تاريخ اين روزها را ثبت مي‌كند / رضا صنعتي

به اعتقاد من در اين بررسي كيفيت عملكرد نظام در برپايي يازدهمين دوره از انتخابات رياست جمهوري (در سال ۱۳۹۲) حتماً مورد توجه ويژه‌ي تاريخ‌پژوهش‌هان قرار خواهد گرفت. چگونگي برگزاري اين انتخابات (فارغ از نتيجه‌ي آن) و تأثيري كه در جهت‌گيري‌هاي آينده‌ي جمهوري اسلامي خواهد داشت، ارزش تاريخي فراواني دارد.

يكي از علايق من مطالعه‌ و پژوهش در تاريخ است. به مطالعه‌ي تاريخ انقلاب اسلامي، زمينه‌هاي شكل‌گيري و تحولات آن بيش‌ از ديگر حوادث تاريخي علاقه دارم. اكنون نيز در حال نگارش كتابي درباره‌ي نقش مردم يكي از شهرهاي ايران در مبارزات انقلاب اسلامي هستم.
متأسفانه اين ضعف را در ميان علاقمندان به تاريخ فراوان ديده‌ام كه گاهي حتي تاريخ‌پژوهان ما؛ در گذشته باقي مانده و از توجه به تحولات تاريخ‌ساز امروز فارغ‌اند. غافل از آن‌كه رفتار امروز ما تاريخ فردا را رقم‌ مي‌زند. گاهي يك اقدام و تصميم بزرگ؛ منشأ تحولاتي عظيم خواهد بود. اين روزها به اين مسأله بيشتر انديشيده‌ام.

اتفاق بزرگي در تاريخ تحولات جمهوري اسلامي در حال وقوع است. بگذاريد فارغ از چارچوب‌هاي معمول از زاويه‌ي تاريخ به وقايع امروز بنگريم! فرض كنيم آن‌قدر از امروز فاصله گرفته‌ايم كه كليت نظام جمهوري اسلامي به عنوان يك موضوع تاريخي قابل بررسي باشد.

به اعتقاد من در اين بررسي كيفيت عملكرد نظام در برپايي يازدهمين دوره از انتخابات رياست جمهوري (در سال ۱۳۹۲) حتماً مورد توجه ويژه‌ي تاريخ‌پژوهش‌هان قرار خواهد گرفت. چگونگي برگزاري اين انتخابات (فارغ از نتيجه‌ي آن) و تأثيري كه در جهت‌گيري‌هاي آينده‌ي جمهوري اسلامي خواهد داشت، ارزش تاريخي فراواني دارد.

بزرگ‌ترين رد صلاحيت تاريخ جمهوري اسلامي در اين انتخابات شكل گرفته است. آيت الله هاشمي رفسنجاني به تعبير رهبري «از اصلي‌ترين افراد نهضت در دوران مبارزات»(۱)، «ركن ركين انقلاب»(۲)، شخصيتي كه «امام خميني در طول حياتشان بيش‌ترين اعتماد را به او داشته‌»(۳) و «درد دل‏هاي امام را بيشتر از ديگران شنيده»(۴)، است. او پس از ارتحال امام خميني نيز «در حساس‌ترين مقاطع در خدمت انقلاب و نظام بوده»(۵) و در حالي كه با حكم آيت الله خامنه‌اي (رهبر معظم انقلاب) مسئوليت مجمع تشخيص مصلحت نظام را بر عهده داشت، در اوج مقبوليت خود از سوي شوراي نگهبان رد صلاحيت شد.

بي‌شك هيچ پژوهش‌گر تاريخي كه از ژرف‌انديشي لازم برخوردار باشد، باور نخواهد كرد كه توجيهاتي چون سن و توانايي جسماني هاشمي علت رد صلاحيت وي باشد. (هرچه شخصيت افرادي كه اين اين ادعا را مطرح مي‌كنند بزرگ‌تر باشد بي‌اعتمادي‌يي كه نسبت به صداقت آنها ايجاد مي‌شود نيز بيشتر خواهد بود.) نويسنده خود با افراد متعددي از مخالفان هاشمي برخورد كرده كه چنين توجيهي براي رد صلاحيت او را غيرواقعي و تنها براي اقناع افراد ساده‌انديش ارزيابي كرده‌اند.

همچنين افراد بسياري هستند كه شايد روش مديريتي هاشمي را نپسندند اما در دلسوزي او براي اسلام و جمهوري اسلامي شكي نداشته و رد صلاحيت وي را كار اشتباهي مي‌دانند. اگر تا پيش از اين؛ تنها يك جريان سياسي و بدنه‌ي اجتماعي هوادار آن به روش بررسي صلاحيت‌هاي شوراي نگهبان معترض بود اما پس از رد صلاحيت هاشمي تأثير اجتماعي اقدام شوراي نگهبان نه تنها از يك جريان خاص سياسي و هواداران آن فراتر رفته بلكه به ادعاهاي معترضان به ردصلاحيت‌هاي گذشته نيز وجاهت داده است.

به نگاه تاريخي خود به اين اقدام بازگرديم. رد صلاحيت هاشمي داراي دو سطح از تأثير (كوتاه مدت و بلندمدت) بر جامعه‌ي ايران خواهد بود.

برخي از پرسش‌هايي كه ممكن است در آينده درباره‌ي تأثيرات بلندمدت ردصلاحيت هاشمي بر سير حركت جمهوري اسلامي از سوي پژوهش‌گران تاريخ و جامعه‌شناسي مطرح شود (و پاسخ آن‌ها را مي‌بايست به نتايج پژوهش‌هاي بي‌طرفانه‌ي آنان واگذار كرد) عبارت است از:

۱. رد صلاحيت هاشمي چه تأثيري بر روند بررسي صلاحيت‌ نامزدها در ساير انتخابات‌ پس از آن داشت؟

۲. آيا رد صلاحيت هاشمي زمينه‌ي رد صلاحيت راحت‌تر منتقدان در دوره‌هاي بعد را فراهم‌ نكرد؟

۳. آيا رد صلاحيت هاشمي قبح رد صلاحيت در نظام جمهوري اسلامي را نشكست؟

۴. آيا پس از هاشمي شخصيت‌هاي بزرگ ديگري نيز با چنين سرنوشتي مواجه شدند؟

۵. رد صلاحيت هاشمي چه تأثيري بر نشاط سياسي در جمهوري اسلامي گذاشت؟ (در اينجا منظور از نشاط سياسي ميزان مشاركت عمومي در انتخابات اخير نيست)

۶. رد صلاحيت هاشمي چه تأثيري بر فضاي آزادانديشي در جمهوري اسلامي گذاشت؟

۷. رد صلاحيت هاشمي چه تأثيري بر رابطه‌ي مردم و حكومت گذارد؟

۸. رد صلاحيت هاشمي چه تأثيري بر باور مردم به قداست و صداقت مسئولان و نهادهاي مربوطه گذارد؟

۹. پس از رد صلاحيت هاشمي چه ويژگي‌هاي اخلاقي در فعالان سياسي رشد كرد؟

۱۰. پس از رد صلاحيت هاشمي چه ويژگي‌هاي رفتاري در فعالان سياسي افول كرد؟

۱۱. آيا ديگر امكان ظهور شخصيت‌هايي از روحانيت با ويژگي‌هاي هاشمي فراهم خواهد آمد؟

۱۲. و...

پژوهش‌گران در آينده در مسير يافتن پاسخ پرسش‌هاي فوق ناخوداگاه به سمت پرسش‌هايي كشيده خواهند شد كه پاسخ آنها را تنها در رفتار امروز نخبگان ما مي‌يابند. اين دقيقاً همان چيزي است كه از آن به تاريخ‌ساز بودن رفتار امروز ما تعبير مي‌شود. از جمله‌ي اين پرسش‌ها به موارد زير مي‌توان اشاره كرد:

۱. چه كساني صلاحيت هاشمي را رد كردند؟

۲. اعضاي شوراي نگهبان در آن مقطع داراي چه سوابق و گرايش‌هايي بودند؟

۳. شوراي نگهبان در تصميم خود متأثر از چه عواملي بود؟

۴. شوراي نگهبان در آن دوره چه افرادي را تأييد و چه افرادي را رد كرد؟

۵. آيا ملاك واحدي از سوي اين شورا اعمال شد؟

۶. آيا افرادي از خارج شورا براي تأثيرگذاري مثبت يا منفي بر تصميم آنها تلاش كردند؟

۷. چه دلايل مشخصي براي رد صلاحيت هاشمي اعلام شد؟

۸. رد صلاحيت وي واقعاً مستند به چه اموري بود؟

۹. كانديداتوري مشايي چه تأثيري بر رد صلاحيت هاشمي داشت؟

۱۰. اقبال گسترده مردم به هاشمي بيش از هر كس براي چه جرياني مضر بود؟

۱۱. آيا رد صلاحيت هاشمي يكي از اهداف كانديداتوري مشايي نبود؟

۱۲. واقعاً تيم احمدي‌نژاد چند درصد امكان تأييد صلاحيت مشايي را مي‌داد؟

۱۳. چرا با رد صلاحيت هاشمي واكنش قابل توجهي از سوي احمدي‌نژاد در اعتراض به رد صلاحيت مشايي ديده نشد؟ آيا اين به معناي دست‌يابي به بخش مهمي از اهداف نامزدي مشايي، نبود؟

۱۴. آيا هيچ يك از نامزدهاي حاضر در صحنه‌ي رقابت هيچ‌گونه قرابتي با دولت نداشتند؟

۱۵. چه كساني با رد صلاحيت هاشمي مخالفت كردند؟

۱۶. مخالفان رد صلاحيت هاشمي چه اقداماتي براي اصلاح اين تصميم انجام دادند؟

۱۷. چه كساني مي‌توانستند مانع از رد صلاحيت هاشمي و يا اصلاح اين تصميم شوند؟

۱۸. چرا اين افراد در برابر رد صلاحيت هاشمي سكوت كردند؟

۱۹. آيا سكوت آنها سبب نارضايتي اجتماعي در بخش قابل توجهي از مردم نشد؟

۲۰. آيا اين سكوت؛ جرياني خاص را هم‌زمان به دو هدف نمي‌رساند؟ (۱. عدم ورود هاشمي به انتخابات ۲. نارضايتي اجتماعي در بخش قابل توجهي از مردم)

۲۱. موضع بزرگان حوزه در برابر رد صلاحيت هاشمي چه بود؟

۲۲. چه كساني از رد صلاحيت هاشمي حمايت كردند؟ استدلال آنها چه بود؟

۲۳. موضع هاشمي در برابر رد صلاحيت خود چه بود؟

۲۴. آيا واكنش هاشمي موجبات سوء استفاده دشمنان نظام و يا مخالفان خودش را فراهم آورد؟

علاوه بر اين؛ پرسش‌هايي نيز درباره‌ي علل ورود هاشمي به رقابت‌‌هاي انتخاباتي و تأثيرات كوتاه مدت ناشي از حضور و ردصلاحيت وي وجود خواهد داشت. كه پاسخ آنها در زمان كوتاه‌تري قابل دسترسي خواهد بود. از جمله‌ي اين پرسش‌ها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

۱. وضعيت داخلي ايران (اعم از اوضاع سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فكري، فرهنگي و اخلاقي) در آستانه‌ي انتخابات يازدهم در چه شرايطي قرار داشت؟

۲. جايگاه بين‌المللي و تعاملات خارجي ايران در چه وضعيتي بود؟

۳. آيا در ميان افرادي كه براي نامزدي در اين انتخابات اعلام آمادگي مي‌كردند، شخصيتي كه هم بتواند مشكلات داخلي و خارجي كشور را سامان دهد و هم از اقبال عمومي برخوردار باشد؛ وجود داشت؟

۴. آيا دكتر حسن روحاني به عنوان نزديك‌ترين گزينه‌ي مورد نظر هاشمي مي‌توانست مورد اجماع تمام كساني كه نسبت به هاشمي نظر مثبتي داشتند؛ قرار بگيرد؟

۵. هاشمي چه دلايلي را براي ورود خود به رقابت‌هاي انتخاباتي اعلام كرد؟

۶. رد صلاحيت هاشمي چه تأثيري بر مشاركت مردمي در انتخابات يازدهم داشت؟

۷. پس از رد صلاحيت هاشمي چه كسي و چگونه به رياست جمهوري برگزيده شد؟

۸. اوضاع سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فكري، فرهنگي و اخلاقي ايران در دوران رييس جمهور جديد به چه شكلي مديريت شد؟

۹. جايگاه بين‌المللي ايران و تعاملات خارجي آن در چه سطحي قرار گرفت؟

هدف از طرح مجموعه‌ي اين پرسش‌ها توصيه‌ي برادرانه به دقت در رفتارهايي است كه از اين پس هر يك از ما (بخصوص مجموعه‌ي نخبگان) خواهيم داشت. رفتارهايي كه در شكل‌گيري تاريخ جمهوري اسلامي تأثير غيرقابل انكاري ذارد.

پي‌نوشت:

۱. پايگاه اطلاع رساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، خطبه‌هاي نمازجمعه‌ي تهران، ۲۹ خرداد ۸۸

۲. همان، حكم تنفيذ اولين دوره از رياست جمهوري آيت‌الله هاشمي، ۱۲ مرداد ۷۲

۳. همان، ديدار جمع كثيري از علما، روحانيون، مسئولان و اقشار مختلف مردم خراسان، ۱۱ مهر ۱۳۶۹

۴. همان

۵. همان، خطبه‌هاي نمازجمعه‌ي تهران، ۲۹ خرداد

منبع:19دی

تگ های مطلب:

مطالب مشابه