ویژگی علمی و سابقه حوزوی حضرتعالی این را می طلبد؛ ... سئوالم این است که آیا در دولت اعتدال امروز، در حوزه فرهنگ، سیاست داخلی و خارجی و در حوزه های مختلف دیگرش، انحراف و التقاط نظری و فکری ای را حس می کنید که بخواهید خیرخواهانه تذکر بدهید؟»

پاسخ: «اگر احساس کنیم که مسائل فرهنگی اسلام یعنی باورها و ارزش های اسلام در معرض خطر هست، این را وظیفه خودمان می دانیم که با کمال جدیت وارد شویم و دنبال کنیم»

تجربه نشان داده است که دغدغه ی حضرت آیت الله مصباح نسبت به مواردی که اشاره کرده اند، ضبط و متوقف است بر یک سری از مسائل سیاسی خاص و البته با جهت گیری حزبی و جناحی. تاریخ مکتوب و شفاهی مدیریت کشور در ۸ سال گذشته، با آن همه حواشی و حوادث سئوال برانگیزی که هیچگاه پاسخ شفاف و شایسته ای نیافت، به نیکی نشان می دهد که حضرت آیت الله مصباح، - با آن آگاهی وسیع در مبانی نظری شاخه های مختلف علوم اسلامی که در محیط های حوزوی مدعی آموزش آنند- تنها در مواقعی احساس خطر می نمایند، که منافع و موجودیت یک جریان سیاسی خاص که هماهنگ با تفکرات ایشان در مناسبات سیاسی و فرهنگی کشور اعلام موضع می کند، در سراشیب تنزل و تزلزل واقع شود و از همین بابت است که هر چه تاریخ مکتوب و شفاهی این سالها را وارسی می کنیم، می بینیم که مسئله ای حساستر از این موارد در میان نبوده تا ایشان بخواهند اعلام موضع کنند، آن هم به این تندی و شدت و حدت . نمی خواهم این سئوال را مطرح کنم که فواید احساس خطر کردن حضرت آیت الله مصباح نسبت به مسائل کلان کشور، از چه کیفیتی برخوردار بوده است، اما باید گفت که چرا همگنان ایشان، در کسوت یک مجتهد، فقیه، متکلم و فیلسوف، پا به این حد و ثغر فرا نمی گذارند و در موضوعی ملی و مملکتی، - که کند و کاو در این حوزه، از حساسیت و ظرافت فراوانی برخوردار است- موضعی صرفا سیاسی اتخاذ نمی کنند.

در طول سال های گذشته، با وجود آسیب فراوانی که ارزش های انقلاب از سوء مدیریت ها دید، هرگز به طور علن از سوی حضرت آیت الله مصباح نهیب و هشداری شنیده نشد. ایشان در همین گفتگوی تفصیلی گفته اند که انتقادات خود از جریان انحرافی را گاهی علنی ساخته اند و از ابراز این انتقادات نیز پشیمان نیستند. اگر این ادعا را بپذیریم، باید گفت که اعلام خطر نسبت به جریان انحرافی، آن هم به صورت غیر علن و پشت پرده، می تواند واکنشی صرفا سیاسی باشد، تا مبادا ذهنیت عام جامعه، نسبت به دولت مطبوع ایشان، مخدوش گردد. قطعا گناه ما نیست که در رابطه با چنین اعلام خطرهایی، سخنی نشنیده ایم و مطلبی نخوانده ایم. چرا که سخنی در این رابطه گفته نشده تا محتوایش نوشته شود.

اما از یک نکته ی مهم نباید غفلت کرد و آن اینکه از میان این همه آسیب و خطر و اشکال؛ تنها به خطر جریان انحرافی اشاره کردن و از حقوق تضییع شده ی ملت توسط این جریان سخنی نگفتن و بر آسیب فراوانی که به بدنه ی مدیریتی کشور وارد آمد، انگشت تاکید ننهادن و فشار فزاینده ی گرانی و تورم بر زندگی اقشار مستضعف را حس نکردن و رذیلت های اخلاقی جامعه را انکار کردن و رفتار نامتین حاکم بر عرصه سیاست را مُثُل اعلای اسلامی دانستن؛ رسم درستی نیست که یک فقیه و فلسفی ممتاز، پایه گذار آن باشد. بگذریم از اینکه پیشتر از حضرت ایشان، منتقدان دولت نهم و دهم، از نفوذ خزنده جریانی انحرافی پرده برداشتند و معضلات و مشکلات کنونی کشور را قابل پیش بینی دانستند، اما به پاس این هوشیاری، هزاران انگ و برچسب بر پیشانی شان نشست و به مکافات این انتقادات نیز دچار شدند.

حضرت آیت الله مصباح، برکنار از این تغییر و تحولات، وعده ی برخورد جدی در صورت بروز خطر برای اسلام می دهند و با رسانه ای که کاندیدای مورد حمایتش، دارنده ی تائیدیه از ایشان و بازنده ی انتخابات ریاست جمهوری بود، به مصاحبه می نشینند و هماهنگ با هم، خطرات و انحرافات احتمالی را گوشزد می کنند. و اینچنین کام ملت ایران را که هنوز طعم نوشین انتخاب خود را نچشیده است، به تلخی می نشانند. یادمان باشد که این اعلام خطر به دولتی است که در رأس خود، از شخصیتی انقلابی و فهیم بهره می برد، که سال ها پیش از انقلاب ۵۷، امامت امت را، شایسته ی رهبر کبیر انقلاب دانست و مکرر نسبت به خطرات احتمالی یی که اسلام را تهدید می نمود، همگان را هشدار و انذار می داد و به قولی، از انقلابیونی بود که پیش از انقلاب به این صفت متصف بود نه بعد از انقلاب ...

پرسش از حضرت آیت الله مصباح این است که باورها و ارزش های اسلامی مورد نظر ایشان، مشمول چه موارد و گزاره هایی می شوند که از به خطر افتادن آنها در بزنگاه های بسیار حساس سخن می گویند و در ابتدای راه دولت تدبیر و امید، به انذار و هشدار می پردازند، تا مبادا از این باورها و ارزش ها عدول کنند. لازم است تا در این فرجه به برخی از باورها و ارزش های اسلامی مورد نظر دین مبین اسلام اشاره شود، تا مشخص گردد که مواضع چند سال اخیر حضرت آیت الله مصباح در حوزه های سیاسی و فرهنگی و دینی و اقتصادی کدام یک از آنها را مورد مراد داشته است. با چنین روشی است که می توان به باور و عقیده ی این استاد ممتاز فلسفه، نسبت به این امهات، ارزیابی و داوری دقیقی داشت.

جهت تنویر افکار و رعایت شأن بحث، لازم می دانم تا از ارزش های اسلامی و باورهای منقح دینی، به بدیل و نمونه هایی چون؛ رعایت حقوق مردم، حقیقت جامعه ی اسلامی، مشخصات و وظایف مدیران جامعه ی اسلامی و نقش اغنیا و توانگران در جامعه اشاره کنم و با عقاید و دیدگاه های حضرت آیت الله مصباح به قیاس بگذارم و خواننده محترم را به کوشش و تلاش در داوری منصفانه نسبت به این دو دیدگاه فرا بخوانم. اشاره ی مشخص بنده به کتاب «حکومت اسلامی از منظر قرآن و احادیث» اثر منحصر بفرد حضرت علامه محمدرضا حکیمی(حفظه الله)؛ این فرزانهِ فیلسوف عدالت، این متاله ی قرآن و اعماق، این قَبَساتِ هدایت و اشراق و این تولیدگر معارف ناب اسلامی است که بعنوان یک اسلام شناس بزرگ و نقاد فلسفه و معرفت، می تواند مثال مبارکی از این اندیشه ها است. تنها اشاراتی از این کتاب کفایت می کند تا نشان دهیم که نسبت به چه ارزش ها و باورهای اسلامی باید حساس بود و خطر غفلت از آنها را می بایست اعلام نمود.

رعایت حقوق مردم: الامام علی«ع» : ... فَاسمعُوا لَهُ و أطیعُوا أمرَهُ، فیما طابَقَ الحقّ... (ای مردم مصر!) به هرچه مالک اشتر (حاکم شما) می‌گوید، اگر مطابق معیارهای حق است گوش دهید، و اطاعت کنید ( نه در غیر این صورت!!) (ص ۱۶۳) و نیز : امام علی [ع] (خطاب به مالک اشتر) فرمودند : بپرهیز از انحصار طلبی در چیزهایی که همه مردم در آنها برابرند . [۱]

حقیقت جامعه اسلامی : بنا بر این آیات صریح، و احادیث معتبر، هر جامعه‌ای به منهای فقر، منهای تحقیر، و منهای ظلم و منهای استعلا نرسد، حکومت آن، اسلامی نیست. در دین، و بیان احکام و حقایق دین، هیچگونه ملاحظه‌ای نباید داشت و هیچگونه مجامله‌ای نباید کرد، تا ارزش‌های دین خدا تباه نگردد، و معیارهای الهی فراموش نشود، و نسل‌ها و عصرها، سرخورده نشوند، و بی‌پناه نمانند!! (ص ۵۴) و نیز: کمترین تعریف، برای «جامعه اسلامی»، و «حیات طیّبه قرآنی» این است : «جامعه اسلامی، جامعه‌ای است که در آن، مقتضیات رشد انسان‌ها موجود باشد، و موانع رشد انسان‌ها مفقود». از این کمتر، تعریفی برای «جامعه اسلامی» واقعی نمی‌توان تصوّر کرد، و قابل قبول نیست. و آیا فقر، عامل رشد است یا مانع رشد؟ عامل بقای بر ایمان است ـ در اکثریّت فقیران ـ یا عامل سقوط در مغاک‌های سست اعتقادی، و به تعبیر احادیث: «کفر»؟! (صص ۶۵ و ۶۶)

مدیران جامعه: مدیران جامعه، وظیفه دارند نخست استواری، نستوهی، تردید ناپذیری را در خویش پدید آورند، و هر گونه «لیبرال» مسلکی و سستی را پسِ پشت افکنند، و برای اجرای برنامه‌های درست و سودمند به حال مردم، با قاطعیّت گام بردارند، و باید چنین نگرش و بینشی داشته باشند که امام علی«ع» تعلیم داده است: «إنّ أفضَلَ النَاسِ عندَ اللهِ، مَن کانَ العملُ بالحقِّ أحبَّ إلیه و إن نَقَصَه و کَرَثه، مِن الباطلِ و إن جَرَّ إلیهِ فائدةً و زادَه...» برترین مردم در نزد خدا کسی است که عمل به حق و کار درست ـ اگرچه با زیان و رنج برای او همراه باشد ـ در نظر او گرامی‌تر از عمل به باطل و نادرست باشد، هرچند که عمل نادرست برای او سودمند باشد،و بر مقام او بیفزاید . این دستور حیاتی، اگر چون تابلویی در برابر حاکمان قرار گرفت، می‌توانند بی بیم و بی هراس، به اقدام و عمل دست زنند، و زیان یا سود خود یا خانواده و نزدیکان و مراکز قدرت مالی و اجتماعی را به حساب نیاورند، و آسایش توده‌های مردم و رشد کلّی جامعه را هدف قرار دهند (ص ۱۳۷) و نیز : چون از شرّ امّت (به تعبیر پیامبر اکرم«ص»)، و سارقین زاد و توشه زندگی مستمندان (به تعبیر امام حسن عسکری«ع»)، تصوّر خیری برای امّت و ملّت نمی‌رود، حضور آنان در حاکمیّت ـ به هر گونه ـ حاکمیّت را، از«الهی» بودن و «محمّدی» عمل کردن به «طاغوتی» بودن سوق می‌دهد و این چنین است که... (ص ۹۰)

اغنیا و توانگران : پیامبر«ص» : «اغنیا و توانگران مسلمان، بدترین افراد امّت من هستند» هیچ کس نمی‌تواند تصوّر کند که پیامبر معصوم خدا، پیامبر انسانیّت و آموزنده اخلاق والا (مکارم اخلاقی)، بی دلیل سخنی بگوید، و قشری را فرو کوبد... بلکه سخن آن پیشوای بزرگ بشریّت، برای هشداردهی است، زیرا سرمایه‌داران، دارای ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری و صفات و خصوصیّاتی هستند، که آنان را ـ بطور نوعی ـ مشمول سخن پیامبر اکرم«ص» قرار می‌دهد، از جمله، ظلم و بهره‌کشی و استثمار، و انسان را فدای منافع خویش و نزدیکان کردن...(ص ۸۸).

در رعایت عدالت، سخن بسیار رفته است و در تحقق و ابلاغ و اجرای آن تاکید فراوانی شده است، و به گمانم تذکراتی چند از امام علی [ع] در اهمیت پیگیری عدالت کفایت می کند، که فرموده اند: «ملاک و اساس سیاست، عدالت است» [۲] و «عدالت شالوده‏اى است که جهان بر آن استوار است» و «عدالت، عمل کننده به آن را از به گردن‏گرفتن حقوق مردم و مظالم آسوده مى‏کند» و «پیروى از سنّت خدا و پایدارى دولت‏ها نتیجه عدالت است . » [۳] و « هر كس به عدالت رفتار كند، خداوند حكومتش را حفظ خواهد كرد » [۴] در دولت هایی که حضرت آیت الله مصباح حمایت و هدایتش می نمود، مسئله عدالت چه سرنوشتی پیدا کرد ؟ مگر نه اینکه عدالت به سوژه ای کلیشه ای تبدیل و بکلی از حیز انتفاع افتاده بود و جز در توزیع پول و سهام، تعریف دیگری نیافت . دهان ها پر بود از این عبارت و عمل ها خالی از آن . در این میان، از فریاد و نهیب و تذکر و هشدار حضرت آیت الله مصباح، خبری نبود تا لااقل امید و پناه و ملجاء مردم تحت فشار باشد . مگر دستور موکد اسلامی نیست که دهان ها را نباید بوئید، تا بدون ترس و دلهره و لکنت، از عدالت علوی بگویند و ذهن ها را نباید پوئید، تا در آزادی محض، به عدالت علوی بیاندیشند؟

انتظار از علمای اعلام این است تا برکنار از جناح های سیاسی و بی طرفانه نسبت به تحولات سیاسی روز، اعلام موضع کنند و تذکارها و انذارهای دلسوزانه ی خود را از همگان دریغ نفرمایند. به تأسی از شیوه ی انبیای الهی و پیامبر گرامی اسلام، که دعوتشان بر محور نرمش و مدارا بود «ادع الى ربك بالحكمة والموعظة الحسنه» موعظه ی حسنه کنند و از این طریق بر جاذبه شان بیافزایند و از دافعه شان بکاهند . وظیفه و رسالت اصلی و یقینی علمای اسلام این است که عقل ها را بکار اندازند و به فرموده ی مولا على[ع] «لِيُثيرُوا لَهُمْ دَفائِنَ الُعُقول»، پيغمبران آمده بودند تا عقل هايى را كه در وجود انسان ها دفن شده بود بيدار كنند و عقل ها به كار بيفتد . و نیز به پیروی از فکر و فرهنگ سید جمال اسد آبادی کاری کنند تا مسلمانان حجاب اسلام نباشند.

البته باید اذعان نمود که دیدگاه حضرت آیت الله مصباح، نسبت به سال های دور کمی تغییر کرده است و با ملاحظه ی بیشتری در رابطه با مسائل سیاسی روز سخن می گویند و یا شاید باید به همان اعتراف و ابراز شفاف و صادقانه ی ایشان، نسبت به عدم شناخت دقیق مسائل سیاسی روز، در مناظره ای که پیرامون مسئله ی تساهل و تسامح و چیستی خشونت با جناب حجتی کرمانی برگزار شد؛ ایمان آورد که: «من اگر چيزى داشته باشم، در مسايل فلسفه سياسى دارم؛ اما اعتراف مى كنم در مسايل سياسى روز مجتهد نيستم» چه خوب است تا حضرت آیت الله مصباح، همانطور که بر عقاید فلسفی، نظری و کلامی خود از آغاز انقلاب اسلامی تاکنون، ثابت و مقید مانده اند، بر این اعتراف صادقانه نیز پای بفشارند و مقید بمانند.
*************************
۱- نهج البلاغه، نامه ۵۳
۲- میزان الحکمه، حدیث ۹۰۱۶
۳- نهج البلاغه، خطبه ۲۰۹
۴- غررالحکم،ج۵، ص۳۵۵، حدیث ۸۷۲۲