نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، چرایی اقبال به آن.

در اردیبهشت‌ماه همه ساله، جامعه ایران عطر بهار را استشمام می‌کند، بهار کتاب. در همه جا سخن از کتاب و مسایل آن است. روزنامه‌ها، سایت‌ها، خبرگزاری‌ها و خصوصاً صدا و سیما در تمام شبکه‌ها هر روز و به مدت 2 هفته به آن می‌پردازند. اگر گفته شود در این مدت «کتاب» تبدیل به مسئله روز کشور می‌شودسخن گزافی نیست. هر چند در آبان ماه نیز به مناسبت هفته کتاب تا حدودی این فضا ایجاد می شود ولی حجم آن به مراتب کمتر است.ولی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با توجه به ابعاد بین‌المللی و توجه به آن موضوعی خاص است.

دربرخی اظهارنظرها  که به موضوع کتاب پرداخته می‌شود دو گزاره متناقص جلب توجه می‌کند:

1. میزان مطالعه در مردم ایران بسیار کم است و طبق آمارهای مختلف سرانه مطالعه مردم ایران از 2 دقیقه تا 18 دقیقه بیان شده است.

بدیهی است در ملاحظه اول این دو گزاره یکدیگر را نفی می‌کنند. اگر مردم ایران اهل مطالعه نیستند چرا در نمایشگاه این اقبال و چنانچه اقبال به نمایشگاه زیاد است پس چرا اظهار می شود مردم کم مطالعه می کنند.

موضوعی که در این مجال به آن پرداخته می‌شود بررسی این دو گزاره و یا سایر مسایل مهمی که باید در حوزه کتاب به آن پرداخته شود نیست، که امیدواریم در فرصت‌های بعدی بتوان تمام مسایل مهم آن واکاوید.

با قطع نظر از این که مردم گرایش به مطالعه دارند یا ندارند اگر ندارند دلیل آن چیست؟ عوامل ایجاد کننده یا تشدید کننده آن چیست؟ و مسایل مهم دیگری که بایدگشوده شود، آنچه کاملاً عینی است حضور فوق‌العاده مردم در نمایشگاه و مشکلات دسترسی علاقه‌مندان چه از جهت بحث‌های مدیریت شهری درخارج نمایشگاه و یا فضاهای داخلی نمایشگاه، چه در مکان قبلی با فاصله‌های فراوان سالن‌ها و خسته‌کننده بودن آن برای بازدیدکنندگان و چه در مکان فعلی در 4 سال اخیر که کوچکی مکان و تنگی راهروها به طوری است که در برخی از ساعت‌های نمایشگاه امکان  حتی عبور وجود ندارد. تا این که فرد بتواند در مقابل غرفه توقف کند کتاب را ملاحظه کند با غرفه‌دار و حتی با نویسنده آن مذاکره کند چون نام این مکان نمایشگاه است و نه فروشگاه! آیا امکان دیدن کتاب‌های عرضه شده در این مدت 10 روز عملی است. لذا باید متولیان این نمایشگاه به عنوان مسئول آن که در ایجاد و یا استمرار این وضع دخیل اند باید از این مردم عذرخواهی کنند که نمی‌توانند قدردان این اقبال باشند و اگر با هر شرایط سختی این اقبال وجود دارد نباید به تناسب بودن وضعیت تعبیر شود و برنامه ای برای اختصاص مکان مناسبی برای آن پیش‌بینی نشود به طوری که به نظر می‌رسد متولی اصلی آن در کشور مشخص نیست. لذا تمام این مسایل نیز باید جوانب آن بررسی شود ولی بحث این مقال عجالتا این مطالب نیز نیست. آنچه مهمتر است دلیل این اقبال است که با تمام این توصیفات و مشکلات این  هجوم به نمایشگاه چرا؟

به نظر می‌رسد گویا 365 روز سال در کشور 355 روز دست‌اندرکاران کتاب (از مرحله تألیف تا آماده‌سازی و...) به تولید و ایجاد کتاب می‌پردازند و 10 روز عرضه می‌کنند. این مسئله تبدیل به رویه و قانونی نانوشته شده است.

تمام علاقه‌مندان به موضوع کتاب دیگر این مسئله را می‌دانند که اگر کتابی خواستید در هر نقطه ایران که اقامت دارید باید در ایام نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به این مکان مراجعه کنید  در این ایام بیش از ساکنان تهران،مراجعه کنندگان به نمایشگاه مهمانانی از سراسر کشور و از دورترین نقاط آن هستند. چون می‌دانند کارنامه یکساله نشر کشور را می‌توانند در این مکان بیابند ، در چنین ایامی میعادگاه‌ همه عاشقان کتاب نمایشگاه کتاب تهران است.

شبکه‌های توزیع در کشور وجود دارد، کتابفروشی در تمام شهرها نیز وجود دارد ولی آیا تعداد کتابفروشی‌ها با ناشران طبق آمار رسمی برابری می‌کند؟ آیا ظرفیت کتابفروشی‌های کشور برای عرضه کتاب‌های ناشران کفایت می‌کند. به طوز مثال مؤسسه بوستان کتاب بیش از 1300 عنوان کتاب فعال در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی دارد آیا کدام کتابفروشی می‌تواند این تعداد کتاب را عرضه کند چون کتابفروشی ها به ذلبل ضیق مکان نمی‌توانند تمام کتاب های ناشران را عرضه کنند فقط بخشی از کتاب را عرضه می‌کند. کدام بخش؟ علی القاعده باید کتاب هایی را عرضه کند که فروش مناسب‌تری دارد. یعنی کتاب‌های پر فروش هر ناشر را. دراین صورت سایر کتاب‌ها ی ناشران باید در انبار بماند تا در نمایشگاه بعدی عرضه شود و یا جزء کتاب‌هایی  تلقی شود که مورد اقبال جامعه نبوده است. چه زمان ما کتابی را عرضه کرده‌ایم و بعد محک زده‌ایم که اقبال به این کتاب کم یا زیاد بوده؟. مسئله تبلیغات و اطلاع‌رسانی از مسایل مهم دیگری که باید جوانب آن بررسی شود و انشاءالله پرداخته خواهد شد، ولی اگر مشکل ویترین کتاب حل شود تمام مسایل مرتبط با آن حل خواهد شد. هم شبکه توزیع فعال می‌شود و هم ارتباطات آن و هم اقتضاد نشر رونق می‌ گیرد ومالا امکان تبلیغات برای ناشر و مسایل رقابتی دیگررا فراهم می کند. کتاب وقتی در انبار است چرا قضاوت کنیم مردم ایران استقبالی از کتاب ندارند.مگردر کجا این کتاب ها را عرضه کرده‌ایم.

راه حل پیشنهادی

چه كنيم كه علاقه مندان به كتاب هر ساله در يك زمانِ ده روزه فشرده با زحمت و مشقّت فراوان، به دنبال نيازهاي فرهنگي خود نباشند  و بتوانند هر روز و ساعتي كه اراده كردند، كتاب‌هاي مورد علاقه خود را تأمين كنند؟ به نظر ما اين مشكل با تأسيس فروشگاه‌هاي بزرگ و زنجيره‌ايي، قابل حل است . توضيح آن كه:

با توجه به گسترش دانایی، نيازمند انتشار و عرضه حجم انبوه کتاب هستیم. فروشگاه‌های کوچک کتاب این ظرفیت را ندارند، لذاباید فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای کتاب در کشور ایجاد شود. تجربه‌ای که درسایر کشورها  امتحان شده است و در کشور خود ما و در برخی کالاهای دیگر کارکرد آن را آزموده‌ایم. پر واضح است منظور این نیست که کتاب فروشی های کوچک حذف شود یا نمایشگاه های استانی ، مناسبتی یا تخصصی نداشته باشیم و يا شبکه توزیع تقویت نشود و ... بلكه منظور اين است كه براي دسترسي آسان خوانندگان، فروشگاه‌هاي جامع و كلي از همه نوع كتاب، به وجود آيد تا امکان عرضه کتاب های شبکه موجود کتاب کشوررا داشته باشد.

با حل این مسئله  مسائل ديگري از این دست در ذیل آن قرار می‌گیرد و به صورت قهری حل می‌شود حتی شاهد خواهیم بود در مواردی بدون هیچ برنامه ریزی سازمان های رسمی، مسائل زمین مانده آن حل ‌شود؛ مثلاً پیک موتوری، گوشه ايي ازوظایف شبکه‌های حمل و نقل و ارتباطات را به دوش گرفته و به خوبي هم از عهده برآمده است و هيچ سازمانی رسمي و دولتي آن را ایجاد نکرده. احساس این نیاز عده‌ای را به این جهت سوق داده است. بسیاری از مشکلات موجود کتاب نیز با این شیوه حل می شود.

امّا ایجاد فروشگاه بزرگ‌ زنجیره‌ای کتاب نیاز به عزمی ملی و در سطح کلان دارد، نیاز اول آن اراده حل این مشکل است. انتظار این است در این دوره‌ که دولت محترم رویکرد برنامه‌های خود را مسایل فرهنگی اعلام کرده و در سالی که با عنوان تلاش مضاعف و همت مضاعف از طرف مقام معظم رهبری – مدظله – نامیده شده با برنامه‌ای کوتاه مدت این کار به نتیجه مطلوب خود برسد و بتوان شاهد بود در زمانی سه ساله این فروشگاه‌ها حداقل در کلان شهرها افتتاح شود. بمنه وکرمه. والسلام

بازتاب در:

http://dipna.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=1204

http://dipna.ir/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=1204