منش هیات‌ خریدکتاب میانه‌روی است

کماکان باید برای بررسی کتاب خود ناشران به هیات تقاضا بدهند؟

بله. از سال ۱۳۹۳ سیستم اینطور شد. از قبل از آنها هر کتابی که برای اعلام وصول به ارشاد می‌آمد یک نسخه‌اش می‌رفت به هیات برای بررسی اما پیشنهاد شد که این سیستم عوض شد. چون برخی ناشران تمایلی نداشتند ما کتابشان را بخریم و برخی کتاب‌ها با آئین‌نامه ما برای خرید همخوانی نداشت. در نتیجه بخش زیادی اثر به دبیرخانه ما می‌آمد که امکان خریدش نبود. برای جلوگیری از این حجم انبوه چرخه رفت و آمد کتاب، قرار شد با تمایل ناشر این اتفاق رخ دهد و به نظر من هم ایده خوبی بود.

در این سیستم ناشران کتاب‌های چاپ اولشان را در صورتی که مصرف کتابخانه‌ای داشته باشد، در قالب یک نسخه از هر عنوان به دبیرخانه هیئت می ‌آورند و ثبت می‌کنند. به ناشر اطلاع می‌دهند که این کتاب در چه جلسه‌ای بررسی می‌شود. معموولا بین سی تا ۴۵ روز کاری بررسی کتاب زمان می‌برد و لاجرم وقت می‌برد که این جلسات تشکییل شود. پس از تایید هیئت و من باید معاون فرهنگی هم تایید کنند. ما انتخاب شده‌ها را در سایت اعلام می‌کنیم و پس از آن ناشران باید برای تحیول کتاب به انبار ما مراجعه کنند، کتاب را تحویل دهد و رسید بگیرد و آن را به مالی ما تحویل دهند تا در نوبت دریافت مبلغ قرار بگیرند.

یکی از موضوعات قدیمی و همیشگی درباره هیات خرید کتاب، ترکیب اعضای آن و نظردادن آنهاست. برخی از این افراد فعال در موسسات نشر هستند و یا حتی از تصمیم‌گیرندگان ارشد در چند موسسه نشر هستند و این شائبه همیشه وجود داشته که انتخاب‌هایشان جهت‌دار است. چطور می‌توانید این اطمینان را بدهید که این اتفاق در هیات رخ نمی‌دهد؟

ای کاش شما و هر دوستی که چنین شبهه‌ای دارد در یکی از این جلسات حضور پیدا کنید. شائبه را می‌شود درباره هر فضای شورایی به کار برد. اول ببینیم اصلا شائبه‌ای هست یا نه. ما لیستمان را شفاف منتشر می‌کنیم. ما اولین بخش از وزارت ارشاد بودیم که این کار را کردیم. اینکه از چه ناشری چه کتابی به چه اندازه‌ای خریداری شده است را شفاف اعلام می‌کنیم. به نظرم باید به جای کلی‌گویی مصداق گویی کنیم. کدام اثر خریداری شده که نباید می‌شد و بالعکس

ما برای خریدمان آئین‌نامه داریم و البته تاکید می‌کنم که مثلا برای خرید هر کتاب از کارشناس نمی‌خواهیم جدولی کاغذی پر کند. به نظرم لازم هم نیست اینقدر جرئی نگاه کنیم. ما یکسری معیارهای قالبی مانند چاپ و صفحه‌بندی و صحافی و ... داریم و یکسری معیارهای محتوایی.

کتاب‌ها برای تصویب شدن پیش از جلسه توسط کارشناسان خوانده شده است؟

ما در هر جلسه حجم زیادی کتاب را بررسی می‌کنیم و فرصتی برای این کار نیست. کارشناسان هر بخش در همان جلسات کتاب را نگاه و تورق می‌کنند و انتخاب می‌کنند.

در همان جلسه؟ اینقدر سردستی؟

مگر شما وقتی برای خرید کتاب به کتابفروشی می‌روید چقدر وقت صرف می‌کنید؟ قرار نیست که به یک اثر در هیات جایزه ادبی بدهیم. در کتابفروشی کتاب را تورقی می‌کنیم و یک بررسی مجمل تا تصمیم بگیریم برای خرید. اینجا هم همین است. کارشناسان ما پیشینه ذهنی از اثر دارند و بایسته‌های آن را نگاه می‌کنند. اینها در یک جلسه قابل حل است. جلسات ما هم حدود سه تا جهار ساعت است و در این بازه زمانی نظرشان را اعلام می‌کنند.

در جداول شما ردیفی هم به نام ستاد کانون‌های عالی مساجد وجود دارد. این ردیف بودجه جدا دارد؟

در سال‌های قبل سیستم ساختاری هیات اینگونه بود که یک نماینده در میان کارشناسان ما از ستاد عالی کانون‌های مساجد حضور داشت. صحبتی پیش آمد که شاید و نهادهای دیگری هم متوقع شوند که نماینده داشته باشند. در زمان حضور آقای صالحی در معاونت فرهنگی اینکه این نماینده در هیات حضور داشته باشد از آئین‌نامه حذف شد ولی تفاهم‌نامه ما با ستاد برای تحویل کتاب به مساجد و ستاد باقی بود. به همین خاطر پس از انتخاب نهایی کارشناسان ما، دوست دیگری به نمایندگی از ستاد از میان آنها دست به انتخاب برای مساجد می‌زد و تعدادی از انتخاب‌های ما به آنها تعلق می‌گرفت. در این اواخر دوباره مطرح شد که موردی ندارد که برای یک نهاد مورد ویژه‌ای در نظر بگیریم. من خودم معتقدم باید مقابل همه نهادها سیاست یکسان داشت و یکی را بر دیگران برتری نداد. و الان چند نوبتی است که ردیف آنها در فهرست اعلامی ما حذف شده است.

سرنوشت کتاب‌های خریداری شده از سوی شما چه می‌شود؟

کتابها در انبار ما گردآوری می‌شود و توزیع آنها در چند سطح با ماست. با برخی نهادها تفاهمنامه داریم که مهمترین‌شان ادارات کل استانی ارشاد است. آنها سهمیه‌ای دارند برای دریافت کتاب و بر مبنای جمعیت استان و تعداد کتابخانه‌های استان فورمولی برای دریافت کتاب درآمده است. امسال تصمیم داشتیم به این فورمول میزان محرومیت استان را هم بیافزاییم که در دست بررسی است. با این فورمول برای هر استان رقمی به عنوان سهمیه مشخص می‌شود و نماینده استان در دو یا سه مرحله به انبار کتاب می‌آید و از میان آثار و با توجه به نیازهای استانی خود دست به انتخاب می‌زنند و آثار برای آنها ارسال می‌شود تا در کتابخانه‌ها توزیع شود.

آیا ناشران استانی هم برای بررسی آثارشان در هیات همین پروسه مطرح شده را طی می‌کنند؟

ما یک دستورالعمل استانی هم داریم که بر اساس آن هر استانی قسمت خرید کتاب دارد که خیلی شکل اقلیمی و منطقه‌ای دارد. با این همه کتاب‌های ناشران استان‌های دیگر هم برای ما ارسال می‌شود و ما هم به تناسب ظرفیت‌ها و قواعدمان با آنها برخرود می‌کنیم. زمانی صحبت شده بود که با ناشران استانی با نگاه حمایتی بیشتری برخورد کنیم اما مساله این است که آیا قرار است نگاه ما حمایت از مصرف کننده باشد یا ناشر؟ من تصورم این است که حمایت ما باید متوجه مصرف‌کننده باشد و نه ناشر

در میان ناشران این مساله که خروجی هیات منجر به خرید مداوم از ناشرانی شده که از بودجه عمومی منتفع می‌شوند همیشه حساسیت زا بوده است. شما چند نوبت هم توضیح دادید اما هم من و هم شما می‌دانید که اتفاقی که درباره برخی ناشران دولتی شکل داده جدا شدن آنها از سیستم دولتی برای بهره‌مندی بهتر از بودجه‌ها بوده است وگرنه ساختار حمایت از بخش دولتی و عمومی پابرجاست. شما و هیات شما و وزارت ارشاد چرا کماکان به این مساله تن می‌دهد و یارانه را از این جیب به آن جیب می‌کند؟

آئین‌نامه حمایت از نشر در سال ۱۳۸۸ در هیات دولت مصوب شده و در ماده سه آن آماده است که خرید و اهدای کتاب وظیفه ماست. این استناد قانونی ما برای انتخاب و خرید کتاب است. ما حمایت از مصرف کننده در اینجا داریم و نه تولید کننده. پس کتاب‌های همه ناشران برای احصا این قانون باید به اینجا بیاید و بررسی شود. اگر یک ناشری که به نوعی به برخی ارگان‌های دولتی و عمومی وابسته است و کتاب خوب منتشر می‌کند حیف نیست که مخاطبان ما از این آثار محروم بمانند؟ سعی کردیم سیاست ما نه در راستای حمایت کلان از این ناشران باشد و نه در راستای محروم کردن مخاطبانمان از این آثار. سعی کردیم راهی میانه در پیش بگیریم. مرجع تشخیص ناشران خصوصی از دولتی و ...اداره کتاب است. لیستی که در ابتدا اداره کتاب به ما داد با اعتراض برخی از این ناشران روبرو شد و آنها توانستند با ادله‌شان نشان که وابستگی دولتی و عمومی به بودجه در بخش نشر ندارند، یا خودگردان هستند یا مستقل و بدون بودجه از محل آن ها هستند و یا حتی بدون توجه به بودجه دولتی از محل وقف ارتزاق می‌کنند. در نهایت معاون فرهنگی تصمیم گرفت راه میانه در پیش بگیرد و از ناشران غیرخصوصی کتاب کمتر خریده شود.