مجید غلامی جلیسه، معاون فرهنگی و پژوهشی موسسه خانه کتاب:کاهش 50 درصدی شمارگان و افزایش 205 برابری بهای کتاب از سال 1357 تا 1392

مجید غلامی‌جلیسه در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) اظهار کرد: کتاب به عنوان یکی از نمادهای تجلی رشد و توسعه علمی و فکری جامعه همواره مورد توجه جامعه‌شناسان و اهل فرهنگ بوده است و امروزه اگر می‌خواهیم کشورها را از لحاظ فرهنگی و علمی رصد کنیم، توسعه کتاب و کتابخوانی یکی از مهم‌ترین معیارهایی است که به‌ آن پرداخته می‌شود و از این‌رو می‌توان گفت اساسا جوامع علمی و پیشرفته دنیا از رشد بالایی در این حوزه برخوردارند. 

وی ادامه داد: ایران به عنوان کشوری با تمدن چند هزار ساله دارای فرهنگی غنی و تاریخی است که همواره در اعصار مختلف محل توجه دانشمندان و جوامع مختلف بوده است، کتاب در ایران سابقه‌ای هزار‌ ساله دارد و البته امروز دو سده از نوع چاپی آن نیز می‌گذرد. هرچند صنعت چاپ در کشورمان در مقایسه با کشورهای اروپایی مانند ایتالیا که مهد چاپ در جهان است یا آلمان، انگلیس، فرانسه و ... از قدمت کمتری برخوردار است اما صنعت چاپ ایران در میان کشورهای همسایه دارای سابقه خوبی است .

این پژوهشگر توضیح داد: در ابتدای ورود صنعت چاپ به ایران، نشر به معنی حرفه‌ای آن وجود نداشت و تعداد عناوین کتاب‌های چاپی در اینکانابولای (گهواره) این صنعت و همچنین شمارگان کتاب‌ها به 100 عنوان نمی‌رسید اما تقریبا از اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار شاهد رشد چاپخانه‌های خصوصی و انتشار آثار گوناگون هستیم به‌گونه‌ای که در برخی سال‌ها به تنهایی چند صد عنوان کتاب چاپ و انتشار یافته است. 

معاون آموزشی، فرهنگی و پژوهشی موسسه خانه کتاب افزود: در این میان با توسعه صنعت نشر و رونق کتابخوانی و رشد علمی جامعه شاهد افزایش شمارگان کتاب نیز هستیم، از جمله عوامل این رشد و توسعه چه در تعداد انتشارات، عناوین، موضوعات و در کنار آن شمارگان کتاب می‌توان به اقبال عمومی و توسعه کتابخوانی در جامعه آن روزگار اشاره کرد که اصحاب نشر را برآن می‌داشت ضمن هرچه کیفیت بخشیدن به صنعت نشر، خود به موضوعات منتشره نیز تنوع داده و در عین حال شمارگان خود را نیز افزایش دهند. 

غلامی جلیسه ادامه داد: در سال ۱۳۸۹ مقاله‌اى با نام «شمارگان در کتاب‌هاى چاپ سنگى» در شماره‌ ۱۵۹ مجله‌ کتاب‌ماه کلیات منتشر کردم که طى آن به بررسى شمارگان کتاب‌های چاپ سنگى در دوره قاجار پرداختم که نتیجه این بررسی حاکی از این قضیه است که متوسط شمارگان کتاب در این دوره 500 جلد بوده است. 

وی افزود: با این پیش فرض که تمرکز عمده نشر چه در دوره قاجار و چه در حال حاضر در شهر تهران است، خوب است میزان انتشار کتاب بر اساس جمعیت را بررسی کنیم، تا کشف شود  میزان دسترسی شهروندان این شهر یا به طور کلی مردم ایران به کتاب در آن دوره چقدر بوده و در حال حاضر چقدر است.

معاون آموزشی، فرهنگی و پژوهشی توضیح داد: برای نخستین بار به سال 1268 قمری است که آماری از دارالخلافه تهران در دست داریم و مطابق آن جمعیت تهران 155 هزار و 736 نفر بوده است. با این احتساب در دوره قاجار می‌توان تقریباً گفت که به‌ازای هر 210 نفر، یک کتاب چاپ و منتشر می‌شده است.

غلامی‌جلیسه عنوان کرد: طبق آخرین آمار ارائه شده، تهران تا پایان شهریور سال ۱۳۹۰ شمسی داراى 12 میلیون و 223 هزارو 598 نفر جمعیت بوده است این در حالى است که متوسط تیراژ کتاب ایران در همین سال 2430 نسخه است؛ به ازاى حدوداً 5030 نفر، یک کتاب چاپ می‌شود.



وی افزود: مشکل بدینجا ختم نمی‌شود؛ آن‌چه با نگاهی به آمار متوسط شمارگان کتاب‌های منتشره از سال 1357 تا 1392 مشهود است کاهش حدود 50 درصدی میزان شمارگان کتاب‌های چاپ نخست است که زنگ خطری جدی برای اهالی فرهنگ به شمار می‌آید! این در حالی است که طی سه ماهه نخست سال در مقایسه با زمان مشابه در سال 1392 نیز شاهد کاهش 18 درصدی شمارگان کتاب‌ها هستیم.

این پژوهشگر اظهار کرد: خوب است که در کنار این آمار نگاهی به آمار متوسط قیمت از سال 1357 تا 1392 نیز بیندازیم؛ در سال 1357 متوسط قیمت کتاب مبلغ 495 ريال بودکه این روند با رشدی سالانه در سال 1392 به مبلغ 101875 ريال رسیده که به این احتساب شاهد رشد 205 برابری قیمت کتاب هستیم.

معاون آموزشی، فرهنگی و پژوهشی بیان کرد: اُفت شمارگان کتاب در کنار افزایش قیمت کتاب یکی از عوامل مهم عدم اقبال عمومی به کتاب و کتابخوانی است که به نظر می‌رسد در کنار دیگر عوامل باعث کاهش میزان مطالعه در جامعه امروز ما شده است. 

* آمار دارالخلافه تهران. سیروس سعدوندیان؛ منصوره اتحادیه. نشرتاریخ ایران، ۱۳۶۸ ص ۳۴۶