فلسفه عزاداری و دقت های آن در گفتگو بادکتر احمد واعظی :بعد بلند معرفتی عاشورا نباید فدای بعد عاطفی آن شود

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با تاکید بر اینکه باید به نحوی با عزاداری برخورد شود که روح پیام و فرهنگ‌سازی عاشورا خدشه‌دار نشود، خاطرنشان کرد: نباید بگونه‌ای رفتار کنیم که نسل جدیدی که در این مراسم شرکت می‌کنند،  چیزی از معارف اهل بیت و پیام و فرهنگ‌های عاشورا ندانند و فقط به بعد عاطفی قضیه پرداخته شود و بعد شعوری و سیاسی و حرکت آفرینی و معارفی آن مورد غفلت قرار گیرد. البته همه اینها ثواب دارد، اما کافی نیست.

حجت الاسلام و المسلمین  واعظی، در گفت‌وگو ی تفصیلی با شفقنا سه موضوع سفینه النجاه بودن امام حسین (ع)، فلسفه عزادری و دقت های آن را مورد توجه قرار داد. او در بخش نخست سخنان خود با اشاره به فلسفه عزاداری در اسلام و اینکه چرا امام حسین سفینه‌النجاه خوانده می‌شود، تصریح کرد: ائمه، اولیاء و انبیاء دو ویژگی دارند که ویژگی اول آنها به امور درونی و ویژگیهای فردیشان باز می‌گردد. همانند اینکه آنها علم لدنی و عصمت دارند و فضائل آنها تعلق به غیر ندارد و تنها به خود آنها مربوط می‌شود. ویژگی که به شخصیت درونی، ایمانی، تقوایی، درجه ایمان بالا و عصمت و علم آنها باز می‌گردد.

واعظی با بیان اینکه ویژگی دوم انبیاء و اولیاء و ائمه، شان و منزلتی است که بعد اجتماعی دارد، خاطرنشان کرد: طرف مقابل این ویژگی، بعد اجتماعی است که می‌توان آن را به چهار نقش یا منزلت و شان تقسیم کرد که عبارتند از؛ بحث هدایت، قیادت، اسوه بودن و ولایت.

وی با اشاره به نقش هدایتی انبیاء و ائمه اطهار(ع) اظهار کرد: اگر قرآن بیان مناسبی است، وظیفه تبیین بر عهده رسول گرامی اسلام و ائمه (ع) است و بیان حقایق و معارف دینی و ارائه طریق و راه همان بعد هدایتی است.

وی ویژگی دوم را نقش قیادتی ائمه دانست و گفت: این ویژگی غیر از هدایت است. زیرا یک زمان کسی راه را نشان می‌دهد و زمانی هم کسی خود حرکت می‌کند و دیگران را هم بدنبال خود می‌کشاند. انبیاء و اولیاء در مسیر کمال و ایجاد حرکت‌های اجتماعی و تغییراتی که در امت ایجاد می‌کنند، قیادت هم می‌کنند. یعنی نقش قیادت دارند و رهبری می‌کنند. لذا فقط بحث ارائه راه و طریق نیست.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، سومین نقش و منزلت اولیاء را بحث اسوه بودن آنها دانست و تاکید کرد: این نقش بسیار مهم است زیرا به معنای تحقق بخشیدن عینی کمالات و آموزه‌هایی است که آن دین به آن آموزه‌ها گویاست و اولیا بر خود پیاده کرده‌اند. لذا غیر از بیان و ارائه راه و دعوت مردم با قول و فعل و شخصیت خودشان، و با تحقق بخشیدن آن آرمانها و ارزشها و اصول در وجود خود، الگو و اسوه هم هستند.

وی ویژگی یا نقش چهارم را نیز بحث ولایت دانست که متعلق به مردم است. زیرا اینها ولایت دارند و ولی‌الله هستند و مردم هم مولی علیه می‌باشند.

وی افزود: در رابطه با چهار وجهی که بیان شد، مسئله اسوه بودن و هدایت بسیار مهم است. زیرا تاثیر اجتماعی و تاثیر عینی آن در حرکت آفرینی و ایجاد تحول در مردم و به حرکت درآوردن آنها به سوی کمال نقش گسترده‌تری دارند. چراکه ممکن است بحث قیادت و ولایت به دلیل موانعی، امکان تحقق در بعضی شرایط را نداشته باشند. اما اسوه بودن و تبیین راه و ارائه محتوای دینی مسئله‌ای است که می‌تواند ملموس‌تر با مردم ارتباط داشته باشد.

واعظی به سفینه‌النجاه بودن امام حسین (ع) نیز اشاره و خاطرنشان کرد: امام حسین(ع) درمیان دیگر ائمه از جهت هدایتگری و اسوه بودن یک امتیاز و ویژگی متمایزی دارند که به دو جهت قابل بررسی است. اولی به دلیل عمق تاریخی یافتن قیام امام حسین (ع) است که نسبت به دیگر ائمه به شکل گسترده‌تر و شناخته‌ شده‌تر ی اذهان و مخاطبین بیشتری را به خود جلب می‌کند. حادثه عاشورا و اتفاقی که افتاده است به گونه‌ای این پژواک تاریخی را دارد که حجم وسیع‌تری از توجه انسانها را به خود جلب می‌کند. نکته دوم هم اینکه یک جذابیت و کشش و یا همدلی را با خود به همراه می‌آورد و این باعث می‌شود تا کارکردهایی مثل اسوه بودن و یا بحث هدایت پررنگ‌تر شود.

این محقق علوم دینی عاشورا را نمودار ارزشهایی مثل ظلم‌ستیزی، عزت، تن به ذلت ندادن، پاکبازی، حق مداری، آزادگی، اخلاص و شهادت طلبی دانست و گفت: قیام اباعبدالله مجرای تجلی این ارزشهاست. زیرا این ارزشها از نوعی هستند که بسیار با سعادت و کمال انسان و فرد مطلوب و ایده‌آلی که اسلام به دنبال ایجاد آن است، سنخیت دارند. لذا جذابیت و کششی دارد که انسان را متوجه خود می‌کند.

وی با اشاره به بعد عاطفی قیام اباعبدالله(ع) نیز خاطرنشان کرد: بعد عاطفی باعث می‌شود تا به سهولت  و به شکل موثرتری آن پیام منتقل شود.

وی با تاکید بر اینکه حادثه عاشورا از شفافیتی برخوردار بود که درک مفاهیم را آشکارتر کرد، گفت: حوادث دو نوع هستند؛ یکی حوادثی که امتیاز و عمق تاریخی پیدا نمی‌کنند، اما فاجعه هستند. مانند زلزله که در زمان خود صد هزار نفر کشته می‌شوند، اما وقتی از زمان آن می‌گذرد پژواک و مفهمومی ایجاد نمی‌کنند. اما قیام اباعبدالله(ع) به عنایت خداوند این قابلیت را داشت که در عمق جان‌ها پژواک داشته باشد و این ظرفیت را دارد که در امتداد تاریخی عمق یابد و افراد را تحت تاثیر قرار دهد. این مطلب با این مقدمه تکمیل می‌شود که اساسا این یک واقعیت روانی و اجتماعی است که آدمیان تاثیرپذیر از الگوها و اسوه‌ها هستند. یعنی انسانها چنین هستند که در مسایل رفتاری و منشی و کرداری، عنصر همانند سازی در آنها قوی است. یعنی افراد همین که به یک الگو و اسوه‌ای دل ببندند این دل بستن باعث می‌شود تا نسبت به او همدلی پیدا کنند و سعی نمایند تا نزدیک شوند. لذا این مسئله در خصوص اباعبدالله هم به این شکل است.

وی حادثه عاشورا را قضیه‌ای طبیعی ندانست و تصریح کرد: اخلاص و بندگی اباعبدالله(ع) باعث شد تا خداوند این عنایت را در بعد عاطفی قضیه بکند و این از اختصاصات اباعبدالله(ع) است و عادی محسوب نمی‌شود. زیرا پذیرش بندگی و خلوص و ایثار ایشان بود که خداوند این اثر جاودانه را ایجاد کرد. یعنی انسان وقتی نزدیک‌ترین عزیز خود را هم که از دست می‌دهد، چند سالی که می‌گذرد، حزن درونش فروکش می‌کند. اما عمق و امتداد عاشورا ، ویژگیهای منحصر به فردی دارد که تحت عنایت خداوند است و بازتاب اجتماعی آن این است که این انتقال پیام و هدایت و ایجاد انگیزه برای کنش اجتماعی و کنش فردی متناسب با پیام عاشورا را ایجاد می‌کند و اسباب نجات شدن را ایجاد می‌نماید.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با تاکید بر اینکه سعادت و نجات در اسلام به باورمندی به آموزه‌ها و محتوای اسلامی و عمل متناسب است، گفت: مسلمانی در اعتقاد و باور و مسلمانی در کنش و رفتار است. اباعبدالله هم در انتقال پیام‌های عاشورا که جوهره ارزشهای اسلامی است، نقش بسیار داشتند. چراکه توحید، پاکبازی در راه خدا، امر به معروف و نهی منکر، تن ندان به ظلم،، حفظ عزت نفس و عزت اسلامی، قیام برای خدا و تلاش برای احیاء دین خدا اینها پیام‌های عاشورا و پیام‌های اسلام است. و اسلام انسان را به این ویژگیها دعوت می‌کند.

وی با بیان اینکه اباعبدالله(ع) در این جهت توفیق داشتند تا این پیام را به احسن وجه منتقل نمایند، خاطرنشان کرد: حرکت امام حسین(ع) مایه حیات و بقای اسلام شد، زیرا عاشورا تبلور آموزه‌های اصیل اسلامی است و در عمل اسوه است. یعنی فقط نگفت، بلکه انجام داد. یعنی اباعبدالله(ع) هم داعی الی‌الله بود و هم داعی ارزشهای اسلامی. و این دعوت را هم با عمل خود انجام داد و اسوه شد. لذا اباعبدالله نزد آزادیخواهان و و حق مداران اسلامی و ظلم ستیزان و عزت مداران اسلامی در طول تاریخ بیش از دیگران اسوه و ایده‌ال و مقتدا است.

واعظی با اشاره به اینکه این پیام هم تاثیر نظری و هم تاثیر عملی به عنوان اسوه بودن، دارد، گفت: این پیام‌ها روح اسلام و دعوت اسلامی است، پس نجات به اینهاست. زیرا نجات این است که آن پیام را دریافت کنیم و مطابق اسوه عینی که هست حرکت نماییم.

وی با بیان اینکه اگر رسول‌الله اسوه هستند، امام حسین هم اسوه خواهند بود، اظهار کرد: به گفته رسول اکرم(ص)، تبعیت از امام حسین (ع) مایه نجات است و کاری که امام حسین (ع) کرد هم در این راستا بود که هم پیام را منتقل کرد و هم خود مصداق عینی تحقق این پیام‌ها بود. بنابراین سفینه‌النجات است. به عبارتی دیگر حسینی شدن یعنی تصدیق و باور به پیام و عمل به آن.

واعظی با تاکید بر اینکه اگر کسی وارد این مسیر شود و حسینی شود، اهل نجات خواهد بود، گفت: وقتی کسی وارد سفینه می‌شود، مقصد در انتظار او خواهد بود و این یک مسیر میانبر و مسیر سهل‌الوصول خواهد بود.

وی افزود: در عین حال سفینه‌النجات یک جمله قبلی هم دارد و آن این است که حسین مصباح الهدی است. زیرا امام حسین(ع) یک کار هدایتی بسیار بزرگ انجام داد و آن کار بزرگ رسوا کردن اسلامی بود که منحرف بود و فقط حفظ ظواهر اسلامی محسوب می‌شد. اما باطن و روح اسلامی نداشت. لذا این جهتی که سفینه‌النجات است به این خاطر است که اسلام حقیقی را نشان داد. زیرا ایشان فرمودند که؛ من برای هوای نفس قیام نکردم، بلکه برای اصلاح در امت جدم قیام کردم.

وی با بیان اینکه اباعبدالله(ع) ضلالت و باندهای انحرافی که مردم به آن مبتلا شده بودند را با خون و قیام خود رسوا کردند و راه اصلاح را نشان دادند، پس سفینه‌النجات هستند، گفت: اسلام امام حسین(ع) اسلام حقیقی است و راهی گشود که مردم از اسلام انحرافی فاصله بگیرند و به سمت اسلام واقعی بیایند. البته تفسیر نادرستی هم از سفینه‌النجات وجود دارد که می‌گوید؛ صرف پیوند عاطفی با امام حسین و همدلی با حادثه عاشورا برای نجات کافی است.

وی با تاکید بر اینکه آیات و روایات بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد بدون عمل خالص نمی‌توان به آخرت رسید، خاطرنشان کرد: اینکه حسین مصباح الهدی است و حسینی شدن مثل سوار شدن بر کشتی نوح است که ما را به ساحل سلامت می‌رساند، درست است، اما حسینی شدن به درک پیام‌های توحیدی و پیام‌های بندگی و پیام‌های فضائلی عاشوراست که فاصله گرفتن از اسلام انحرافی را می‌گوید. زیرا پیام‌های عاشوا است که پرده رسوایی تفسیرهای غلط از اسلام را می‌درد. لذا درک این پیام‌ها یعنی آشنا شدن و حسین را اسوه قرار دادن. یعنی مسیر امام حسین(ع) هم صراط است و هم واسطه است. معنای این جمله هم این است که باید در عمل هم صراط داشت و هم واسطه تا به هدف که توحید است، رسید.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم عزاداری را به کلیه فعالیت‌ها، برنامه‌ها و اقداماتی که به نوعی احیاء و یادآوری نسبت به حادثه کربلا، ابراز حزن و اندوه نسبت به امام حسین(ع) و نوعی گرامیداشت و نوعی تجدید خاطره نسبت به آن حادثه و مخصوصا اظهار حزن و زنده نگاه داشتن و وفاداری به ایشان خلاصه کرد و گفت: عزاداری انواع مختلفی دارد، اما اینکه چرا این کار و کارکردهای آن موجه هستند، بحث دیگری است. لذا باید دانست که این کار چه کارکردهای مشروع و موجهی دارد که فلسفه و حکمت کار را تشکیل می‌دهد.

این پژوهشگر علوم اسلامی کلمه فلسفه را به معنای پیامدها و نتایج و فواید و کارکردها دانست و گفت: چون این مسئله فضای دینی دارد، بنابراین باید مشروعیت ه داشته باشد. لذا پنج حکمت و کارکرد و یا فلسفه برای اقامه عزاداری اباعبدالله وجود دارد که به آنها اشاره می‌کنیم. ابتدا اینکه عزاداری مشتمل بر ثواب اجر الهی است. یعنی با توجه به روایات فراوان و سیره اهل بیت، این از خصایص حسینیه است. چراکه به گریه انداختن دیگران هم ثواب دارد. و این مسئله هم موید به عمل و سیره اهل بیت است که هم از رسول گرامی اسلام و هم امیرالمومنین رسیده است.

وی افزود: زمانی امام علی(ع) از جنگ صفین باز می‌گشتند که تا چشمانشان به امام حسین که از جنگ باز گشته بودند افتاد، شروع به گریه کردند. اصحاب به ایشان گفتند؛ امام حسین(ع) که سالم هستند، پس چرا گریه می‌کنید؟ ایشان هم گفتند؛ بر روزی گریه می‌کنم که به میدان می‌رود و اسب بی‌صاحبش باز می‌گردد. هم‌چنین پیامبر(ص) وقتی واقعه عاشورا را پیشاپیش در ذهن شریفشان می گذراندند محزون می‌شدند و گریه می‌کردند. لذا حزن و گریه و ابراز همدلی نوعی عبادت است و ثواب دارد.

وی احیاء امر اهل بیت (ع) و امامت و ولایت را حکمت دوم عزاداری بر اباعبدالله دانست و تصریح کرد: در تاریخ اسلام مکتب اهل بیت داریم. یعنی اسلامی که مبین و بیان کننده آن اهل بیت بودند. یک اسلام خلافتی هم داریم که قدرت‌های مسلط زمانه آن اسلام را تقویت می‌کردند. اما در روایت است که اهل بیت کسانی را که امر آنها را احیاء می‌کردند، می‌ستودند. زیرا قدرت‌های مسلط تمام تلاش خود را می‌کردند تا اسلام را به حاشیه برانند.

واعظی در مثالی خاطرنشان کرد: زمانی منصور خلیفه عباسی از مالک خواست تا کتاب فقهی بنویسد تا تمامی قضات بلاد اسلامی از آن کتاب فتوا دهند. در عین حال شرط گذاشت تا در این کتاب هیچ عنوانی از امام علی(ع) به میان نیاید. مالک هم فقه مالکی را می‌نویسد و چنین می‌کند. اما آنها بنا داشتند تا نفی اهل بیت کنند. و یا در زمانی دیگر پدر ابن زیاد که حادثه عاشورا را آفرید، تلاش بسیار کرد تا شیعیان را از بین ببرد. بنابراین نفس احیاء امر اهل بیت و زنده نگه داشتن و مرام آنها یک کار مهم است تا نگذاریم اسلام انحرافی دامن‌گستر شود و نور حق خاموش گردد. لذا عزاداری اباعبدالله موثرترین شیوه احیاء امر اهل بیت است. این هم به خاطر جایگاه امامت و ولایت در اسلام است.

واعظی احیاء امر اهل بیت را به خاطر امامت آنها مهم دانست و اظهار کرد: وقتی بحث ولایت در قرآن مطرح می‌شود، خداوند نوعی به رسول‌الله خطاب می‌کند که گویی اسلام با ولایت گره خورده است. زیرا حدیث معروفی هم هست که می‌گوید؛ اسلام بر پنج چیز استوار شده است؛ نماز، روزه، حج، زکات و ولایت. یعنی به هیچ چیزی از ارکان اسلام مثل ولایت تاکید نشده است. بنابراین ولایت و امامت یک اصل در کنار باقی اصول اسلامی نیست، بلکه رکن رکین است. لذا احیاء امر ولایت و اینکه مسیر امامت در جامعه اسلامی برقرار باشد، جزو ارکان تفکر اسلامی است.

وی با اشاره به اینکه عزاداری و حزن و ابراز همدلی و همراهی قلبی با قیام اباعبدالله، یک عمل صالح و جوارحی است، گفت: ما دو نوع عمل داریم که یکی جوارحی است و با اعضاء و جوارح بدن کار انجام می‌دهیم و عمل دیگر قلبی است. روایات بسیاری است که اگر عقربه حب و بغض ما به چه سمتی باشد، خود آن عمل است. مثل روایتی که می‌گوید؛ کسی که چیزی را دوست داشته باشد، با او محشور می‌شود. و یا روایت دیگری از امام علی(ع) است که به یکی از یاران فرمود؛  تو در قیامت با کسی هستی که دوست داری. یا در نهج‌البلاغه است که بعد از جنگ شخصی به حضرت گفت که من برادری داشتم که خیلی دوست داشت تا در رکاب شما شمشیر بزند اما مرحوم شد. حضرت هم فرمودند که او در قلبش طرفدار ما بود یا خیر؟

وی افزود: هم‌چنین تعبیری وجود دارد که برای نسل‌های آینده هم اینگونه است که اگر کسی همدلی داشته باشد، مثلا اگر در شرق عالم کسی گناه کند و کسی در غرب عالم به آن گناه در درون خود راضی باشد، شریک در آن گناه است و در کار خیر هم به همینگونه است. یعنی خود اینکه ما نسبت به این حادثه مهم و دلخراش اسلامی که ثلمه‌ای به جهان اسلام بود، موضع بگیریم، خود این موضع عمل است. یعنی اینکه اگر کسی در محرم ابراز حزن و اندوه کند، انگار با حسین(ع) بوده است.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، فلسفه چهارم را تداوم بخشیدن به فرهنگ‌سازی عاشورا دانست و خاطرنشان کرد: عاشورا فرهنگ ساز است و حادثه‌ای است که آنقدر تاثیر اجتماعی دارد که در باورها و ارزشها و فرهنگ عینی و عمومی جامعه می‌تواند تاثیرگذار باشد. عزاداری هم یعنی اینکه شما ظرفیت فرهنگ سازی را در بستر تاریخ امتداد و تداوم ببخشید. چرا که نسل حاضر متاثر از این فرهنگ است و برقرارری مجالس و عزاداری باعث می‌شود تا انتقال فرهنگ تداوم یابد.

وی پنجمین نکته را نیز احیاء و تداوم بخشیدن به ظرفیت سیاسی شیعه دانست و گفت: فرق این مورد با مورد قبلی در این است که تاکید ما بر کارکرد سیاسی است. شیعه به عنوان جریان اقلیت همواره تحت فشارهای سیاسی در جهان اسلام بوده و شیعه معترض به جریان مسلط سیاسی حاکم است و آن را غاصب و ظالم می‌داند. لذا برقراری عزاداری اباعبدالله غیر از اینکه جنبه ثوابی و عمل صالحی و احیاء معارف رادارد، بلکه یک رمز سیاسی هم هست. حلقه اتصال و تجمیع وحدت بخش به شیعه در جامعه هم هست. یعنی یک چیزی که خودجوش توسط آحاد تجمعی حاصل شود و وحدت مرام و جهت دارد. اتحادی که شیعه به عنوان جریان ستیزه‌گر به عنوان عنصر سیاسی نیاز دارد، تجمیع قوای شیعه و وحدت بخش به شیعه است.

وی با بیان اینکه در طول تاریخ و در برهه‌هایی قدرت نمایی شیعه به حادثه عاشورا بوده است، گفت: عزاداری انسجام سیاسی ایجاد می‌کند. لذا عزاداری و بقای آن بقای ظرفیت سیاسی هم خواهد بود.

واعظی در ادامه تاکید کرد: با توجه به فلسفه، کارکرد، حکمت‌ها و فوایدی که عزاداری دارد؛ باید دقت شود تا به نحوی عزاداری نکنیم که هدف زیر سوال برود و به کارکردهای اصلی عزاداری نرسیم.

وی با اشاره به مواردی که باید در عزاداری‌ها مورد توجه قرار گیرد، گفت: اولین مسئله؛ توجه و عدم غفلت نسبت به ترکیبی بودن فلسفه عزاداری است. زیرا ما حق نداریم تا عزاداری را فقط به یک بعد آن همانند گریه فرو بکاهیم و فقط به ثوابی که در گریه هست، بپردازیم.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با تاکید بر اینکه باید به نحوی با عزاداری برخورد شود که روح پیام و فرهنگ‌سازی عاشورا خدشه‌دار نشود، خاطرنشان کرد: نباید بگونه‌ای رفتار کنیم که نسل جدیدی که در این مراسم شرکت می‌کنند، هیچ چیزی از معارف اهل بیت و پیام و فرهنگ‌های عاشورا را نفهمند و فقط به بعد عاطفی قضیه پرداخته شود و بعد شعوری و سیاسی و حرکت آفرینی و معارفی آن مورد غفلت قرار گیرد. البته همه اینها ثواب دارد، اما کافی نیست.

وی نکته دوم را پرهیز از تلقین نقطه نظرات اغراق‌آمیز و غیرواقعی راجع به کارکردهای حضور در مجالس عزاداری دانست و اظهار کرد: نباید بگونه‌ای به مخاطبین و کسانی که در این مراسم‌ها شرکت می‌کنند، القاء شود که نفس حضور شما در این مراسم، سعادت شما را تضمین می‌کند و دیگر نیازی به اعمال عبادی و دینی نیست. چراکه حضور در این مراسم‌ها اکسیر اعظم و راه میانبری غیر از مسلمانی است.

واعظی افزود: آنها معتقدند که ما با دو طریق می‌توانیم به سعادت برسیم؛ یکی اینکه جان بکنیم و صبح تا شب مواظبت کنیم و تقید مذهبی داشته باشیم و عمل به واجبات و ترک محرمات را بکار بریم و دیگری اینکه آزاد و رها باشیم و فقط در زمان‌های عزاداری و بویژه روز عاشورا بیاییم و ابزار ارادت خود را به اهل بیت نشان دهیم.

وی اینگونه القائات را خلاف مشی و سیره اهل بیت و ائمه اطهار(ع) دانست و گفت: باید کاری کنیم که از اینگونه نگاه‌ها پرهیز شود. در عین حال به عنوان تحفظ سوم باید کاری کنیم که اینگونه مجالس تبدیل به مجالس گناه نشود. به عبارتی مجلس گناه زمانی صورت می‌گیرد که قول زور به میان بیاید. قول زور هم زمانی است که مباحث به دروغ و باطل و خرافات و غلو کشیده شود. لذا اگر این مسائل به میدان بیاید، مجلس گناه است و ترویج باطل خواهد شد، لذا قطعا باید از برپایی اینگونه مجالس هم اجتناب شود.

واعظی در پایان گفت گو با شفقنا با تاکید بر اینکه طبق روایات موجود، افراد در برگزاری نوع عزاداری آزاد هستند، گفت: عزاداران در شیوه ابراز حزن خود آزاد هستند و می‌توانند از عرف و سنتشان استفاده کنند. فقط باید مراقب باشند تا باطل در آن راه پیدا نکند.

+