توهین به مقدسات نارواست / صالحی، سید عباس

چکیده:

گرچه فهرست مقدسات ادیان متعدد و گسترده‌اند، اما بدون تردید به هر میزان که «امر مقدس» در نقطه کانونی‌تر هویت باشد، خسارات و لطمات اهانت به آن، پردامنه‌تر و گناهی نابخشودنی‌تر است. در میان مقدسات دین اسلام، قرآن کریم و پیامبر(ص) دو بخش اصلی هویت فردی- جمعی مسلمانان هستند، دو ضلعی که با هیچ بخش دیگر هویتی برابری نمی‌کنند.

جهان اسلام و مسلمانان جهان، متاثر و ملتهب است؛ از شرق دور تا خاورمیانه و شمال آفریقا و دیگر مناطق مسلمان‌نشین؛ اهانت به پیامبر اعظم (ص)، با موج اعتراضات همراه شد و ادامه یافت و حوادثی خشونت بار را نیز با خود بهمراه داشت.
این اتفاق پردامنه، ضرورت طرح این پرسش را یادآور می‌شود که چرا توهین به مقدسات ادیان، اخلاقاً و شرعاً نارواست؟ بازخوانی این منظر، می‌تواند افق روشن‌تری را در رفتار فردی – جمعی پدید آورد.
در این نوشتار، پنجره‌هائی به آن گشوده می‌شود:
1. منظر حقوقی: حقوق افراد، هم در ادیان توحیدی و هم در ارزش‌های عصر مدرن، مورد احترام و تاکید قرار دارد و لذا نمی‌توان هیچ انسانی را تمسخر و اهانت کرد. توهین به افراد، تنها به گوشت و پوست و استخوان آنان نیست، همان گونه که نمی‌توان شکل و قد و قامت و رنگ و یا نقص اعضای یک انسان را به استهزا و اهانت گرفت، همان گونه نیز توهین به پدر و مادر و بستگان یا نژاد و یا ملیت او نیز اهانت و تجاوز به حقوق فردی است و در اخلاق و قانون و شرع نادرست و نارواست. باید توجه کرد که «هویت فردی» لایه‌ای تو در توست و تعلقات نسبی، مکانی، نژادی، ملی و ... بخشی از این هویت است و در این لایه‌ها، تعلقات دینی – مذهبی بخش مهمی از «هویت» را می‌سازند. انسان‌ها، به همان اندازه بلکه گاه بیش از آن که از خراش و زخم بر چهره خود و یا وابستگان نسبی و یا نژادی‌شان آزار می‌بینند، از پنجه کشیدن در هویت دینی‌شان مجروح و خشمگین می‌شوند و از توهین به مقدسات‌شان بر می‌آشوبند.
2. منظر اخلاقی: اصل زرین اخلاقی آن است که آن چه را انسان بر خود نمی‌پسندد بر دیگران روا ندارد. این اصل، معیارسنجی محکم و فراگیر برای تشخیص رفتار درست از نادرست است. اگر انسان توهین به مقدسات دینی خویش را برنمی‌تابد، نباید به مقدسات دیگران هم توهین کند.
3. منظر سیاسی – اجتماعی: صلح، اصل مهم در روابط انسانی و حوزه سیاست داخلی و بین المللی است. چه این که روابط بی تنش و یا کم تنش میان انسان‌ها، از مبادی زندگی اجتماعی است. در جهان، منطقه و حتی یک کشور ادیان و مذاهب گوناگون وجود دارند، بدون تردید صلح جهانی و منطقه‌ای و ملی در فضای توهین به مقدسات یکدیگر به دست نمی‌آید.
4. منظر دینی: متون دینی و سیره پیامبران و اولیای الهی، سرشار از رعایت مقدسات و پرهیز از توهین به آنان است. از آن جمله، در قرآن کریم می‌خوانیم:
لا تسبّوا الذین یدعون من دون الله فیسبّوا الله عدواً بغیر علم (انعام، 108)
و آن‌ها را که کفار به جای خدا می‌خوانند (مانند بت‌ها و اجنّه) دشنام ندهید که آنان نیز از روی عداوت و نادانی به خدا دشنام دهند (ترجمه آیت ا... مشکینی)
بدین گونه مسلمانان، حتی از توهین و فحاشی به خرافی‌ترین مقدسات یعنی بتان و جنیان ممنوع شده‌اند. امام علی (ع) نیز در خطاب به یاران خویش فرمود:
انّی اکره لکم ان تکونوا سبّابین (نهج البلاغه، خطبه 206)
من توهین و فحاشی را برای شما ناروا می‌دانم
البته سخنان فوق به معنای نفی نقد و گفتگو میان ادیان و مذاهب نیست که آن از قاعده و روش و آدابی برخوردار است که با توهین و اهانت، مرزهایی روشن و متمایز دارد.

عرصه‌های توهین به مقدسات
1. مفاهیم و باورها: درادیان گوناگون، باورها و مفاهیمی مقدسند و از اقبال عام متدینان به آن برخوردارند. باورهایی چون توحید در ادیان توحیدی، تثلیت در مسیحیت، معجزه و کرامات و ...
2. موجودات مقدس: خدا، فرشتگان، خدایان اساطیری و ... از این نمونه‌اند. هم چنین در ادیان و جوامع دینی، انسان‌هایی فراعادی محسوب می‌شوند، مریم مقدس و عیسی مسیح در میان مسیحیان، بودا در باور بودائیان، پیامبر اعظم (ص)در جامعه مسلمانان، امامان اهل بیت (ع) در منظر شیعیان و خلفای راشدین و برخی از صحابه در عقاید اهل سنت و ... از چونان جایگاهی برخوردارند.
حتی برخی از موجودات زمینی، با برداشت‌های خاص پاره‌ای از ادیان مقدس شناخته می‌شوند. آتش در نگرش زرتشتیان، گاو در آئین هندویان و برخی از جمادات و حیوانات در ادیان خاموش و زنده دنیا.
3. روزهای مقدس: زمان‌های با قداست در ادیان و جوامع وجود دارد: روز شنبه برای یهودیان، هفته مقدس و عید پاک برای مسیحیان، ماه رمضان و عید فطر و قربان برای مسلمانان، عاشورا برای شیعیان و ...
4. اماکن مقدس: معابد مذهبی (کنیسه‌ها، کلیساها، دیرها، مساجد، خانقاه‌ها و...) مقابر بزرگان ادیان، سرزمین‌های مقدس چون مکه، بیت‌المقدس و... در این زمره‌اند.
5. متون مقدس: کتاب‌های دینی ادیان، بخشی دیگر از هویت قدسی آنان به شمار می‌روند. عهد عتیق برای یهودیان، اناجیل برای مسیحیان، اوستا برای زرتشتیان، وداها و اوپانیشادها برای هندوها و قرآن برای مسلمانان چونان ارزشی را دارند.
6. شعائر و مناسک: رفتارهائی هستند که جلوه‌ای از هویت دینی‌اند. تعمید و آب مقدس برای مسیحیان، نماز و حج برای مسلمانان و...
7. نمادهای مقدس: جوامع و ادیان، گاه برخوردار از نمادهای هویت بخش‌اند. صلیب برای مسیحیان نمونه روشن آن است. در روزگار ما، پرچم و سرود ملت‌ها چونان نقشی را یافته است.
موارد فوق - و مصادیق مشابه- گستره مقدسات ادیان و مذاهب را نشان می‌دهد، دامنه‌ای که ضرورت توجه را به منطقه‌ای وسیع برای هم‌زیستی انسانی الزامی می‌کند، صد البته همان گونه که یاد شد معنای آن، حقانیت قداست تمامی نمونه‌ها نیست، بلکه مهم آن است که بدانیم دیگران چگونه می‌اندیشند و باور دارند، تا خواسته و یا ناخواسته در فضای توهین و اهانت قرار نگیریم.

قرآن و پیامبر(ص) کانون هویت اسلامی
گرچه فهرست مقدسات ادیان متعدد و گسترده‌اند، اما بدون تردید به هر میزان که «امر مقدس» در نقطه کانونی‌تر هویت باشد، خسارات و لطمات اهانت به آن، پردامنه‌تر و گناهی نابخشودنی‌تر است. در میان مقدسات دین اسلام، قرآن کریم و پیامبر(ص) دو بخش اصلی هویت فردی- جمعی مسلمانان هستند، دو ضلعی که با هیچ بخش دیگر هویتی برابری نمی‌کنند.
رخدادهای توهین‌آمیز نسبت به آن دو در سالیان اخیر (از قرآن‌سوزی کشیش آمریکایی تا سربازان آن کشور در پایگاه بگرام و نیز از کاریکاتورهای موهن دانمارکی تا این فیلم سخیف) فاصله‌گیری از اصل مهم اخلاقی، عقلانی و دینی در زیست جمعی انسانی است، زیستی که جز در سایه حرمت و احترام به مقدسات ادیان و مذاهب در دسترس نخواهد بود. به عوامل و انگیزه‌های این گونه امواج و نیز راه‌های درست مقابله با آن، درفرصتی دیگر باید پرداخت، اما تنها می‌توان به وضوح دید که چگونه این تصمیمات و رفتارهای نابخردانه، منطقه و جهانی پر تشویش و آشوب را رقم می‌زند!

منبع:خبرانلاین