لزوم حرکت منظومه ای فرهنگی کشور

خبرنگار یکی از روزنامه ها در تماس تلفنی درخواست داشت تا به مناسبت دهه مبارک فجر در مورد دستاوردهای فرهنگی انقلاب اسلامی و به صورت خاص، در موضوع کتاب مصاحبه ای داشته باشم.

ضمن بیان دستاوردهای فرهنگی انقلاب اسلامی، به آسیب ها و بایسته ها بیشتر توجه شد برخی از نکات آن:

1. انقلاب اسلامی اصولا خاستگاه آن انقلاب فرهنگی بود. یعنی ابتدا انقلاب و تحول فرهنگی در ایجادکنندگان آن (مردم) به وجود آمد. در قبل از انقلاب، براساس تنگناها و خفقان رژیم گذشته جریان های مختلف فکری نسبت به آن معترض بودند. تفکر غالب انقلابی درآن سال ها، مارکسیسم بود. اصلا مبارزه برعلیه وضع موجود براساس تفکر مارکسیستی شکل می گرفت. مارکسیسم علم مبارزه بود. برای کسی متصور نبود که امکان پذیر باشد که برعلیه سلطه جهانی اقدام و خارج از اراده بلوک شرق حرکت کند.

این که با عنایت الهی و توجه اهل بیت علیهم السلام، اتحاد کلمه مردم ایران حول اسلام شکل گرفت، بدون تحول درونی میسر نبود. گرچه این انقلاب با حمایت روحانیت گرانقدر در سراسر کشور هدایت می شد، اما بدون تردید بدون حضور حضرت امام خمینی، این مسئله قابل تحقق نبود.

2. ایشان پس از پیروی و در هر مناسبتی به این تحول درونی مردم تاکید می کردند، جنگ تحمیلی صدام با همین نگرش مدیریت شد، ایشان در ماه های پایانی حیات پربرکت خود در زمستان 67 درپیام به گورباچف، آخرین رهبر شوری به این مسئله تذکر دادند که بازگشت به معنویت راه نجات از سراب کمونیسم است.

3. در حوزه کتاب دستاوردهای قابل توجهی داشته ایم. شمارگان کمتر از 2000 عنوان قبل از انقلاب، به بیش از 60000 عنوان فعلی رسیده ایم. در حالی که جمعیت کشور،بیش از سه برابر رشد نداشته است. هرچند کتاب های مرجع و مهمتر، کتابهای مورد نیاز برای علاقه مندان به شناخت تفکر انقلاب اسلامی در خارج کشور، توفیق به مقدار بایسته نداشته ایم.

4. با اقدام گروه هایی از دانشجویان در اردیبهشت 1359، دانشگاه ها تعطیل شد تا شاهد تحول در دانشگاه ها باشیم. بعد از آن، از طرف حضرت امام "ستاد انقلاب فرهنگی" شکل گرفت و سپس باعنوان شورای انقلاب فرهنگی با جمعی از نخبگان کشور، عهده دار ساماندهی بایسته های انقلاب فرهنگی در کشور شد.در دوره های بعد نیز با دستورالعمل مشخص و حضور شخصیت های تاثیر گذار وحتی تعیین دبیرخانه و...، اقتضای تاثیر گذاری جدی را داشت،اما نتیجه وخروجی  آن در حد انتظار نبود.

5. به نظر می رسد، چون خاستگاه این حرکت دانشگاه ها بود، بیشتر اقدامات انجام شده شورا، ناظر به "انقلاب آموزشی" بود تا "انقلاب فرهنگی".

این که شورا در همین اقدام تا چه مقدار توفیق داشته جای تامل وبررسی است. به نظر می رسد لازمه توفیق کامل در این حرکت عبارت است:

5. 1. وجود نقشه راه،برای کل حرکت وتک تک اجزای مراکز فرهنگی کشور،

5. 2. انسجام وحرکت منظومه ای مراکز فرهنگی تاثیر گذار،

5. 3. اخلاص کافی کارگزاران ودست اندرکاران حرکت فرهنگی.

اقداماتی برای تدوین سند مهندسی کشور صورت گرفته، اما هنوز به نهایت نرسیده است. حرکت فرهنگی غیر از آن که کل حرکت و تک تک عناصر آن، یعنی سازمان ها ومراکزی که چنین نقشی را ایفا می کنند، باید بر اساس هدف مشخص، و نقشه راه روشن اقدام کنند، باید جایگاه خود را در درون این منظومه باز یابند.

یعنی باید به طورمشخص برای رسیدن به هدف تدوین شده نهایی حرکت فرهنگی کل کشور، تک تک این عناصر و سازمان ها:

اولا با نقشه و هدف مشخص حرکت کنند(دارای بیانیه ماموریت باشند)،چشم انداز تعریف شده ای را متناسب با چشم انداز کلی نظام ترسیم کرده باشند و برخوردار از ساختار پویا وچالاک باشند.

ثانیا دقیقا بدانند هرکدام از اجزاء چه بخشی از حرکت منظومه ای را عهده دارند.

ثالثا این حرکت بدون فرماندهی کلان ومنسجم غیر قابل تحقق است. هرچند ابزار، عوامل، ادبیات، رویکردها، شیوه ها و..، قابل قیاس با مدل رفتار در بخش های دیگر، از جمله کار نظامی نیست.ارزیابی مستمر این حرکت منظومه ای و جبران نقایص  ویا تکمیل کمبودها،اصلاح شیوه وپشتیبانی لازم، از ضرورت های جدی است.

رابعا کارگزاران این منظومه برای توفیق در این حرکت باید از اخلاص کافی برای رسیدن به هدف نهایی ترویج فرهنگ  انقلاب اسلامی برخوردار باشند. کار فرهنگی به دلیل سختی و تاثیر بطیء آن، نیاز به پشتکار فراوان دارد که با کار موظفی واداری، یا برای ارئه عملکرد به مسئولین بالاتر و...، قابل تحقق نیست. ضمن آن که چون مخاطب آن، باور های مخاطبان است، در صورتی که تبلیغ کننده، خود اولین مجری آن نباشد، فاقد پذیرش و تاثیر است.