کتابداران،مسائل ومشکلات

چکیده:

دو میلیون و 600 هزار نفر در 2 هزار و 760 کتابخانه عمومی ایران عضویت دارند اما آماری از این‌که به این جمعیت میلیونی چند نفر کتابدار سرویس می‌‌دهند در دست نیست؛ کتابداران شهرستانی معتقدند رسیدن به چشم‌انداز 1404 و افزایش سرانه مطالعه مفید در کشور نیازمند نیروی کافی در کتابخانه‌ها است. این در حالی است که رسالت کتابداران فراموش شده و آن‌ها قادر نیستند تا نیازهای مخاطبان خود را بازیابی کنند و برای آن‌ها راهنما باشند.  

انجام فعالیت‌های فرهنگی همواره با مشکلات و سختی‌های بسیاری همراه است. کتابداری از جمله مشاغل فرهنگی است که علیرغم تأثیر فراوانش در سطح جامعه آن طور که باید و شاید دیده نشده است.

کتابداران کتابخانه‌های عمومی به ویژه در شهرستان‌ها از آن‌جایی که وابستگی دولتی ندارند و زیر نظر نهادهایی مثل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور کار می‌کنند با مشکلات و دغدغه‌های بسیاری روبه‌رو هستند.

کمبود نیرو را می‌توان اصلی‌ترین مشکل کتابداران شهرستانی دانست. اکثر کتابخانه‌های عمومی در شهرستان با کمبود نیرو روبه‌رویند و به همین دلیل کارمندان قادر نیستند تا مانند سایر کارکنان سازمان‌های دیگر از مرخصی استفاده کنند چراکه در این صورت کتابخانه‌ها خالی می‌مانند.

علیرضا جعفری، رییس کتابخانه‌های عمومی کازرون استان خوزستان با بیان این‌که رسیدن به چشم‌انداز 1404، افزایش سرانه مطالعه مفید و نیز تلاش فرهنگی نیازمند نیروهای متخصص است، می‌گوید: این میزان حجم کار و انتظاراتی که ما از نیروها داریم، با این تعداد کتابداری که در کتابخانه‌ها کار می‌کنند، امکان‌پذیر نیست.

وی ادامه می‌دهد: انتظار ما از کتابدار این است که به عنوان یک راهنما و معلم عمل کند. در همین کتابخانه‌هایی که در شهرستان کازرون وجود دارد نیروهایی نیز کار می‌کنند که کارشناس یا کارشناس ارشد رشته کتابداری هستند و تخصص لازم را هم دارند اما با توجه به حجم بالای مراجعه کننده در روز این امکان وجود ندارد. گاهی حجم کار آن قدر زیاد است که همکاران مجبورند در پایان شیفت کاری خود ناهار بخورند.

وی می‌افزاید: من هم در کنار مسوولیت اداره کتابخانه‌های شهرستان باید کارپرداز، مسوول امور مالی، برگزار کننده سایر کارهای فرهنگی در کتابخانه‌ها و... باشم.

وی با تأکید بر این‌که رسالت کتابداران فراموش شده، می‌گوید: کتابدار باید با صبر و حوصله با مراجعه‌کنندگان ارتباط برقرار و آن‌ها را راهنمایی کند.

یکی دیگر از کتابداران استان خوزستان نیز با انتقاد از سیستم درجه‌بندی کتابخانه‌های عمومی عنوان می‌کند: درجه‌هایی که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به کتابخانه‌ها می‌دهند بر اساس میزان مساحت و عضو است. بر همین اساس نیرو نیز به کتابخانه‌ها داده می‌شود در حالی‌که ممکن است یک کتابخانه عمومی در شهرستان به دلیل فضای کم درجه پایین‌تری بگیرد اما دارای اعضای فعال زیادی باشد. همین مسأله موجب می‌شود تا به دلیل کمبود نیرو کارها به درستی انجام نشود.

سعیده روشناسان، کتابدار فعال در شهرستان شادگان خوزستان با انتقاد از طرح به کارگیری نیروهای بازنشسته در کتابخانه‌های عمومی می‌گوید: کتابدار باید نیروی متخصص و با انرژی باشد که بتواند به نیازهای اطلاعاتی مراجعه‌کنندگان پاسخ دهد و با آن‌ها ارتباط برقرار کند؛ یک نیروی بازنشسته غیرمتخصص نمی‌تواند این کار را انجام دهد.

شاهسوند کتابدار یکی از کتابخانه‌های عمومی شهرستان خنج استان فارس، سه سال است در این حوزه کار می‌کند؛ او درباره برخی از مشکلاتی که کتابداران این شهرستات با آن روبه‌رو هستند، به ایبنا،‌ می‌گوید: امکانات موجود در کتابخانه‌ها بسیار ضعیف است و متاسفانه گاهی بودجه‌ای وجود ندارد که حتی یک کار لوله کشی ساده در ساختمان انجام شود.

وی ادامه می‌دهد: وسایل گرمایشی و سرمایشی نیز در کتابخانه و سالن‌های مطالعه وجود ندارد و ما واقعا در این زمینه مشکل داریم. به دلیل کمبود بودجه، نیروی خدماتی برای کتابخانه وجود ندارد و بیشتر اوقات یا باید کارگر بگیریم که این کار را انجام دهد و یا این‌که خودمان کتابخانه را تمیز می‌کنیم که معمولاً حالت دوم اتفاق می‌افتد.

این کتابدار تصریح می‌کند: متاسفانه اکنون کتابخانه‌ای که در آن کار می‌کنم تنها دو کتابدار دارد و من هم مسوول کتابخانه هستم و هم به عنوان کتابدار کار می‌کنم.

متناسب نبودن منابع کتابخانه‌ها با نیازهای مخاطبان

جعفری، رییس کتابخانه‌های عمومی کازرون استان خوزستان به منابع موجود در کتابخانه‌های عمومی این شهرستان اشاره می کند و می‌گوید: کتاب‌هایی که از قدیم در کتابخانه موجود بوده هنوز هم برای مراجعه کنندگان قابل استفاده است اما متاسفانه کتاب‌هایی که در حال حاضر برای ما فرستاده می‌شود تکراری و بیشتر به حوزه مذهبی توجه کرده و سایر حوزه‌ها مغفول مانده است.

جلال ابراهیمی، رییس کتابخانه‌های عمومی شهرستان کامیاران در همین باره می‌افزاید: کتابخانه عمومی باید به آداب و رسوم، زبان و فرهنگ هر منطقه‌ای که در آن قرار دارد توجه داشته باشد، اما من در طی 10 سالی که در این منطقه مشغول به فعالیت هستم حتی یک کتاب هم ندیدم که با فرهنگ و سنت این منطقه سنخیت داشته باشد و یا حتی یک کتاب که درباره زبان کردی نوشته شده باشد، چون بیشتر اهالی این منطقه را اهل سنت تشکیل می‌دهند، لازم است تا کتاب‌هایی در این زمینه در کتابخانه وجود داشته باشد اما ما حتی یک کتاب هم در این زمینه نداریم.

وی تأکید می‌کند: در چشم انداز 1404 بیان شده که باید تا آن زمان قدرت اول منطقه و جزء 15 کشور اول جهان باشیم؛ برای رسیدن به این رتبه هم باید شاخص‌های کتابخانه‌‌ای مانند تعداد اعضا، میزان کتابخانه و ... ارتقاء یابد، این در حالی است که با این شرایط به این وضعیت نمی‌رسیم.

لیلا بهارستان، کتابدار کتابخانه عمومی شهرستان تفت با اشاره بر این‌که عدم رغبت اعضا به استفاده از کتابخانه‌های عمومی به کتاب‌های موجود در آن بر می‌گردد، ادامه می‌دهد: متاسفانه کتاب‌هایی که از تهران می‌آید کتاب‌های متناسب با نیاز مخاطب ما نیست.

وی توضیح می‌دهد: ما اینجا با خانم‌های خانه داری سر و کار داریم که بیشتر به کتاب‌هایی در حوزه تربیت کودکان، آشپزی و ... نیاز دارند در حالی‌که این کتاب‌ها خیلی در کتابخانه ما موجود نیست. در حوزه کتاب‌های علمی، مهندسی و ... نیز چندان قوی نیستیم و بیشتر کتاب‌های موجود ما دینی و مذهبی است.

وضعیت معیشتی کتابداران

وضعیت مالی کتابداران نیز از جمله مشکلات است که تمامی کتابداران درباره آن اجماع دارند. به دلیل دولتی نبودن نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و وابستگی بودجه آن به نهادهایی چون شهرداری، کتابداران نمی‌توانند همچون کارمندان سایر سازمان‌ها از مزایای مالی برخوردار باشند. اضافه کاری به کتابداران تعلق نمی‌گیرد و این موضوع در کنار نداشتن نیروی کافی در کتابخانه‌ها و عدم بهره‌مندی از مرخصی مشکلات بسیاری را برای کتابداران داشته است.

جعفری با اشاره به مشکلات معیشتی کتابداران می‌گوید: هزینه‌ها با دریافتی حقوق کتابداران هماهنگ نیست و متاسفانه بیشتر کتابداران شغل دوم و سوم دارند! ما قادر نیستیم به کتابداران اضافه کاری پرداخت کنیم تا هم به نوعی او را تشویق کرده و هم به لحاظ مالی به آن کمک کنیم.

کمبود فضای کتابخانه‌ای

یکی از کتابداران شهرستان مسجد سلیمان از نبود امکانات در کتابخانه‌های عمومی گله‌مند است و می‌گوید: سیستم‌های کامپیوتری کتابخانه‌ها فرسوده است و در این زمینه مشکلات زیادی داریم. فضای کتابخانه‌ها نیز بسیار کوچک است و به همین دلیل ناچار هستیم سالن مطالعه را به صورت زوج و فرد در اختیار مراجعه کنندگان قرار دهیم.

وی ادامه می‌دهد: یکی از ساختمان‌های کتابخانه‌های شهرستان متعلق به سال 1350 بوده و بازسازی هم نشده است. مخازن کتابخانه‌ها بسیار کوچک است و جا برای کتاب‌های جدید نداریم.

ملیحه اسدی، مسوول و کتابدار کتابخانه قائم شهرستان فردوس در استان خراسان جنوبی کمبود فضای کتابخانه‌ای را مهمترین مشکل کتابداران عنوان می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر ما در این شهرستان تجهیزات خوبی داریم و در واقع شهرستان فردوس در استان خراسان جنوبی بهترین تجهیزات را دارد اما به لحاظ فضای کتابخانه‌ای به شدت محدودیت وجود دارد.

وی می‌افزاید: کتابخانه ما 373 متر زیربنا دارد که این میزان برای کتابخانه‌ای با هزار و 700 عضو فعال بسیار کم است. البته قرار شده تا 200 مترمربع فضا به این کتابخانه اضافه شود ولی با وجود این باز هم این میزان کم است.

جعفر ماهار، رییس اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان استان فارس نیز در همین باره ادامه می‌دهد: متاسفانه گاهی مراجعه‌کنندگان ما سر صندلی دعوا می‌کنند! کمبود فضا موجب شده تا ما نتوانیم کتاب‌های جدید به کتابخانه اضافه کنیم چون جایی برای قفسه‌های جدید نداریم.

نداشتن بودجه کافی و نابسمانی کتابخانه‌ها

جلال ابراهیمی، رییس کتابخانه‌های عمومی شهرستان کامیاران با انتقاد از میزان بودجه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می‌گوید: گفته می‌شود که این نهاد غیر دولتی است و باید مستقل باشد اما تاکنون هیچ اقدامی برای مستقل شدن این نهاد انجام نشده است. ما مجبوریم تا از طریق نیم درصد اعتبار شهرداری بودجه خود را تأمین کنیم که این موضوع نیز به مسایل متفاوتی بستگی دارد.

وی می‌افزاید: باید دید که یک شهردار تا چه حد به مسایل فرهنگی علاقه‌مند است که این نیم درصد را پرداخت کند، از طرفی برخی از شهردار‌ها می‌گویند ما نمی‌دانیم این نیم درصد اعتبار چگونه در کتابخانه‌ها هزینه می‌‌شود که حرف درستی است. از سوی دیگر ما هم نمی‌دانیم که بیلان کاری شهرداری چقدر است و چه میزان در آمد دارد تا از این طریق نیم درصد خودمان را مطالبه کنیم.

در یک نگاه کلی می‌توان گفت کمبود امکانات در کتابخانه‌ها، کمبود نیرو، متناسب نبودن کتاب‌ها با نیازهای مخاطبان، نبود اعتبار برای اداره کتابخانه‌های عمومی و ... از جمله مشکلاتی است که کتابداران با آن مواجه‌اند.

اکنون دو هزار و 760 کتابخانه عمومی در ایران فعال است. به نظر می‌‌رسد رسیدگی و توجه به مشکلاتی که در این گزارش بیان شد، موجب توسعه کتابخانه‌ها، افزایش اعضا و پر رونق‌تر شدن کتابخانه‌های عمومی می‌شود.

منبع:ایبنا و منا