با انقلاب چه کرده ایم؟ / اسماعیلی، پرویز

چکیده:

مدیریت هنرمندانه انواع انگیزه ها و مشارکتها، و به وحدت رساندن آنها در یک جهت، از رموز موفقیت امام بود. از دیدگاه آن عزیز، انقلاب اسلامی چون متجلی در «مردم سالاری دینی» است؛ نه عرصه ستیزِ سنت گرایان و نو گرایان اجتماعی، بلکه صحنه وفاق آنها است.

قرن پر تلاطم بیستم، قرن انقلابها بود. جدای از انقلاب اکتبر 1917 روسیه، انقلابهای ضد استعماری متعددی مثل الجزایر در 1962، ویتنام در 1975 و زیمبابوه، آنگولا و موزامبیک در دهه 70 میلادی رخ داد. و نیز؛ از انقلابهای اجتماعی نظیر 1920 مکزیک، 1949 چین و 1959 کوبا؛ تا مدلهای ناکامی چون انقلاب گواتمالا در 1954، شیلی در 1973، جامائیکا در 1980 و گرانادا در 1983.

چنانچه علل حدوث انواع انقلابها، حتی از انقلاب فرانسه در 1789 مورد بررسی قرار گیرد، انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 میلادی، مدلی کاملا متفاوت است. مقایسه تطبیقی وضعیت عمومی اجتماعی (نظیر شهر نشینی، سواد، کشاورزی و اقتصاد) در هنگامه انقلاب اسلامی و مشاهده وضعیت بالنسبه بهتر اقتصادی و اجتماعی ایران از جغرافیای سایر انقلابها، ثابت می کند که نقش دین در انقلاب اسلامی یک عنصر متمایز کننده است.
فرم همه انقلابها، تغییر رژیم سیاسی است و بسیاری از انقلابها در همین مرحله متوقف شدند. حال آنکه حضرت امام خمینی (ره) انقلاب اسلامی را «از همه انقلابها» جدا و «انگیزه الهی و اجتماع ملت» برای تحقق آرمانها را «رمز حدوث و بقا» و به تعبیری محتوای اصلی آن معرفی می نمایند. «انقلابی که زنده است»، مادام که بر آرمانهای الهی (ایمان) و مردم (مشارکت و نظارت همگانی) تکیه دارد.
در دهه فجر و آستانه 22 بهمن هستیم. میراث امام و شهدا اکنون در اختیار همه ماست. با انبوهی از دستاوردهای شگفت انگیز. اگر از استقلال و نفی وابستگی، رهایی از تحقیرهای تاریخی و بدست آوردن عزت ملی، وصول به اعتماد به نفس ملی، مقاومت تاریخی و پیروزمندانه در برابر توطئه هایی چون جنگ تحمیلی و نیز افتخارات کم نظیر علمی بگذریم؛ متفکران جهان هنوز اثرات دامنه دار و الهام بخش انقلاب اسلامی را رصد می کنند. و سرنگونی مستکبران تونس و مصر و لیبی و ... را موجی دنباله دار می دانند که سرآغازش، بهمن 57 ایران است.
تحلیل روندها، آسیب شناسی تهدیدها و فرصت ها، و آینده پژوهی بر اساس رهیافت های علمی و عقلانی از یکسو و گریز از نقد ناپذیری و رفتارهای سطحی و شعاری از سوی دیگر، مورد تاکید حضرت امام بوده است. چنانچه در وصیت نامه سیاسی الهی خود، افراط و تند روی در این زمینه را نفی می فرمایند: «توصیه می کنم که قبل از مطالعه وضعیت کنونی جهان و مقایسه انقلاب اسلامی و سایر انقلابها ... به اشکال تراشی و انتقاد کوبنده و فحاشی بر نخیزید و به حال این اسلام غریب ... رحم کنید و شما اشکال تراشان به فکر بنشینید که آیا بهتر نیست به جای سرکوبی، به اصلاح و کمک بکوشید.» و در ادامه، «اسلام آمریکایی» و «اسلام متحجران» را به یک اندازه برای آینده انقلاب خطرناک معرفی می کنند.
امام واقع بینانه و صادقانه فرمودند، میان استقرار جمهوری اسلامی و تحقق جمهوری اسلامی، فاصله فراوان است. ما در حال طی همین فاصله ایم. وظیفه اندیشمندان و عالمان دینی و دانشگاهی است تا پرسش های قدیمی را به پاسخ های نوین و اقناع کننده برسانند. همچنین با کنار زدن تحلیل های سیاه و بدبینانه از یکسو و پندارهای ماکتی و خوش باورانه از سوی دیگر، رویکردهای روشمند علمی در حوزه جامعه شناسی سیاسی را به صحنه بیاورند. «کرسی های آزاد اندیشی» بایستی بر همین مبنا و شجاعانه جای نشست ها و میزگردهای بی محتوا و سطحی، بلکه مخربِ تریبون های ملی را بگیرند. و باور کنیم که ایجاد چالش های سازندۀ فکری میان اهل اندیشه و قانع شدن جامعه از بستر منطق و مقایسه، پیش نیازِ «عدالت و پیشرفت» است.
پويايي جوامع، تغييرات ناخواسته، تحولات جهاني و نيز هجوم و سرعت اطلاعات و ارتباطات از مهمترین مشخصه های عصر و نسل حاضر است که جایگزینی نگاه علمی و کارشناسی به جای رویکرد شعاری و متحجرانه را برای سرزندگی «انگیزه الهی و حضور اجتماعی» در جمهوری اسلامی ضروری می کند.
چنانچه مقام معظم رهبری هم در خصوص ضرورت واقع نگری و پرهیز از تصویر سازی های گمراه کننده یاد آور شدند «ما ضمن تقویت نقاط قوت، نباید نقاط ضعف را پنهان کنیم بلکه باید با برطرف کردن ضعف ها، از نهادینه شدن آنها جلوگیری کنیم.»
از جمله این نقاط ضعف، فرار از نظریه پردازی عمیق و دقیق در باره مفهوم و الزامات ساختار حکومتی «مردمسالاری دینی» است. چگونگی برقراری تعامل میان «اسلامیت و جمهوریت» هم از جمله مباحث بر جای مانده است، تا آنجا که عده ای بدبینانه آن را معمای حل نا شدنی جمهوری اسلامی می دانند. حال آنکه در صورت ایجاد فضای نقد و نظریه پردازی اندیشمندان متعهد بومی، می توان ضمن ایجاد چالش های مثبتِ فکری، به استحکام نظام اسلامی کمک و گرانیکاه دفاعی ما در برابر تهدیدات را به جای نقاط ضعف، به نقاط قوتِ گفتمانی و نخبگانی منتقل نمود.
امام عزیز، فلسفه سیاسی نوینی را رقم زد که مفهوم مردم سالاری دینی و جمهوری اسلامی را تشکیل می دهد. علاوه بر مبانی دینی و سیره نبوی و علوی در زمینه جایگاه مردم در حاکمیت اسلامی، از دیدگاه امام، در الگوی «جمهوری اسلامی» مردم هم به اعتبار جمهوریت و هم به اعتبار اسلامیتِ نظام، صاحب حق هستند. در عین حال طی 33 سال گذشته عده ای صاحب منصب هم بوده اند که نقش مردم را تزئینی دانسته و بر حقی که خداوند برای تعیین سرنوشت به آنها داده و قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز مهر تکمیل بر آن زده، خط قرمز کشیده اند.
و از جمله مباحث دیگر، تعیین تکلیف بحث عدالت و آزادی است. برخی صرفا روی آزادی (به مفهوم غربی) تاکید و معنویت و عدالت را یکجا ذبح می کنند، و برخی دیگر ایمان و اخلاق و عدالت را آنگونه می پسندند که مجالی برای آزادی های مشروع شهروندان باقی نگذارد. همچنین مشروع و مشروط و قانونمند شدن اختیارات مسئولان کشور به گونه ای که عدالت و آزادی های اجتماعی را مخدوش نکند، (به طور مثال متاسفانه در انقلاب مشروطه اینگونه نشد) می تواند نقاط قوت انقلاب اسلامی را نهادینه کند.
به تعبیر گویای رهبری، رویکرد انقلاب اسلامی «جذب حداکثری و دفع حداقلی» است. استمرار همان تنوعی که انقلاب اسلامی پذیرفت و پیروز شد. و لذا مدیریت هنرمندانه انواع انگیزه ها و مشارکتها، و به وحدت رساندن آنها در یک جهت، از رموز موفقیت امام بود. از دیدگاه آن عزیز، انقلاب اسلامی چون متجلی در «مردم سالاری دینی» است؛ نه عرصه ستیزِ سنت گرایان و نو گرایان اجتماعی، بلکه صحنه وفاق آنها است.
در پایان، سوگمندانه شاهدیم که عده ای ذی نفوذ همچنان «نگاه ماکتی» به اسلام و انقلاب و امام و مردم دارند. روزی امام بر سر افرادی که نق می زدند و می گفتند انقلاب برای ما چه کرده، نهیب می کشیدند که «بگوئید ما برای انقلاب چه کرده ایم.» چه بسا اگر امروز امام بود، ما را هم توصیه می کرد که به غربت انقلاب رحم کنیم و از خود بپرسیم «با انقلاب چه کرده ایم؟»

منبع:خبرانلاین