حجت‌الاسلام و المسلمین محمدحسین فلاح‌زاده: اطلاعیه‌های ثبوت اول ماه دفتر رهبری، حکم نیست

حجت‌الاسلام و المسلمین فلاح زاده، کارشناس سرشناس پاسخ به مسائل شرعی، در گفتگو با دین آنلاین به مهمترین مسائل مربوط به رویت هلال در پايان ماه مبارک رمضان پاسخ گفت.

وی مهم‌ترین مسائل پیش روی مکلفان در پایان این ماه رؤيت هلال و ثابت شدن اول ماه و ديگري زکات فطره دانست و افزود: در مورد اول طبق روايات ابتداي ماه قمري با ديدن هلال ماه در افق ثابت مي‌شود. اجمال و خلاصه روايات اين است که با ديدن هلال ماه روزه بگير و و با ديدن هلال ماه شوال افطار کن و ماه رمضان را به پايان ببر.

حجت‌الاسلام و المسلمین فلاح زاده راه‌های اثبات اول ماه را چنین برشمرد: فقهاي بزرگوار براي اثبات اول ماه طرق مختلفي گفته‌اند. از جمله اين که :

شخص خودش در افق هلال ماه جديد را ببيند. مثلاً‌ در افق هلال ماه را به چشم خود ببيند و اين براي خودش حجت است و اگر همه هم بگويند هلال ماه را نديده‌اند، چون خودش ديده است،‌ برايش ثابت است و فردا برايش اول ماه جديد محسوب مي‌شود.

راه دوم شهادت دو مرد عادل است که اصطلاحاً‌ بينه گفته مي‌شود. نه تنها در اين‌جا حجت است در موارد زيادي بينه حجت شرعي است و بر اساس آن مي‌توان عمل کرد و لذا اگر دو نفر ماه را در افق ديدند وشهادت دادند که ما ماه را ديديم کفايت مي‌کند يعني هرکس از آن دو نفر شنيد،‌بر اي او هم فردا اول ماه خواهد بود. نکته‌اي که اين‌جا هست اين است که شهادت بر شهادت در اين‌جا کفايت نمي‌کند. بدين ترتيب که اگر کساني بگويند که دو نفر عادل به ما شهادت دادند که ماه را ديده‌اند کافي نيست مگر اين که اطمينان حاصل شود.

راه سوم حصول اطمينان است يا به قول بعضي علما تعبير به يقين و بعضي تعبير به اطمينان است که ظاهراً‌همان يقيني که آن‌جا ذکر کرده‌اند بعضي فقها ،یقین منطقي نيست بلکه اطميناني است که در موارد زيادي مطرح مي‌شود که فرمودند اگر عده‌اي بيايند و شهادت دهند که آن‌ها عادل هم نباشند ولي از گفته آن‌ها عده‌اي بگويند ماه را ديده‌ايم و از گفته آن‌ها اطمينان حاصل شود که ماه رؤيت شده که اين‌ها مي‌گويند. و هم‌چنين راه‌هاي ديگري هست مثل گفته منجمين و حتي تقويم اگر اطمينان حاصل شود.

این کارشناس مذهبی با اشاره به اطلاعیه‌های بیوت مراجع گفت: گهگاهي دفاتر بعضي مراجع تقليد اعلام مي‌کنند که براي فلان مرجع ثابت شده است اول ماه. اگر چنين اطلاعيه‌اي در کار بود وقتي به کتب فقهي نگاه مي‌کنيم مي‌بينيم هيچ‌کدام از طرق فقهي نیست. يعني نه رؤيت شخصي و نه بينه است و نه شهادت عدلين است و نه گواهي عده‌اي. اين باز هم اگر براي شخص اطمينان‌آور باشد کفايت مي‌کند يعني بالاخره براي آن‌ها هلال اثبات شده که اطلاعيه داده‌اند.

فلاح زاده چهارمین راه اثبات اول ماه را گذشتن سي روز از آغاز ماه دانست و گفت: اگر اول ماه ثابت شده باشد روز فرداي سي‌ام مي‌شود عيد فطر. وقتي سي روز گذشت خواهي نخواهي روز بعد اول شوال است.

وی آخرين راهي را که در فتاواي بسياري از فقها آمده حکم حاکم دانست و افزود: مرحوم سيد در کتاب عروه اين را آورده‌اند و ذيلش ذکر کرده‌اند که اگر حاکم حکم کرد اولا نقض حکم حاکم جایز نیست، ثانياً‌تبعيت دیگران از حکم حاکم لازم و واجب است.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا اطلاعیه‌های دفتر مرجعی ویا دفتر رهبری،صادر می کند،حکم  است؟ به دین آنلاین گفت:

چند نکته ظريف در اين‌جا وجود دارد. اطلاعيه‌هايي که دفاتر مراجع يا دفتر رهبري صادر مي‌کنند تعبير به حکم نيست بلکه مي‌گويند براي ما ثابت شده که فردا اول ماه است. اگرکسي روز بعد برايش يوم الشک بود که مردد بود آخر ماه است يا اول شوال با اين اطلاعيه اگر اطمينان برايش حاصل نشود، نمي‌تواند افطار کند بلکه يا بايد روزه بگيرد يا بايد به سفري برود که اشکال شرعي نداشته باشد. بعداً‌ اگر ثابت شد عيد بوده که اشکالي ندارد و اگر عيد نبود قضاي روزه را به جا مي‌آورد. در يوم الشک آخر ماه مبارک رمضان وظيفه روزه‌داري است. چون ملحق به ماه رمضان است بايد روزه بگيرد مگر اين که ثابت شود.

اما اگر حاکم حکم کرد:

اين را بعضي مثل حضرت امام و بسياري از مراجع مي‌فرمايند حکم حاکم يکي از طرق ثبوت اول ماه است به هر حال يکي از راه‌هايي است که مسئله را فيصله مي‌دهد و از اختلاف جلوگيري مي‌کند حکم حاکم است مثل بسياري ديگر از امور ديگر.

بعضي مي‌گويند حکم حاکم احد الطرق نيست برای ثبوت اول ماه بلکه از وجوب تبعيت است که اگر حاکم حکم کرد بايد تبعيت کرد. مثل موارد ديگر.

ذيل همين مسئله مرحوم سيد ذکر کرده است که حکم حاکم را بايد تبعيت کرد و اگر حاکم حکم کرد به اول ماه بايد عيد بگيرند، ذکر مي‌فرمايند که مگر اين که شخص يقين داشته باشد به خطاي حکم حاکم. به اين معنا که:

ممکن است آن دو نفري که نزد فقيه جامع الشرايط شهادت داده‌اند مي شناسد و مي‌داند آن‌ها عادل نيستند يا مي‌داند اشتباه کرده‌اند مستند حکم را مي‌داند که خطاست، پس چون حکم بر اساس آن مستند صادر شده، براي او حجت نیست.

ایشان در پاسخ به این پرسش که اگر کسي مجتهد يا مقلد کسي باشد که اتحاد افق را شرط می‌داند ولی حاکم اتحاد افق را شرط نداند، چه باید بکند، توضیح داد:

در اينجا بايد بگوييم باز نمونه اين موارد را داريم. مثل اين که مبناي فقهي دو فقيه با هم تفاوت دارند. مثل اين که فقيهي رؤيت با چشم مسلح را کافي مي‌داند و فقيهي کافي نمي‌داند. اگر بدانيم که فقيه يا ولي فقيه يا حاکم بر اساس رؤيت با چشم مسلح ولاغیر حکم کرده به اول ماه، هرچند حکم حاکم محترم است و مخالفت با حکم او جايز نيست و حرام است ولی اینجا شخص بايد روزه بگيرد، ولي مثل حالت مخالف که روزه‌خواري را نبايد علني کند اين‌جا روزه‌داري را اگر علني کند مخالفت با حکم حاکم کرده، اما چون مستند حکم را صحيح نمي‌داند يعني اجتهاداً‌ يا تقليداً‌ رؤيت با چشم مسلح را کافي نمي‌داند مي‌داند که حکم حاکم براساس مستندي بوده است که به نظر مکلف حجيت شرعي ندارد، حالا يا اجتهاداً‌ يا تقليداً.

بنابراين آن شخص نمي‌تواند از اين حکم تبعيت کند ولي مخالفت(علنی هم) هم جايز نيست.

اما این مسئله درصورتی است که طبق فرموده مرحوم سيد این شخص بايد يقين داشته باشد که مبنای حاکم فقط مثلا با چشم مسلح حکم کرده است.

وی در مورد دیگر اختلاف و تبیین مسئله اتحاد افق گفت:

سؤال مطرح مي‌شود که اگر مثلاً‌در ايران در تهران يا شهر ديگري ماه رؤيت شد آيا براي بلاد ديگر کفايت مي‌کند يا نه؟

اگر این شهر با شهری هلال رویت شده، اتحاد افق داشته باشد نظر همه مراجع اين است که کفايت مي‌کند. يعني افق‌شان يکي است. اگر اين‌جا ديده شده انگار آن‌جا ديده شده است. دوم اما بعضي از فقها فراتر از اين را فرموده‌اند که حتي اگر اتحاد در شب هم داشته باشند کفايت مي‌کند. شب يکي داشتن به اين معنا نيست که طلوع و غروب‌شان و اذان‌شان يکي باشد بلکه الان که اين‌جا شب است آن‌جا هم شب است ولو با چند ساعت تفاوت. يعني اين‌طور نيست که نقطه مقابل باشد يعني تقريباً‌نيمي از کره زمين را شامل مي‌شود که شب‌هايشان يکي است با اختلاف ساعت. حتي در کشور خودمان مشهد با اروميه نزديک به يک ساعت اختلاف افق دارند. ولي شب‌شان يکي است و آن‌جا آفتاب زودتر غروب کرده و اين‌جا ديرتر. حتي نظر نادري هم داريم که در کل کره اگر ديده شد کفايت مي‌کند. اما آن چيزي که فتوا بر آن است همين دو نظر است.

حال اين سؤال مطرح مي‌شود که اگر حکم حاکم مستندش به همين اتحاد در شب بود. به اين معنا که چون مثلاً‌در کشور ديگري که با کشور ما اتحاد در شب دارد آن‌جا رؤيت کردند ماه را فقيه جامع الشرايط به استناد اين رؤيت حکم کرد که در اين‌جا هم روز اول ماه است،‌آيا در اين‌جا هم مکلف مي‌تواند تبعيت کند يا نه؟ جواب اين است که اين‌جا هم مثل چشم مسلح است. که اگر اجتهادا يا تقليدا می داند که اين مستند مستند صحيحي نيست. يعني يا مجتهد است و فتوايش اين است که اتحاد شب کفايت مي‌کند يا مقلد است و مرجع تقليدش فتوا مي‌دهد که اتحاد شب کفايت نمي‌کند،‌ از طرف ديگر علم دارد که مستند حکم حاکم هم رؤيت بر مکاني بوده است که با اين مکاني که طرف مکلف زندگي مي‌کند اتحاد در شب دارد. اين‌جا هم از مواردي است که نمي‌تواند از حکم حاکم تبعيت کند اما مخالفت علنی هم جايز نيست.مثل این که اگر کسی به دلیلی امام جماعت را عادل نداند،همچنان که بر او جایز نیست که اقتدا کند،اما از طرف دیگر اگر وهن امام جماعت باشد،جایز نیست در کنار او جماعت دیگر ویا حتی نماز فرادی بخواند.

منبع:دین انلاین