فعالیت های فرهنگی ایران در هند؛ زمینه ها و چالش ها

چکیده:

 امروزه جهت گیری عمده سیاست خارجی بسیاری از کشورها دارای مولفه های قوی فرهنگی است. فرهنگ عنصری است که در کنار سیاست و اقتصاد مثلث کامل اعمال سیاست خارجی را شکل می دهد. در اولویت بندی های جدیدی که کشورها برای اقدام در سیاست خارجی خود تعریف می کنند فرهنگ به عنوان عنصر نرم، جایگزین امور نظامی و اقتصادی به عنوان عرصه های سخت سیاست خارجی شده است.

جمهوری اسلامی ایران از ابتدای انقلاب اسلامی عمده فعالیت ها و جهت گیری های خود را در بستر فرهنگی قرارداده و در راستای تحقق سیاست های فرهنگی خود می کوشد. هند به عنوان کشوری که دارای اهمیت ذاتی و اکتسابی است، جایگاه مهمی در سیاست های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران خواهد داشت.



دلایل اهمیت هند در سیاست های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

هند دارای ویژگی های ذاتی و اکتسابی است که سبب شده جمهوری اسلامی ایران در سیاست های فرهنگی خود جایگاه ویژه ای برای این کشور قائل گردد. یکی از ویژگی های ذاتی هند جمعیت این کشور است. اکنون هند بعد از چین، بیشترین جمعیت دنیا را در خود جای داده و بر اساس آمار تا سال 2050 جمعیت این کشور به دلیل عدم اجرای سیاست های تنظیم جمعیت از چین نیز پیشی می گیرد. تاکنون جمعیت مسلمان هند تا 160 میلیون نفر برآورد شده است. بر این اساس توجه فرهنگی به هند به عنوان کشوری که تا سال 2050 یک و نیم میلیارد جمعیت خواهد داشت، از بایسته ها و اهداف سیاست فرهنگی کشورهایی خواهد بود که جهت گیری فرهنگی را اولویت سیاست خارجی می دانند. زیرا هر سیاست یک و نیم میلیارد مخاطب خواهد داشت

دلیل دیگر، تاثیر فرهنگ ایرانی- اسلامی در این کشور است. هنوز هم در کاخ های قدیمی و آثار باستانی هند اشعاری به زبان فارسی بر روی دیوارها مشاهده می گردد . وجود مراکزی همانند عاشوراخانه، مساجد بزرگ، مقبره هایی که متعلق به قطب شاهیان که شیعی بوده و شهر حیدرآباد به عنوان شهری که جمعیت کثیری از مسلمانان را در خود جای داده است، ویژگی ذاتی دیگر این کشور محسوب می گردد که برای جمهوری اسلامی حائز اهمیت است.

اهمیت اکتسابی هند در آن است که این کشور به عنوان قدرت در حال ظهور شناخته شده است به طوری که در معادلات آینده نظام بین الملل تاثیرگذار خواهد بود تاثیر فرهنگی بر کشوری که در آینده نزدیک پرجمعیت ترین کشور دنیا خواهد بود و امروز داعیه اکتساب کرسی دائم در شورای امنیت سازمان ملل را داراست در کنار سایر عوامل اقتصادی و سیاسی دیگر، سبب می گردد این کشور اولویت خاصی در سیاست های فرهنگی داشته باشد تا جایی که جمهوری اسلامی می تواند از برون داد های حاصل از فعالیت های فرهنگی در این کشور، در نهادهای بین المللی و امور سیاسی استفاده نماید.حمایت هند از جمهوری اسلامی ایران در قالب جنبش عدم تعهد موید این امر می باشد.

اقدامات فرهنگی در هند

برای انجام فعالیت های فرهنگی در هند می توان این اقدام را بر اساس جنبه ایرانی و یا اسلامی و یا ترکیبی از این دو بنیان نهاد. البته هر کدام از این دو عنصر بدون دیگری بی نتیجه خواهد ماند. به دلیل برخی مسایل تاریخی، گروه های اندکی در هند نگاه مثبتی به ایران و اسلام ندارند. هند عامل اصلی جدایی پاکستان از هند را، اسلام می داند. از طرفی حمله نادر به هند نیز همواره در اذهان هندی ها رسوخ کرده است. زمانی که بین اسلام و هندوئیزم برخورد صورت می گیرد، هندوئیزم بر خلاف نحوه برخورد با مسیحیت و سایر ادیان منعطف برخورد نمی کند. از جمله موارد نادر و شاید تنها مورد تصلبی عمل کردن هندوئیزم، مواجهه هندوئیزم با اسلام است. اصول دین اسلام در تضاد کامل با اصول پسینی تدوین یافته هندوئیزم است. تضاد طبقاتی، وجود گروه نجس ها، اعتقاد به تناسخ و وداها در تضاد کامل با برابری انسانها، نبوت، معاد، و توحید الهی – نه زمینی- قرار دارد.

تصلب هندوئیزم در برابر اسلام، بخاطر تضادهای بنیانی است که اگر این مبانی از اسلام وارد هندوئیزم می شد، بنیان های مذهب هندوئیزم را تغییر داده و در نهایت هندوئیزم را با چالش اساسی مواجه می ساخت. همگامی هندوئیزم با سایر ادیان نشان می دهد که همواره هندوئیزم مظروف ظرف جدید می شده اما در برابر مبانی اسلام مقاومت می نماید.



بر اساس شواهد تاریخی، دستوراتی که هندوها جهت برخورد با مسلمانان صادر کردند عبارت است از:

1) ‌تاکید بیشتر و خشن تر بر نظام کاستی

2) آلوده قلمداد کردن مسلمین

3) ممنوعیت سفر دریایی برای جلوگیری از برخورد با مسلمانان

4) ‌رونق دادن به معابد

5) سیاست برهمنان بر عدم چالش فکری با مسلمانان بود

در کنار جهت گیر ی های مذهبی، تضاد با جنبه های هویتی ایرانی را می توان در نگرش های رئالیستی هند مبتنی بر کسب هرچه بیشتر منافع ملی تحت تاثیر ایالات متحده امریکا به خصوص در آرای هند در آژانس بین المللی انرژی اتمی و خط لوله صلح یافت که این عوامل بیشتر تحت تاثیر امریکا بوده و به نظر می رسد حرکتی تاکتیکی- و نه استراتژیک- است. به عبارتی در این حوزه سیاست بر فرهنگ غالب می گردد. باید اشاره داشت که آن جنبه از ایران و اسلام که با هدف فرهنگی وارد هند شده است .

برخلاف نگرشی که برای کسب قدرت وارد این منطقه شده تصویری مطلوب از ایران در اذهان مردم هند حک کرده است.

شرایط هند پس از ورود اسلام

در هندوستان علاوه بر وجود نحله های تصوف همانند چشتیه، سهروردیه، قادریه و نقشبندیه نحله های شیعه اثنی عشری و شیعه غیر اثنی عشری با زیر شاخه های خوخه ها و بوهره ها نیز وجود دارند.

شیعیان غیراثنی عشری در هند مرفه و تحصیل کرده هستند اما شیعیان اثنی عشری اغلب وضع نامطلوبی به لحاظ اقتصادی و سطح سواد دارند. برای مثال جمعیت شیعیان هند 2درصد و برابر با سیک هاست اما نماینده آنها در مجلس کمتر از یک درصد است. بیشتر شیعیان در هند در تشکل های غیر اسلامی جذب شده اند و تشکل مستقلی ندارند و اولویت مبارزه با اهل سنت را در راس فعالیت خود قرار داده و در مقابل اهل سنت از خود دفاع می کنند.



به طور کلی شرایط هند پس از ورود اسلام به این کشور را می توان در گرینه های زیر بیان کرد:

اسلام تنها آیینی بود که در هندوئیزم جذب نشد و رابطه متقابل ایجاد نکرد 1)

2) با آمدن اسلام به هند شورش علیه نظام کاستی شکل گرفت.

3) نهضت بکتی به عنوان جریان اصلاحگر هندوئیزم گرایش به پرستش "یک خدا" را از اسلام وام گرفته است.

4) هندوئیزم در دوران استعمار و تحت تاثیر استعمارگران به ائتلاف با مسیحیت و نه مسلمانان پرداخت.

5) عامل جدایی پاکستان از هند را مسلمانان می دانند.



چالش های فعالیت فرهنگی ایران در هند عبارتست از:

. 1) فعالیت اسماعیلیه، بهائیان، احمدیه و قدیانی فضای کار را محدود می نماید

. 2) ریشه های تاریخی تفکر هندی ها نسبت به ایران و تصویر نادر به عنوان پادشاه متجاوز به هند

3) تضادهای بنیانی و رسوخ یافته در اذهان هندوها نسبت به اسلام.

4) فضای فرهنگی تا حدی تحت تاثیر فضای سیاسی است. به عبارتی گاهی فشارهای سیاسی امریکاو هدایت هند به سمتی که منافع ملی آن در تضاد با همکاری با جمهوری اسلامی ایران باشد سبب می شود هند نسبت به پیشینه تمدنی و ارتباطات تاریخی و نژادی بی تفاوت برخورد نماید.

5) هر چند جمعیت گسترده هند یک فرصت مطلوب است اما در عین حال یک تهدید می باشد زیرا سیاست فرهنگی باید در این کشور اعمال گردد که متناسب با علائق تمام مردم باشدبه عبارتی فعالیت فرهنگی نسنجیده در این کشور همانند تیغی دو لبه است.



به طور کلی زمینه های فعالیت فرهنگی ایران در هند عبارتست از :

1) تاکید بر قومیت و نژاد مشترک که همان نژاد آریایی است.

2) تاکید بر ریشه های زبانی مشترک که اردو و فارسی است؛ هندی ها طالب زبان فارسی و اردو هستند به علاوه این که بسیاری از تفسیرها و منابع مدون اسلامی هند به زبان اردو است.

3) نسخ عرفانی – اسلامی که در کتابخانه های هند بسیار زیاد است..

4) معرفی انقلاب اسلامی و شخصیت امام خمینی (ره) جهت تغییر تصویر انقلابی که بر ساخته رسانه های غرب است

5) تقویت مهمترین حوزه های علمیه شیعیان در« لاکنو» و «حیدر آباد

6) اهل سنت و هندوها در مراسم عاشورا شرکت می کنند و به نذر و قربانی برای امام حسین عیه السلام می پردازند، این امر فرصت مناسبی است برای ایجاد وحدت و حذف خاطرات تاریخی رسوخ یافته در اذهان هندی است.

7) اشاره های گاندی به عنوان فردی قابل احترام در هند به امام حسین علیه السلام و برجسته سازی آن توسط ایران می تواند در جهت منافع ایران کارامد باشد.

8) تبادل استاد و دانشجو

9) نفوذ در مطبوعات گسترده هند و استفاده از آن؛ زیرا در هند هیچ سانسوری بر مطبوعات اعمال نمی گردد و زمینه فعالیت مناسب و مهیا است

10) ترجمه آثار و متون فارسی به زبانهای رایج در هند.

11) تغییر آن چهره از ایران، که برابر با نادرشاه است

12) ایجاد اتحادیه فرهنگی و گسترش فعالیت های آن که برابر است با فراهم کردن زمینه های یادگیری زبان و گسترش فرهنگ ایرانی – اسلامی

13) آمار ها بیانگر آن است که حدود 8 الی 12 هزار دانشجوی ایرانی در هند در حال تحصیل می باشند. انجمن های اسلامی دانشجویان ایرانی در هند که بسیار متکثر می باشد زمینه مناسبی برای فعالیت فرهنگی است.

14) ایجاد مراکز فرهنگی (مدرسه، کتابفروشی و سایر مراکز)



نتیجه گیری:

در قرن بیست و یکم اولویت سیاست خارجی کشورها از امور نظامی و اقتصادی به امور فرهنگی تغییر یافته است. مجمع ناشران انقلاب اسلامی ایران با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی باید به دنبال انجام اقدامات فرهنگی باشد که بر اساس آموزه های اسلامی تعیین و متناسب با ایدئولوژی جبهه فرهنگی انقلاب باشد. کشور هند به دلیل ویژگی های جمعیتی،

سیاسی- اقتصادی و قرابت های تاریخی- فرهنگی که با جمهوری اسلامی ایران دارد در کنار اهمیت تغییر جایگاه این کشور به "قدرت در حال ظهور در نظام بین الملل"، زمینه ای مناسب برای اعمال سیاست های فرهنگی تلقی می گردد.

تنظیم و جمع آوری : رضا لبافی

منبع: منا