رسول جعفریان رساله ای از یک عالم سنی بر ضد روش تکفیر

رساله در رد تکفیر مومن

مقدمه
اخیرا تصویری از رساله ای با عنوان «رسالة فی عدم تکفیر المؤمن» متعلق به کتابخانه سلیمانیه بدست آمد که مرور بر آن جالب است، آن هم در روزگاری که تکفیر مانند آب خوردن و سبب ریختن خون صدها هزار مسلمان از زن و مرد، و کودک و جوان و پیر شده است.
مع الاسف فرهنگ تکفیر به قدری در متون کهن نیرومند، و چنان پایه های آن استوار است که صد البته به این سادگی امکان مقابله با آن نیست، اما همین که رساله ای از یک عالم سنی یا شیعی یافت شود که با تکفیر به مقابله برخاسته باشد، باید خدا را شاکر بود.
شاید نخستین ندای تکفیر پس از رسول(ص) ماجرای جنگهای ارتداد بود، و توان گفت این اولین حکم فقهی بود که صحابه بر سر آن اندکی بحث کردند و حکومت که زورش می چربید، ارتداد مخالفان را در هر حال، چه در اصل دین مسأله داشتند، چه در امر زکات، و یا آن که صرفا در پیروی از حکومت مرکزی، ثابت دانست. بعدها در شورش بر عثمان هم کسانی بحث تکفیر او را مطرح کردند. اما فاجعه در صفین و با موضعگیری خوارج روی داد که همه مخالفان خود را کافر خواندند و بعدها پایه های آن را بر این اصل نظری مبتنی کردند که مرتکب گناه کبیره در هر حال کافر است.
خوارج، خود در این باره اختلافاتی داشتند و اکنون اباضی ها آن افراط را انکار می کنند. اما در میان سایر مسلمانان هم بحث تکفیر جدی گرفته شد. بحث در باره توحید، نبوت، نوع باور به معاد، و همین طور اعتقاد به شریعت، چگونگی آن، و نیز رواج تکفیر حتی میان مجتهدان و این که برخی با اجتهاد خویش فلان حکم شرعی را انکار کرده اند، امری جدی بود. تکفیر دو گروه شیعه و سنی نسبت به یکدیگر در دوره های مختلف، هم در بحث های تند مذهبی و هم در شرایط سیاسی حاد رواج داشته است. یک طرف بر این باور بود که کسانی که علی علیه السلام را قبول نداشتند، به نوعی حکم خدا را انکار کرده اند. طرف مقابل هم می گفت: کسانی که صحابه رسول(ص) را قبول ندارند و آنان را بر خطا می دانند کافر هستند.
در میان شیعیان، غالیان بودند که باورهایشان زمینه رواج تکفیر بیشتر شیعه را به همراه داشت و در میان سنیان، نواصب و نوابت بودند که زمینه تکفیر را در آن سوی فراهم می کردند.
در این میان، گروهی ولو اندک بودند که تلاش می کردند بر اساس برخی از روایات و فتاوا، دامنه تکفیر را محدود کنند، اما حقیقت، کار تفکیر آن قدر آسان گرفته شده بود که کار این جماعت چندان پیش نمی رفت و اکنون نیز چنین است. اهل حدیث یا همان حنابله در بغداد، تمام مخالفان خود را بر باطل می دانستند و بر اساس حدیث منسوب به رسول (ص) از هفتاد و سه فرقه، فقط یکی را ناجیه و بقیه را اهل جهنم می شمردند. لاجرم فرستادن به جهنم، نیازمند آن بود که تا کافر باشند، و الا اگر مسلمان باشند که دست کم برای ابد نمی توانستند به جهنم بروند.
به هر روی مفاهیم چنان در هم تنیده بود که امکان تفکیک آنها و این که چطور می شود یک کسی مسلمان باشد، حال یا اجتهاد خطایی بکند، یا به هر حال اهل کبیره و اصرار بر آن باشد، و چون کلا مسلمان است، به خاطر این امور کافر تلقی نشود.
زمانی که این رساله نوشته شده، یعنی اواخر قرن دوازدهم هجری، یک مفتی، لابد در استانبول یا شهری دیر از بلاد عثمانی، فتوای به حرمت شرب دخان یعنی کشیدن سیگار داده، و بالاتر آن که، گفته است که اگر کسی آن را حلال بداند کافر است.
شرب دخان، اساسا در زمان رسول (ص) و تا قرنها بعد وجود نداشته و مانند نماز و روزه نبوده که احکام آن مسجل و مبیّن است، اما این فقیه در این باره فتوا داده و مخالف فتوای خود را هم کافر دانسته است.
نویسنده این رساله شیخ محمد مدنی، به نوشته خودش از روی غیرت دینی، در سال 1181 این رساله را در یک شب و در نقد آن فتوا نوشته و خمشگینانه آن مفتی را به خاطر صدور این فتوا توبیخ و کلمات تندی نسبت به وی بیان کرده است. شگفتی او این است که چطور چنین امری که در زمان رسول (ص) نبوده، چنین حکم صریحی در باره اش صادر شده و بهتر است همان طور که شرع در این باره ساکت مانده، ما هم ساکت باشیم. اما بحث اصلی وی تکفیر است و این که چرا به راحتی این شخص به اسم اجتهاد، قائل به حلیت شرب دخان را کافر دانسته است.
مدنی، ابتدا احادیثی نقل کرده، سپس به روش اجتهادی در قالب بیان اقوالی از علما در این باره پرداخته است. در بخش روایات به حدیث «لاتُکفروا أهل ملّتکم و إن عملوا الکبائر» و «لاتُکفروا أحداً من أهل القبلة بذنب و إن عملوا الکبائر» و «کُفّوا عن أهل لا إله إلا الله، لاتُکفروهم بذنب، فمن أکفر أهل لا إله إلا الله فهو إلی الکفر أقرب» استناد کرده و ضمن بیان منابع آنها، روایات دیگری را هم آورده است مانند این روایت بخاری که « من قذف مؤمنا بکفر فهو کقتله». او خواسته است تا با نگاه منصفانه در این احادیث، با روش رسول (ص) که مسلمانان را از امر تکفیر پرهیز داده آشنا شوند.
اما اگر کسی بگوید حدیث چیزی را ثابت نمی کند و باید در این باره به روش اجتهادی عمل کرد، نویسنده با خشم پاسخ می دهد که تو، با روش اجتهادی خود که بر اساس تخیلات فاسده است، قائل به حلیت کشیدن سیگار را کافر می دانی، اما حاضر نیستی به حدیث صریح رسول (ص) استناد کنی. در عین حال، برای این که با روش اجتهادی هم پاسخ دهد، به بیان سخنان فقها در باره تکفیر می پردازد، اقوالی که مشتمل بر روش اجتهادی هم هست.
وی در بیان اقوال، گاه اسم نویسنده و بیشتر اسم کتاب را می آورد، کتابهایی که نزد فقهای سنی حنفی شناخته شده است.
از کتاب اشباه و نظائر نقل می کند که کفر امر بزرگی است و نباید به سادگی و به خاطر یک نقل او را کافر دانست. در باره تکفیر به خاطر امری، آن وقتی باید حکم داد که اجماعی در باره این که اعتقاد به فلان امر کفر می آورد، وجود داشته باشد.
نویسنده البحر الرائق هم گفته است که بازار تکفیر میان مذاهب فراوان است، اما در این باره، باید صرفا به کلمات مجتهدان و فقیهان توجه کرد نه دیگران. همان جا آمده است که اگر می شود کلام مسلمانی را [که ظاهرش کفر است] حمل بر امر درستی کرد. باید چنین کرد. همین طور زمانی که در باره تکفیر وی به خاطر بیان مطالبی، اختلاف است، نباید او را کافر دانست. به نظر وی، بیشتر کلماتی که به عنوان الفاظ کفر در کتب فقها [ی حنفی] آمده، نباید مورد افتاء قرار گیرد. ابن الهمام گفته است که من خود را ملزم به آن کرده ام که در این باره ، فتوای به کفر ندهم.
در حاشیه الاشباه، از سید حموی، آمده است: تردیدی نیست که اگر کسی لفظی دال بر کفر را از روی اعتقاد قلبی بگوید، کافر است، حتی اگر اعتقاد نداشته باشد که آن کفر است، اما می دانیم که از روی اختیار آن را بیان کرده است، چنین کسی نزد عامه علما کافر است و جهل سودی به حال او ندارد. اما برخی گفته اند که این شخص تکفیر نشده و جهل می تواند عذر باشد و به آن فتوا داده اند، چرا که مفتی وظف است که به قولی متمایل شود که موجب تکفیر نشود.
در همین نقل حموی، خبری آمده است که محمد بن حسن شیبانی زنی را که گفته بود خداوند یهود و نصارا را عذاب نمی کند چون بندگان او هستند، کافر ندانست و گفت مسأله را به او تعلیم دهند.
نکته دیگر این است که اگر کسی برای ترویج کالایی فلان امر حرام، حلال است، یا از روی جهل، حرامی را حلال دانست، این کافر نخواهد شد، حتی اگر حرام عینی باشد. اما اگر حرام مع الواسطه باشد، حتی اگر به آن معتقد هم باشد، باز کافر نمی شود. تنها وقتی کافر است که دو شرط محقق شود. نخست این که امری باشد که حرمت آن عینی باشد و دیگر آن که حرمت آن با اخبار اطمینان بخش و قاطعی، ثابت باشد. اما اگر همین مورد هم صرفا با اخبار آحاد باشد کافر نخواهد بود. این مطلبی است که در کتاب تاتارخانیه و اثار فقهی دیگر علمای حنفی که وی از آنها نام برده آمده است. مشابه این مطلب در کتاب خلاصه هم آمده است.
به نظر نویسنده خلاصه، تفکیر وقتی است که حرامی که حرام عینی است و با دلیل قطعی حرام است، حلال دانسته شود. اما اگر یکی از این دو شرط نباشد، یعنی یا ثبوت حرمت آن با اخبار آحاد باشد یا آن که حرام مع الواسطه باشد، قائل به حلیت آن را نمی توان کافر دانست.
در اینجا روایتی هم آورده است که شخصی که در عهد رسول (ص) ملقب به حمار بود، و حضرت را می خنداند، وقتی مشروب خورد و حضرت او را حد زد. کسانی او را لعن کردند، حضرت فرمود: لعن نکنید، من او را می شناسم که محب خدا و رسول است. نویسنده خطاب به آن شخص که به راحتی دیگران را تکفیر می کند، می گوید بهتر است به ادب رسول (ص) مؤدب باشد. سخن خود را با سخن علما مقایسه کند و اگر منطبق نیست، آن را در مزبله دانی بیندازد.
در اینجا به طور خاص در باره شرب دخان سخن می گوید، موضوعی که در اصل، شخص مورد انتقاد نویسنده ما، آن را حرام دانسته و قائل به حلیت آن را کافر می داند. وی بر اساس آنچه در بالا گفته است، می گوید، اگر شرب دخان را حرام می داند و قائل به حلیت آن را کافر، باید توجه داشته باشد که کشیدن دخان، حرام عینی نیست که حکم صریح داشته باشد، بلکه حرام مع الواسطه است و چنان که گفته شد در این قبیل موارد تکفیر راه ندارد. به علاوه که دلایل قطعی هم بر همین حرمت مع الواسطه نیست که هیچ حتی خبر واحد هم نیست.
ممکن است آن شخص ادعا کند که ولی امر مسلمین چنین حکمی را صادر کرده است. به نظر وی این هم در مورد حرمت، قطعی الدلاله نیست، هر چند قطعی الثبوت است و باید از آن پیروی کرد. حتی اگر قطعی الدلاله بر حرمت باشد، باز هم حرمت عینی نیست چون اساسا زمان رسول (ص) و صحابه بحث از شرب دخان در میان نبوده است که در باره آن چیزی گفته شود.
پس در باره شرب دخان یا همان کشیدن سیگار چه باید گفت؟ به نظر وی این مسأله از بدعت هایی محل شبهه است که اگر کسی می خواهد اهل احتیاط و روع باشد، بهتر است پرهیز کند، اما از امور واجب نیست و حتی اگر کسی مباح بداند، در مذهب، وجهی از اباحه هم دارد، چرا که آیه خلق لکم ما فی الارض جمیعا شامل آن می شود. در اینجا به نظر تفسیری در باره اطلاق این آیه می پردازد.
در هر حال، در باره مساله شرب دخان، در قرآن و سنت هیچ نیامده، و با اجتهاد می توان مطالبی گفت، اما نه آنچنان که این شخص در تکفیر قائل به حلیت آن گفته، امری که دروغ بر خدا و رسول و خروج از جاده است. این نوع استدلال اجتهاد نیست. گفتن این زفر (توتون و تنباک) نجس است، هم یک بهتان دیگر است.
وی از آن شخص می خواهد وقارانه رفتار کند، و همان طور که شارع از بیان حکم شرب دخان سکوت کرده، او هم سکوت را پیشه کند. در حدیث رسول (ص) آمده است که خداوند حدودی را معین کرده، و فرایضی را واجب کرده، نباید آن ها را ضایع کرد. حرام های الهی نباید هتک شود، از مسائلی هم بدون آن که فراموش کرده باشدف سکوت کرده، و بسا آنها را رحمت برای بندگان قرار داده، نباید در باره آنها تتبع زیاده از حد کرد. بنابرین بهتر است، این شخص که شرب دخان را حرام و قائل به حلیت آن را کافر می داند، همان طور که سنگ ساکت است، او هم ساکت باشد!
در پایان نوشته است: این متن عجله ای را شیخ محمد مدنی، از روی غیرت دینی، در شب یکشنبه بعد از عشاء در نیمه ماه جمادی الاولی سال 1181 نوشته و همان شب ساعت شش آن را تمام کرده است.

متن رساله فی عدم تکفیر المومن

بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین
الحمد لله و کفی و سلام علی عباده الذین اصطفی.
أمّا بعد: فقد ظهر فی هذه الاعصار ناس یُکفرون بلااستبصار، و هو منهی عنه بقول المصطفی ذی الانصار.
الأحادیث:
لاتُکفروا أهل ملّتکم و إن عملوا الکبائر، و صلّوا خلف کلّ إمام، و صلّوا علی کل میّت، و جاهدوا مع کلّ أمیر. أخرجه ابن عمشلیق فی جزئیه، و ابن النجار عن واثلة.
لاتُکفروا أحداً من أهل القبلة بذنب و إن عملوا الکبائر، و صلّوا مع کلّ إمام و جاهدوا مع کلّ أمیر. أخرجه الطبرانی فی الاوسط، کذا فی جمع الجوامع للامام السیوطی.
کُفّوا عن أهل لا إله إلا الله، لاتُکفروهم بذنب، فمن أکفر أهل لا إله إلا الله فهو إلی الکفر أقرب. أخرجه الطبرانی فی الکبیر عن ابن عمر. کذا فی الجامع الصغیر و الکبیر.
و فی حدیث طویل أخرجه احمد و الشیخان و أصحاب السنن الاربعة عن ثابت بن الضحاک: من قذف مؤمنا بکفر فهو کقتله. انتهی.
و فی روایة للبخاری فی کتاب الایمان : لعن المؤمن کقتله، و من قذف مؤمنا بکفر فهو کقتله. انتهی.
انظر أیها المنصف بعین الانصاف فی هذه الأحادیث الشریفة کیف تزجر المسلم عن إکفار أخیه المسلم.
فإن قلت: إن هذه الأحادیث، مثلنا، لایعمل بها، بل هات الدلیل من کتب الفقه.
قلت: إنک صرت مجتهدا فی تحریم شرب الدخان، و تکفیر مُستحلّه بتخیّلات فاسدة کاسدة و قیاسات باطلة زائفة، فما بالک لا تتمسّک بقول المصطفی الظاهر الذی لایحتاج فیه إلی إجالة الفکرة و الاجتهاد، و إنما یحتاج إلی المجتهد فی الامور الخفیّة التی لایظهر معانیها لعوامّ الناس لغموضها.
و مع هذا، اِسمع أملاء آذانک بنقول الفقهاء.
الکفر شیءٌ عظیمٌ فلاتجعل المؤمن کافراً متی وجدت روایة أنه لایکفر. کذا فی الاشباه و النظائر عن الصغری. و یدلّ علی ذلک اشتراط کون ما یوجب الکفر مجمعاً علیه.
و فی شرح الکنز المسمی بالبحر الرائق من باب البغاة: یقع فی کلام أهل المذهب تکفیر کثیر، لکن لیس من کلام الفقهاء الذین هم المجتهدون بل غیرهم، و لا عبرة بغیر الفقهاء. نقله عن ابن الهمام.
و فیه من باب المرتدین بعد کلام ساقه ثم قال: و الذی تحرّر أنه لایفتی بتکفیر المسلم أمکن حمل کلامه علی محمل حسَن أو کان فی کفره اختلاف و لو روایة ضعیفة. فعلی هذا فأکثر ألفاظ التکفیر المذکورة فی کتب الفتاوی لا یفتی بها. قال المحقق ابن الهمام: و قد ألزمت نفسی أن لا اُفتی بشیءٍ منها. انتهی.
کذا فی حاشیة الاشباه للسید الحموی، و فیه أیضا: و اعلم أن من تلفظ بلفظ الکفر عن اعتقاد لا شّک أن یکفر؛ و إن لم یعتقد أنها لفظ الکفر إلا أنه أتی به عن اختیار یکفر عند عامة العلماء و لایعذر بالجهل. و قال بعضهم: لایکفر، و الجهل عذر، و به یُفتی؛ لأن المفتی مأمورٌ أن یمیل إلی القول الذی لا یوجب التکفیر، و لو لم یکن الجهل عذرا کحُکم علی الجهّال أنهم کفّار، لأنّهم لایعرفون ألفاظ الکفر، و لو عرفوا لم یتکلموا. انتهی. قال بعض الفضلاء: و هو حسن لطیف. و فی خزانة الاکمل: روی أن امرأة فی زمن محمد بن الحسن [الشیبانی] قیل لها: إنّ الله یعذّب الیهود و النصاری یوم القیامة. قالت: لایفعل الله بهم ذلک، فإنهم عباده. فسُئل محمد بن الحسن عن ذلک. فقال: ما کفرَت، فانّها جاهلة فعلّموها حتی علمت. انتهی ما فی حاشیه الاشباه للسید الحموی.
لو قال لحرامٍ هذا حلال، لترویج السلعة، أو بحکم الجهل، لایکفر هذا، إذا کان حراماً لعینه. أما إذا کان حراماً لغیره لایکفر، و إن اعتقده، و إنما یکفر إذا کانت الحرمة ثابتة له مقطوع به. أمّا بأخبار الاحاد فلایکفر. کذا فی البزازیة و الخلاصة و الفتاوی الهندیة. و کذا فی التترخانیة مع بعض تفصیل، فلیراجع.
و قال مولانا الفاضل التفسیری فی شرح ذخر المتأهلین فی حدود: هل [شاید: لا] یَکفر مُستحلّ وطیء الحائض، و ذکر فی الخلاصة: أنّ من اعتقد الحرام حلالاً أو علی القلب، یکفر إذا کان حرام لعینه، و ثبتت حرمته بدلیل مقطوع به. أما إذا کان حراماً لغیره بدلیل مقطوع به، أو حراما لعینه بأخبار آحاد، لایکفر إذا اعتقده حلالا. انتهی کلام التفسیری.
قال العلامة ابراهیم اللقانی المالکی فی جوهرة التوحید:
و مَن لمعلومٍ ضرروةً جَحَد من دیننا یُقتل کفراً لیس حَد
و مثل هذا من نفی لِمُجمع أو استباح کالزّنا فلتُسمع
[و عن عمر بن الخطاب، أن رجلاً علی عهد رسول الله و کان اسمه عبدالله، و کان یلقب حماراً، و کان یُضحک رسول الله صلی الله علیه و سلم، و کان النبیّ قد جلّده فی الشراب، فأتی یوماً فأمر به. فقال رجل من القوم: اللهم العنه، ما أکثر ما یؤتی به! فقال النبی ص: لاتلعنوه، فو الله ما علمته إلا یحب الله و رسوله، کذا فی کتاب الحدود من صحیح البخاری.
اُنظُر یا من تصدّی لإکفار الخلق! عدم رضاء النبی بلعن شارب الخمر، و هو دون الاکفار. تَأدّب بآداب رسول الله.
تعآل یا من أصلح الله شأنَه، و انظر هذه النقول من العلماء الأمجاد و زِن دعواک بها، إن اتّزن فَبِها و نعمت، و إلا فارمِ فی المزابل، و الله لا یتّزن، و الله لا یتّزن، و الله لا یتّزن. سحقاً لدعواک و بعداً.
[فی الهامش: لما روى أبو هريرة رضي الله عنه أن رسول الله صلى الله عليه وسلم أتى برجل قد شرب الخمر فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم اضربوه ، قال فمنّا الضارب بيده، ومنا الضارب بنعله، ومنا الضارب بثوبه ، فلما انصرف قال بعض الناس: أخزاك الله، فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم: لا تقولوا هكذا ولا تعينوا عليه الشيطان،. کذا فی البخاری. و فی روایة له: لا تکونوا عون الشیطان علی اخیکم. انتهی. انظر ایها المتعدی فی حدود الشرع عدم رضا رسول الله بالاذی علی شارب الخمر المنصوص علیه حرمته المعلوم من الدین بالضرورة بالاخزاء و الفضاحة و هو دون الکفار و انت یا مفرط کیف تکفره؟ تخلَّق بأخلاق رسول الله و لاتخرج عن دائرة الاعدال و تدخل فی حد التهور فانه مذموم جدا].
تعال امشی أنا و إیاک بالانصاف فی میدان المباحثة لإظهار الحق، أقول أوّلاً:
کیف یکفر مستحلّ شرب الدخان؟
[فی الحاشیة: لا حاجة إلی قولک مص الدخان، و المصّ نوع شرب علی ما فی القاموس و غیره. منه]
إن قلت: إنه حرام و متسحلّ الحرام کافرٌ علی الاطلاق، فقد ضرطت ضرطة انتنت العالم. إن قلنا: أنه حرام فرضاً و تقدیراً مع ارخاء العنآن معک لا یکون إلا حراما لغیره البتة. و فی الحرام لغیره لایکفر مطلقا سواء ثبتت حرمته بدلیل مقطوع به أو بأخبار الآحاد. و مع هذا لم یثبت حرمته لا بدلیل مقطوع و لا مظنون، و لا سبیل لک إلی أن تقول أنه حرام لعینه، ثبتت حرمته بدلیل مقطوع به.
و إن قلت: أنه ثبتت حرمته بنهی ولیّ الامر إن ثبت نهیه،
نقول: أفاد حرمة غیر قطعیة، لأن قوله تعالی: «و اولی الامر» لیس بقطعیّ الدلالة و إن کان قطعیّ الثبوت. و قوله علیه السلام: اسمع و اطع، و أمثاله من أخبار الآحاد. و إن سلّمنا أن الایة قطعی الدلالة، فلا یفید إلا حرمة لغیره لا لعینه. و قد علمت مما سبق حکمه، فلا أُعیده.
فی الجواب الصواب فی أمر هذا المعضل [یعنی شرب الدخان]:
أنّه بدعة من المشتبهات، و الاجتناب عن الشبهات من باب الورع و الاحتیاط، لا من الواجبات، و مَن أباحه فله وجه من قواعد المذهب، من أنّ الاصل فی الأشیاء الإباحة علی المختار، بدلیل قوله تعالی: «هو الذی خلق لکم ما فی الارض جمیعا». قال فی المدارک: أی لإجلکم و انتفاعکم به فی دنیاکم و دینکم. أما الأول فظاهر و أما الثانی فالنّظر فیه من العجائب الدالة علی صانع حکیم علیم قادر، و ما فیه من التذکیر بالاخرة؛ لأنّ ملاذها تذکر ثوابها، و مکارهها تذکر عقابها، و قد استدل الکرخی و ابوبکر الرازی و المعتزلة [حاشیه: و توافقهم لا یضرنا] بقوله «خلق لکم»، علی أن الاشیاء التی یصحّ أن ینتفع بها خلقت مباحة الاصل. انتهی.
و امر هذا المُضل المُحدَث، لم یثبت فی الکتاب و السنة، و ما تکلّم فیه من یُسوّغ له الاجتهاد، و اما تکلّمک فیه بغیر میزان شرعی ففریّة علی الله و علی رساله، و خروج عن الجادّة، و أما دعواک الاجتهاد فباطلٌ لایروج، و أما جعلک الزفر من النجاسات، فبهتان علی إمامک إمام الایمة، و أما أخذک مما وقع فی آخر الطریقة المحمدیة فقیاس مع الفارق!
کن وقوراً و لاتخلط فی أمر هذا المعضل و اسکُت فیه کما سکت الشارع فیه بقوله: الحلال ما أحلّ الله فی کتابه و الحرام ما حرّم الله فی کتابه، و ما سکت عنه فهو مما عفی عنه. أخرجه الترمذی و ابن ماجه و الحاکم عن سلمان، و أخرج عن ابن جریر و ابن المنذر و الحاکم و صحّحه عن أبی ثعلبة الخشنی قال، قال رسول الله صلی الله علیه و سلم: إن الله حدّ حدودا فلا تعتدوها، و فرض لکم فرایض فلا تُضیّعوها، و حرّم أشیاء فلا تنتهکوها، و ترَک أشیاء فی غیر نسیان، و لکن رحمةً منه لکم فاقبلوها و لاتبحثوا عنها، کذا فی الدر المنثور للامام السیوطی عند قوله تعالی: لا تسألوا عن أشیاء. الایه. انظر هذه الایة و ما فیه،
و قوله علیه السلام: و حرّم أشیاء فلا تنتهکوها و ترک أشیا فی غیر نسیان و لکن رحمة منه لکم فاقبلوها و لاتبحثوا عنها. و نحن نقف علی حدّ صدر من الرسول صلی الله علیه و سلم و نسکت عن شیء سکت عنه ربنا و هو غیر ناسٍ عنه و لکن رحمة للعباد.
امتثل بامر المصطفی و انتهِ بنهیه و اسکت و اسکُت و اسکُت کما سکُت الحَجَر.
کتب هذه العجالة الشیخ محمد المدنی، غیرتاً علی دین الله، شرع فیها لیلة الأحد من بعد العشاء فی أواسط شهر جمادی الاولی سنة واحد و ثمانین و مائة و الف [1181] و فرغ منها فی هذه اللیلة فی الساعة السادسة، و صلی الله علی سیدنا و اله و صحبه أجمعین.

منبع: خبرانلاین