نگاهی به مقوله برنامه ریزی در اقتصاد ایران/مسعود نیلی

دولت در اقتصاد ایران به طور تاریخی نقش زیادی داشته است و از دهه 50 به بعد نیز این نقش پر رنگ تر شده به طوریکه هم در حوزه مالکیت بنگاه ها و هم دخالت در امور اقتصادی ، دولت نقش خیلی گسترده ای داشته که در طول زمان تداوم پیدا کرده است. یعنی هر تغییری که صورت گرفته، این شرایط به عنوان متغیر ثابت وجود داشته و هر دولتی که سر کار آمده است مالکیت منابع اقتصادی را در اختیار گرفته و یک تصمیم گیرنده بزرگ در اقتصاد بوده است.

نکته دیگر اینکه ساختار اقتصاد ایران نیازمند تحولات زیادی است و این مساله در متن برنامه های پنج ساله همیشه گنجانده شده به طوریکه در برنامه های اول و دوم به طور صریح تر و همه جانبه تر در برنامه سوم و چهارم نیز ذکر شده است اما آنچه که در برنامه های پنج ساله انعکاس پیدا کرده بیشتر از اینکه به صورت عزم و اراده سیاستمداران نمود داشته باشد بیشتر یک رویکرد کارشناسی است.

در حال حاضر نیز این نکته کاملا روشن است که ما به اصلاحاتی در حوزه تصدی گری های دولت، تحولاتی در نرخ ارز و نرخ بهره و نحوه تعامل با اقتصاد بین الملل نیازمندیم اما اجرای این تحولات نیازمند یک بسته هماهنگ سیاستگذاری داردو نمی شود به صورت جزایر جداگانه ای به آنها نگاه کرد. به عنوان مثال نمی توانیم قیمت انرژی را اصلاح کنیم اما نرخ ارز را همچنان ثابت نگه داریم یا نرخ بهره و بازار پول را به یک مسیر دیگر ببریم. بنابراین یک بسته سیاستگذاری هماهنگ کننده تحولات ساختاری در اقتصاد ما مورد نیاز است و این مساله در برنامه سوم به طور بارزی مطرح شد و ما در برنامه سوم اساسا رویکرد به برنامه ریزی را تغییر دادیم. به این صورت که برنامه از یک سند منابع به یک سند سیاستگذاری تبدیل شد. این رویکردی بود که در برنامه سوم و برنامه چهارم که تکرار برنامه سوم بود تداوم یافت زیرا معتقد بودیم برنامه ریزی از زاویه ای که قبلا به آن نگاه می شد و تداعی کننده وجود یک دولت متمرکز در تخصیص منابع است یک نگاه شکست خورده بود و نباید به دنبال احیای آن باشیم اما اینکه برنامه ریزی به عنوان الزامی برای ارتباط نظام کارشناسی و سیاستمداران حول مسائل اساسی کشور باشد رویکردی بود که از نظر ما باید تداوم پیدا می کرد.

البته مشروط به اینکه سند برنامه، یک سند تشریفاتی نباشد اما مشکل امروز ما این است که برنامه های توسعه یک سند تشریفاتی است و فکر می کنیم صرفا اگر مقطع برنامه برسد و ما برنامه ای نداشته باشیم دچار ضعف هستیم و باید برنامه ای ارائه دهیم ولی اینکه سیاستمداران تا چه اندازه قائل و پایبند به این سند باشند نکته ای است که به مرور زمان کم رنگ شده است. بنا براین به نظر من سلسه مراتب در اقتصاد ما در امر برنامه ریزی موضوعیت ندارد و ما باید یکسری سیاست های درستی را در اقتصاد تنظیم کنیم و زمانی که به مقطع مورد نظر رسیدیم باید مجدا برای یک دوره بعدی برنامه ریزی کنیم و خیلی غیر واقعی است که برای دنیای پر از تحول و دگرگونی امروزی بتوانیم توسعه را مرحله بندی کنیم و برای هر مرحله نیز مقطع زمانی مشخص کنیم و انتظار تحقق آن را داشته باشیم.
*رییس سابق دانشکده اقتصاد دانشگاه شریف

منبع: خبرانلاین