دکتر گلزاری: افزایش جمعیت با راه حل های شتاب زده ممکن نیست

چکیده:

 دکتر محمود گلزاری، روانشناس و مدیرگروه روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی، در مطلب تازه خود در وبلاگ خبرآنلاین به نقد راه حل های شتاب زده مسئولان برای رشد جمعیت کشور پرداخت.

این استاد دانشگاه و عضو وبلاگ نخبگان خبرآنلاین، ابتدا به مرور نتایج آمار رسمی کشور درباره جمعیت ایران پرداخته و نگرانی خود را از تبدیل شدن ایران جوان به سرزمین زنان و مردان کهنسال و ناتوان بیان می کند و در ادامه راهکارهایی را جهت جلوگیری ازآینده‌ی تیره و ترسناک ایران پیر پیشنهاد می کند که عبارتند از:
• شناخت دقیق عوامل اقتصادی، اجتماعی؛ فرهنگی مسأله (پدیده‌ی کاهش فرزندآوری)
• برنامه‌ریزی علمـی، همه جانبه و واقع بینانه برای مقابله با این مشکل
• اجرای برنامه‌های تدوین شده به‌ عنوان طرح‌های مهم ملی، به دور از برخوردهای مقطعی، کوته‌نظرانه و جناحی.
• نظارت بر برنامه‌ها، از طرف عالی‌ترین مقام‌ها و نهادهای قانونی کشور.
دکتر گلزاری، در ادامه یادداشت خود، به واکنش های شتاب زده مسئولان پس از اعلان رسمی نتایج سرشماری و بعد از هشدار مقام معظم رهبری اشاره کرده و برخی از اظهارات مسئولان را عیناً نقل کرده و در نقد آنها می نویسد: « علاقه‌مند کردن مردم به فرزندآوریِ بی‌دغدغه، در گرو ساماندهی اقدام‌های عملی دولت و فرهنگ‌سازی عالمانه و پایدار است. کارهای اجرایی یا اقدام‌های عملی دو جنبه ی ایجابی و سلبی دارند. ایجابی یعنی کارهای مثبت و ترغیب کننده و سلبی یعنی فعالیت‌های بازدارنده. هنوز مدیرانی که با رسانه‌ها مصاحبه کرده‌اند و دیگر مسئولان، سخنی درباره‌ی فعالیت‌های ایجابی و تشویقی به زبان نیاورده‌اند...»

برای بحث درباره موضوع افزایش جمعیت ابتدا نتایج آمار رسمی موجود کشور را مرور می کنیم:
1. نرخ رشد جمعیت از 62/1 درصد سرشماری سال 1385، به 29/1 درصد، در سال جاری کاهش یافته است.
2. در تمام استان ها میزان باروری پایین آمده و جز در سیستان و هرمزگان، به کمتر از 2 فرزند رسیده است.
3. همسران جوان، به ویژه تحصیل کرده های مرفه، تک فرزندی را به عنوان نوعی هنجار اجتماعی پذیرفته اند.
4. میانگین سن ازدواج به 27 سال رسیده وفاصله‌ی فرزندآوری پس از ازدواج طولانی شده است.
5. در بیست سال آینده، جمعیت کشور به 85 میلیون نفر می‌رسد و پس از آن کاهش پیدا می‌کند.
6. هم اکنون شش درصد جمعیت کشور را افراد بالای 65 سال تشکیل می‌دهند، اما بنا به اعلام سازمان ملل متحد طی سال‌های 2011 تا 2050میلادی، شمار سالمندان ایران با رشد 26 درصدی به 32 درصد یعنی یک سوم کل جمعیت خواهد رسید.
7. در حالی که میانگین تراکم جمعیت، در سرزمین پهناور ایران 46 نفر در هر کیلومتر مربع است، کلان شهر تهران در یک کیلومتر مربع 890 نفر را در خود جای داده است!
8. کارمندان ما نسبت به بسیاری از کشورهای جهان بسیار زیادند! به گونه‌ای که هم اکنون سه میلیون نفر از مردم ما در اداره‌های دولتی به کارهای غیرمولد مشغول هستند.


این واقعیت‌ها جدی و نگران کننده‌اند. اگر ایران جوان، در سال‌های نه‌چندان دور به سرزمین زنان و مردانی کهنسال و ناتوان تبدیل شود، مجبور خواهیم شد:
- با کاهش نیروی کار که گرداننده‌ی اصلی چرخ‌های صنعت، کشاورزی و سازندگی هستند، از رفاه، توسعه و پیشرفت باز بمانیم.
- بیشتر درآمد کشور را برای درمان و نگهداری بازنشستگان از کار هزینه کنیم.
- برای تأمین منابع انسانی ـ که 62 درصد سرمایهی اصلی هر کشورند ـ دروازه‌های مملکت را به روی افراد بیگانه که توانمندی‌های جسمی، مهارتی و علمی دارند، بگشاییم. معلوم است غیرایرانی برای ما زاد و ولد نمی‌کند، بلکه فرزندانش را که با آب و هوا و خوراک ما پرورش یافته‌اند برای سرزمین اصلی خود رشد می‌دهد و بالنده می‌سازد. با چنین رونــــدی، فرهنگ‌های بیگانه به‌تدریج ارزش‌های خویش را بر گفتار و رفتار و شیوه‌های زندگی مردم ما جاری می‌سازند و دور باد آن که به جایی برسیم که از هویت ایرانی ـ اسلامی، تنها دلخوش به جغرافیایی باشیم فسرده و تاریخی به جامانده و خزیده در کتاب‌های درسی و آثار باستانی!

 

***************

برای جلوگیری از چنین آینده‌ی تیره و ترسناکی، انجام مراحـــل زیر بدیهی و ضروری است:
1. شناخت دقیق عوامل اقتصادی، اجتماعی؛ فرهنگی مسأله (پدیده‌ی کاهش فرزندآوری)
2. برنامه‌ریزی علمـی، همه جانبه و واقع بینانه برای مقابله با این مشکل
3. اجرای برنامه‌های تدوین شده به‌ عنوان طرح‌های مهم ملی، به دور از برخوردهای مقطعی، کوته‌نظرانه و جناحی.
4. نظارت بر برنامه‌ها، از طرف عالی‌ترین مقام‌ها و نهادهای قانونی کشور.

در فضای ملتهب پس از اعلان رسمی نتایج سرشماری و بعد از هشدار مقام معظم رهبری: « مسئولان باید با جدیت در سیاست کنترل جمعیت تجدیدنظر کنند و صاحبان رسانه و تریبون از جمله روحانیون در جهت فرهنگ سازی این موضوع اقدام کنند»، تنی چند از مسئولان، شتاب‌زده مصاحبه کردند و برنامه‌های اجرایی خود و نیز برداشت‌شان از فرهنگ‌سازی را به اطلاع مردم رساندند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم.

 

 رئیس سازمان آمار (در مصاحبه با شبکه‌ی خبر سیما):
سیاست پرداخت یک میلیون تومان برای هر نوزاد موفق نبوده است. باید به کارهای فرهنگی روی آورد.

وزیر بهداشت:
برنامه‌های پیشگیری از بــارداری در وزارت بهداشت به کلـی برداشته شده است، هیچ روش کنترلی دیگری وجود ندارد و برعکس سیاست‌های جمعیتی وزارت بهداشت تشویق به زاد و ولد بیشتر است که برای آن فرهنگ‌سازی می‌کنیم. اینکه ازدواج‌ها زودتر صورت بگیرد، جزو سیاست‌های تشویقی وزارت بهداشت است. اینکه بعد از ازدواج، خانواده‌ها زودتر فرزنددار شوند هم جزو سیاست‌های تشویقی ماست.

معاون وزیر بهداشت:
فرهنگ بومی ما با داشتن پنج یا شش فرزند سازگارتر است! سیاست فعلی وزارت بهداشت، سلامت روان بارداری، سلامت مادران و سلامت نوزادان است.

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت وزارت بهداشت:
سند بهداشت باروری نوجوانان و جوانان تقریباً آماده شده و برای ارزیابی‌های پایانی به ادارات مختلف همکار ارسال شده است.

معاون امور زنان و خانواده مرکز امور زنان ریاست جمهوری:
برخی گمان می‌کنند با داشتن یک یا دو بچه رفاه بیشتری خواهند داشت، اما مگر ما برای رفاه قیام کردیم؟ انقلاب اسلامی هدفش کسب رفاه نبوده و باید به فکر سربلندی کشورمان باشیم. ما هرچه به جمعیت خود بیفزاییم، بر جمعیت نخبگان خود افزوده‌ایم و هر چقدر جمعیت کاهش پیدا کند، جمعیت دانشمندان ما کم می‌شود. حداقل خواسته‌ی ما این است که کتاب تنظیم خانواده از کتاب‌های دانشگاهی حذف شود.

رئیس کمسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی:
سیاست تنظیم جمعیت اقتضاء می‌کند این کار کاملاً پخته و حساب شده باشد، مانند اینکه تشویق کنیم خانواده‌هایی که بدون فرزند هستند، فرزنددار شوند و اگر فرزنددار شدند، از فلان امتیاز هم برخوردار شوند... نه اینکه به خانواده‌هایی که هفت فرزند دارند بگوییم سراغ فرزند هشتمی بروند! باید سعی کنیم تا رشد جمعیت در روستاهایی که در حال خالی‌شدن از سکنه است و شهرهایی که جمعیت آنها کاهش پیدا کرده‌اند افزایش یابد. باید رشد جمعیت ناهماهنگ و ناهمگن رخ ندهد.  باید افزایش جمعیت کاملاً حساب شده و بر اساس توزیع جغرافیایی و حتی توزیع قومیتی باشد.
 

***************


علاقه‌مند کردن مردم به فرزندآوری بی‌دغدغه، در گرو ساماندهی اقدام‌های عملی دولت و فرهنگ‌سازی عالمانه و پایدار است. کارهای اجرایی یا اقدام‌های عملی دو جنبهی ایجابی و سلبی دارند. ایجابی یعنی کارهای مثبت و ترغیب کننده و سلبی یعنی فعالیت‌های بازدارنده. هنوز مدیرانی که با رسانه‌ها مصاحبه کرده‌اند و دیگر مسئولان، سخنی درباره‌ی فعالیت‌های ایجابی و تشویقی به زبان نیاورده‌اند و روشن نکرده‌اند که چه برنامه‌هایی برای موارد زیر دارند:


- پرداخت کمک‌های مادی و هزینه‌های مشاوره‌ای برای کاهش تعداد هزارها دختر جوانی که مایل به ازدواج هستند.
- ایجاد امکانات لازم به‌خصوص شغل و مسکن برای اینکه پسران جوان بتوانند تشکیل خانواده دهند.
- دادن انواع مرخصی برای زنان در دوران بارداری و ماه‌ها پس از وضع حمل.
- دادن مرخصی برای مردانی که همسران باردار و یا نوزاد دارند.
- سازگار‌ کردن نقش همسری و مادری با نقش شغلی زنان.
- افزایش مهدکودک‌های ارزان و سالم برای مراقبت کودکان.
- افزایش سهم دولت در پرداخت بیمه‌های جسمی از حدود 40 درصد کنونی به 80 درصد.
- پرداخت بیمه برای انواع خدمات روان‌شناختی.
- افزایش کیفیت آموزشی و تربیتی مدارس دولتی و در نتیجه کاهش هزینه‌های تحصیلی فرزندان.


درباره‌ی فعالیت‌های بازدارنده که منحصر شده است به برنامه‌های کاهش و کنترل جمعیت و حذف کتاب درسی و دانشگاهی تنظیم خانواده، باید یادآور شویم که اقدام شتابزده و بدون مطالعه‌ی دقیق در این کار، که ساده‌ترین راه‌حل ممکن است، بسیار آسیب‌زاست. فراموش نکنیم ـ هرچند عزیزان مسئول را خوش نمی‌آید ـ شمار نگران‌کننده‌ای از جوانان و حتی نوجوانان از راه برقراری رابطه‌های پیش از ازدواج وارد رفتارهای پرخطر می‌شوند. از سوی دیگر عده‌ی زیادی از همسران به خاطر مشکلات اقتصادی و سازگاری با هم، چون آماده‌ی پذیرفتن فرزند نیستند، پس از انعقاد نطفه، فرزند ناخواسته‌ی خود را نمی‌پذیرند. حال اگر برای جلوگیری از بارداری و ممانعت از سقط جنین این دو گروه، اطلاعات و امکانات لازم را در اختیارشان نگذاریم، در آینده شاهد افزایش کودکانی خواهیم شد که نه برای پیامبر بزرگوار اسلام(ص)، مایهی مباهات و سرافرازی‌اند و نه آمادگی دارند در گروه نخبگان آینده کشور قرار گیرند!
واژه‌ی فرهنگ سازی با آنکه چندان مُبهم نیست اما چون ابعاد گوناگون آن به‌خوبی شناخته نشده است، از واژگان قربانی و مظلومی است که اهمال کاران آن را برای پشت پا زدن به برنامه‌های عمیق علمی و آموزشی به کار می‌گیرند و سطحی‌نگران ارزشش را در اندازه‌ی چسباندن چند پوستر و یا تهیه‌ی چند تیزر تبلیغاتی پایین می‌آورند.
مهمترین مرحله‌ی فرهنگ‌سازی شناخت دقیق مشکل است. ثابت شده است که بی‌رغبتی به فرزندآوری بیش از آنکه ریشه در عوامل اقتصادی داشته باشد، محصول تغییر هنجارهای اجتماعی، افزایش نگرش فردگرایانه، تمایل روزافزون و جهانی زنان برای ابراز وجود، از طریق روی‌آوردن به انواع شغل‌ها، احساس امنیت نسبت به آینده و بی‌نیازی از حامی فرد است!
 

برای تغییر این نگرش‌ها، باید به‌طور جدی دست به دامان روان‌شناسان اجتماعی زد که هنر ظریف متقاعدسازی را می‌دانند و سال‌هاست که در انزوای کلاس‌های درسشان به معدود جوانانی که هیچ مسئولیت اجتماعی ندارند آموخته‌اند که مثلاً رویکردهایی که می‌خواهند با ایجاد ترس، نگرش‌ها و رفتار مردم را تغییر دهند، به شکل تعجب آوری بی‌تأثیرند، زیرا به قول «بارون» و «بیرن» مردم شیوه‌های دفاعی زیادی دارند که می‌توانند آنها را به کار گیرند که به آنان امکان می‌دهد تا چنین پیام‌هایی را مردود بشمارند!
در وضعیت کنونی که وزارت جوانان و سازمان بهزیستی بر سر اینکه کدامیک مسئول فعال کردن مؤسسه‌های مشاوره همسریابی و همسرگزینی هستند، برای هم شاخ و شانه می‌کشند و هیچکدام کار مهمی برای جوانان دم‌بخت انجام نمی‌دهند...
در شرایطی که مجلس و دولت برنامه‌های راه‌گشایی از سنخ آنچه برشمردیم برا ی تشویق عملی همسران به فرزندداری به تصویب نمی‌رسانند و در حالیکه از مؤسسه‌های پژوهشی و دانشگاهیان صاحب‌نظر، برای شناخت جنبه‌های متعدد این پدیده‌ی رنج‌آور و بیمناک و ارائه راه‌حل‌های علمی و کاربردی دعوت به عمل نمی‌آید، نگران این هستیم که با وزش تندباد سیاسی و اجتماعی دیگری این مشکل با همه زمینه‌های بحران‌ زایش به فراموشی سپرده شود!

منبع:خبرانلاین