نگاهي به چگونگي توجه دولت به دغدغه‌هاي فرهنگي رهبر انقلاب خروجی بودجه فرهنگی کلانی که تصویب شد،چه بود؟

چکیده:

محمود احمدي‌نژاد در اين کنفرانس با بيان اين‌که انتقادات فرهنگي نه از دولت بلکه از دستگاه‌هايي است که تحت نظارت دولت نيستند، تلاش کرد توپ را به زمين ارگان‌های دیگر بيندازد
به آقاى رئيس‌جمهور گفتم كه من وقتى شنيدم شما اين رقم كلان سنگين فرهنگى را تصويب كرديد، از نحوه‌ مصرف و جذب آن نگران شدم؛ با اين‌كه قاعدتا آدم بايد خوشحال بشود وقتى كه بودجه‌ فرهنگى زياد مي‌شود...مديران ما دوست دارند كه بودجه‌اى كه به آن‌ها داده مي‌شود، جذب كنند؛ چون مي‌دانند كه اگر امسال جذب نكردند، سال ديگر خبرى نيست؛ لذا ناچارند جذب كنند. خب، جذب بودجه‌ فرهنگى در جاى مناسب، خيلى كار سختى است؛. كار فرهنگى مثل ساخت‌وساز نيست كه آدم بگويد خيلى خوب، اين زمين، اين هم مصالح، حالا برويد بسازيد.
سرویس فرهنگی«فردا»: با روي کار آمدن محمود احمدي‌نژاد يکي از اميدواري‌ها در ميان نيروهاي دلسوز انقلاب، رسيدگي و توجه به وضعيت فرهنگي کشور بود. اين اميدواري زماني شدت گرفت که احمدي‌نژاد نيز در شعارهاي انتخاباتي‌اش، تغيير در وضعيت فرهنگي کشور نسبت به زمان پيش از خود را در اولويت قرار داده بود. هرچند در همان زمان تبليغات انتخابات سال 84، سخنان مشاور فرهنگي رئيس‌جمهور نگراني‌هايي را در مورد تفاوت شعارهاي احمدي‌نژاد با اطرافيان‌اش در پي داشت اما همگان اميدوار بودند با شروع به فعاليت دولت نهم در کمترين زمان، تغييرات مثبت فرهنگي را در سياست‌هاي دولت احساس کنند. اين دغدغه همواره از سوي مقام معظم رهبري گوشزد شده بود و ايشان مسوولان را به توجه ويژه به اوضاع فرهنگ توصيه کرده بودند.

انتظارات فرهنگي رهبري از دولت

در کنفرانس خبري اخير محمود احمدي‌نژاد يکي از سوالاتي که از سوي خبرنگاران مطرح شد همين مساله نگراني‌هاي رهبري و نسخه فرهنگي‌اي بود که ايشان به دولت توصيه کرده بودند. محمود احمدي‌نژاد در اين کنفرانس با بيان اين‌که انتقادات فرهنگي نه از دولت بلکه از دستگاه‌هايي است که تحت نظارت دولت نيستند، تلاش کرد توپ را به زمين ارگان‌های دیگر بيندازد. او حتي برخي از اين مجموعه‌ها را تهديد کرد که بايد پاسخگوي بودجه‌هاي دريافتي از دولت نيز باشند. اما آن‌چه اهميت دارد توجه به اين مساله است که در طول هفت سالي که از عمر دو دولت تحت نظارت احمدي‌نژاد مي‌گذرد مقام معظم رهبري در اکثر ديدارها نسبت به کم توجهي به فرهنگ به دولت هشدار داده‌اند. مساله‌اي که اهميت مي‌يابد اين است که عملکرد دولت در زمينه فرهنگي چه ضعف‌هايي داشته که مقام معظم رهبري را ناچار به تذکرات مکرر کرده است.

در سال 86 ايشان در ديدار هيات دولت با بيان اين‌که دولت بايد از بخش فرهنگ رفع مظلوميت کند، مظلوميت بخش فرهنگ را به دولتمردان گوشزد کردند. اين در حالي ا‌ست که اين سخنان در زماني بيان شد که دو سال از عمر دولت نهم مي‌گذشت و همان‌طور که گفتيم بنا بود در کمترين زمان، تغييرات فرهنگي به چشم بيايد. مقام معظم رهبري در اين ديدار فرمودند: «نكته بعدى كه مى خواهم سفارش كنم، اين است كه از بخش فرهنگ رفع مظلوميت كنيد. بخش فرهنگ انصافا بخش مظلومى است. الان در گزارش آقاى رئيس‌جمهور، اصلا اسمى از فرهنگ نيامد؛ يا در اولويت‌بندي‌ها اين اولويت فداى اولويت‌هاى ديگر شد و آن‌ها تقدم پيدا كردند كه در كوتاهى وقت، بيان بشود! اين مظلوميت است ديگر. واقعا مساله فرهنگ را دست‌كم نگيريد. خيلى از مشكلات جامعه ما با فرهنگ‌سازى حل مى‌شود. توجه كنيد كه امروز، عمده قواى دشمنان ما در جبهه فرهنگى دارد كار مى كند. اين جنگ‌هاى روانى، اين فعاليت‌هاى فرهنگى، اين بودجه‌هاى پنهان و آشكارى كه براى منحرف كردن ذهن‌ها مى‌گذارند، همه‌اش مربوط به مساله فرهنگ است.» (بیانات معظم له در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیات دولت به مناسبت هفته دولت 4/6/1386)

اما هرچه بيشتر از عمر دولت مي‌گذشت به نظر مي‌رسيد شعارهاي فرهنگي دولت در زمان انتخابات سال 84 به فراموشي سپرده شده و بخش فرهنگ بيش از آن‌که مبتني بر شعارهاي اسلامي زمان انتخابات احمدي‌نژاد اداره شود بر اساس رويکردي اداره می‌شود که توسط چهره‌هايي همچون اسفنديار رحيم‌مشايي نوشته شده بود؛ درخواست براي آزادي ورود بانوان به ورزشگاه‌ها، کم‌توجهي به دغدغه‌هاي فرهنگي علما و اکران برخي فيلم‌هاي مساله‌دار که حتي در دوران اصلاحات نيز مجوز اکران نداشتند از يک سو و از طرفي ايجاد فضايي سنگين بر وضعيت نشر کتاب سبب شد نه‌تنها دولت، فضاي فرهنگي جامعه را پاکسازي نکند بلکه با برخي تصميم‌گيري‌ها، چندگانگي مديريت فرهنگي را نيز در جامعه رواج دهد. به‌طوري که در برخي تصميمات فرهنگي، موازي کاري آن‌چنان اوج گرفت که همزمان با رواج برخي مسائل نامناسب از جمله شيوه برخورد با خانه سينما سياه‌نمايي را عليه نظام در فضاي کشور رواج داد. اهالي فرهنگ نيز در این ميان نمي‌دانستند که با چه رويکرد و چه سياستي طرف هستند. مقام معظم رهبري به دولت دهم نيز همانند دولت نهم نسبت به برخي عملکردهاي فرهنگي هشدار دادند.

ايشان که به خوبي متوجه شده بودند برخي تصميم‌ها در حوزه فرهنگ بر مبناي راضي نگهداشتن جريانات معلوم‌الحال است نگراني خود را نسبت به اين جهت‌گيري فرهنگي ابراز داشتند. ايشان در ديداري که در سال 88 با هيات دولت داشتند فرمودند: «ما در زمينه فرهنگ و پرداختن به فرهنگ چه‌كار مي‌خواهيم بكنيم؟ اول، تكليف اين را روشن كنيم. يك وقت هست كه يك دستگاهى به امور فرهنگى بى‌اعتناء است، يك وقت نه، يك دستگاهى اعتناء و اهتمام به امور فرهنگى دارد، ليكن هدف‌گذارى‌هاى فرهنگى‌اش دچار اختلال يا دچار خدشه است. اين هدف‌گذارى‌ها خيلى مهم است؛ از اين نبايستى غفلت كرد....ما چه مي‌خواهيم با اخلاق مردم و با فرهنگ مردم بكنيم؟ آيا ما به‌عنوان دولت اسلامى مي‌توانيم هدايت فرهنگى جامعه خودمان را رها كنيم؟ قطعا نه، جزو وظایف ماست. حالا مخالفان و معترضان حرف‌هایى مي‌زنند، نقد مي‌كنند، گاهى مسخره مي‌كنند، گاهى اهانت مي‌كنند، بكنند؛ ما كه نمي‌توانيم تكليف الهى را با اين چيزها فراموش كنيم. ما وظيفه داريم مردم خودمان را هدايت بكنيم؛ هدايت. رياست در جامعه اسلامى، رياست مادى محض و صرف نيست؛ اداره امور زندگى مردم هست، همراه با هدايت. تا آن‌جایى كه مي‌توانيم، بايد راه هدايت مردم را باز كنيم و مردم را هدايت كنيم. خيلى از ابزارهاى هدايت در اختيار دستگاه‌هاى حكومتى است؛ حالا يك نمونه‌اش صدا و سيماست و نمونه‌هاى فراوان ديگر هم دارد؛ يك نمونه وزارت ارشاد است، يك نمونه وزارت علوم است، يك نمونه وزارت آموزش و پرورش است؛ اين‌ها همه دستگاه‌هاى خدماتى هدايتى هستند. ما از اين‌ها چگونه استفاده مي‌كنيم؟ بايد در جهتى حركت كنيم كه مردم، متدين بار بيايند، متدين عمل كنند، به مبانى دينى معتقد شوند، عملا پاي‌بند بشوند؛ جهت‌گيرى ما در همه زمينه‌ها بايد اين باشد.....حالا در وزارت ارشاد، مساله كتاب هست، مساله هنرهاى تجسمى هست، مساله هنرهاى گوناگون صوتى، تصويرى هست، در همه اين جهت‌گيرى‌ها، بايستى ما جهت‌مان اين باشد كه مردم به سمت دين، به سمت خدا حركت بكنند. والله اگر قرار باشد كه نگاه كنيم، ببينيم بيگانگان ما را بر چى ملامت مي‌كنند - اگر اين را بخواهيم رعايت بكنيم - خيلى كارها انجام نخواهند شد. ريشى هم كه شما مي‌گذاريد، دنيا قبول ندارد. كراواتى هم كه شما نمى‌بنديد، دنيا قبول ندارد. خيلى از اطعمه و اشربه‌اى هم كه شما حاضر نيستيد استفاده كنيد، دنيا اين‌ها را قبول ندارد. حجابى كه خانم‌هاي‌تان دارند، دنيا قبول ندارد. اين حرف‌ها يعنى چه؟»(بیانات در دیدار اعضای هیات دولت 16/6/1388)

هشدار علما

در اين ميان از همان اواسط کار دولت نهم برخي علما و دلسوزان نسبت به اين جهت‌گيري‌های فرهنگي در دولت هشدار داده بودند که نه‌تنها مورد توجه دولت قرار نگرفت بلکه در برخي موارد نزديکان دولت حتي به علما معترض هم شدند. کمااين‌که در قضيه «اجازه ورود زنان به ورزشگاه‌ها» جواد شمقدري مشاور فرهنگي وقت رئيس‌جمهور به علما اعتراض کرد که چرا در کار دولت احمدي‌نژاد دخالت مي‌کنند و با پيش داوري در مورد او قضاوت مي‌کنند؟ در دولت دهم اما آن‌چه بيش از هر چيز به چشم مي‌خورد اعتراض‌هاي دولتمردان به سياست‌هايي بود که گويا با جهت گيري‌هاي فرهنگي مورد‌نظر نظام مغايرت داشت و بيشتر براي رضايت منتقدان خارج‌نشين بيان مي‌شد. اعتراض به گشت ارشاد و مبارزه با بدحجابي، انتشار ويژه‌نامه‌ خاتون که در آن ارگان رسمي دولت مطالبي حيرت‌آور در مورد حجاب منتشر کرد نشان مي‌داد که سياست فرهنگي دولت به‌طور کامل با شعارهايي که در زمان انتخابات 84 توسط محمود احمدي‌نژاد داده شده بود، مغايرت دارد.

هرچند دولت تلاش مي‌کرد با تصويب بودجه‌اي کلان در حوزه فرهنگ کم‌کاري خود در اين حوزه را بپوشاند اما مقام معظم رهبري با هوشياري در ديداري با هيات دولت نسبت به همين مساله نيز اظهار نگراني کردند. ايشان فرمودند: «به آقاى رئيس‌جمهور گفتم كه من وقتى شنيدم شما اين رقم كلان سنگين فرهنگى را تصويب كرديد، از نحوه‌ مصرف و جذب آن نگران شدم؛ با اين‌كه قاعدتا آدم بايد خوشحال بشود وقتى كه بودجه‌ فرهنگى زياد مي‌شود...مديران ما دوست دارند كه بودجه‌اى كه به آن‌ها داده مي‌شود، جذب كنند؛ چون مي‌دانند كه اگر امسال جذب نكردند، سال ديگر خبرى نيست؛ لذا ناچارند جذب كنند. خب، جذب بودجه‌ فرهنگى در جاى مناسب، خيلى كار سختى است؛ كار آسانى نيست. كار فرهنگى مثل ساخت‌وساز نيست كه آدم بگويد خيلى خوب، اين زمين، اين هم مصالح، حالا برويد بسازيد. كار فرهنگى مصالح‌اش خيلى سخت گير مى‌آيد؛ معمار و استادكارش خيلى دشوار به دست مى‌آيد. به نظر من در كار فرهنگى يك مقدارى بايستى اهتمام ورزيد.اولا ببينيم ما چه قلم از قلم‌هاى كار فرهنگى را اهميت مي‌دهيم.

در بعضى از آن دوره‌هاى قبل - كه حالا نمي‌خواهيم خيلى مشخص كنيم و اسم بياوريم، ليكن چاره‌اى هم نيست؛ انسان براى مقايسه مجبور است بگويد – مي‌خواستند كار فرهنگى بكنند، گفتند بودجه‌ فرهنگى؛ بنا كردند كاروانسراهاى شاه عباسى بين راه را به‌عنوان كار فرهنگى، ‌آباد كردن! بله، ‌آباد كردن كاروانسراهاى شاه عباسى چيز خوبى است، اثر باستانى هم هست؛ اما آيا كار اولويت‌دار فرهنگى ما همين است؟ ما كه اين‌جور در مواجهه‌ با فشار عظيم تبليغات جهانى قرار داريم؛ سياست در خدمت فرهنگ است، اقتصاد در خدمت فرهنگ است، هنر در خدمت فرهنگ است، براى فشار آوردن به فرهنگ داخلى ملت ما. آن‌ها مي‌دانند كه اگر فرهنگ را عوض كردند، ديگر مبارزه‌اى باقى نمي‌ماند. اگر مبارزه‌ با استكبار هست، اگر ميل به ايستادگى و مقابله‌ با دخالت اجنبى هست، به خاطر فرهنگ است. انسان يك فرهنگى دارد، همين فرهنگ را بيايند عوض كنند، همه چيز مي‌شود مال خودشان؛ بنابراین همه‌ فشار روى فرهنگ است. در مقابل اين حركت فرهنگى و اين تهاجم عظيم فرهنگى كه مي‌خواهند روح انقلاب را، روح استقلال را، روح دين را از ما بگيرند، اولويت فرهنگى ما اين است كه برويم حالا فرضا كاروانسراهاى شاه عباسى را‌آباد كنيم؟! اين يعنى اشتباه كردن در تشخيص آن قلم كار فرهنگى؛ اين يك اشكال است. بنابراين در كار فرهنگى بايد دنبال چه باشيم؟ دنبال توليدات... حالا بعد از آن‌كه مصرف فرهنگى را پيدا كرديم، قلمى كه بايد اين بودجه صرف آن بشود، پيدا كرديم، برويم سراغ محتوايش. بالاخره مي‌خواهيم فيلم بسازيم. مثلا مي‌خواهيم 10 تا فيلم انقلابى بسازيم؛ 10‌فيلمى كه حامل ارزش‌ها باشد. يا مي‌خواهيم فلان تعداد كتاب منتشر كنيم؛ محتواهايش چه باشد، چه جورى باشد، با چه قوتى، با چه استحكامى، با چقدر مايه‌ علمى و هنرى كه در آن‌جا به كار برده مي‌شود؟ اين‌ها خيلى كارهاى سخت و ظريفى هستند....در زمينه‌هاى فرهنگى، دنبال كارهاى تشريفاتى و ويترينى نباشيد. نمايش‌دادن كار فرهنگى، نه اين‌كه فايده‌اى ندارد؛ ضرر هم دارد. در زمينه‌ فرهنگ بايد دنبال كارهاى محتوایى و اصيل و واقعى رفت كه امروز نياز عمده‌ كشور هم اين است.»(بیانات در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیات دولت 8/6/1389)

چفيه‌اي که به گردن کوروش انداخته شد!

اين مساله کارهاي ويتريني خود يکي از مسائلي بود که به‌خصوص در حوزه ميراث فرهنگي بيش از پيش به چشم مي‌آمد. برگزاري برخي مراسم‌ها که در آن به فرض بر گردن کوروش چفيه انداخته شد نه‌تنها نمي‌توانست بار فرهنگي مدنظر رهبري را داشته باشد بلکه گويي دولتمردان تلاش مي‌کردند با برگزاري مراسم‌هاي پر هزينه ضمن ايجاد يک ويترين فرهنگي، در جهت رواج پروژه مکتب ايراني که در دل دولت خلق شده بود تلاش کنند. در وزارت ارشاد نيز و به‌خصوص در حوزه سينما شاهد بوديم بودجه‌هايي به برخي فيلم‌ها داده شد که خود اين فيلم‌ها اعتراض به عملکرد فرهنگي دولت را به همراه داشت.

در سال 90 مقام معظم رهبري از اختصاص نيافتن برخي از مصوبات پيشين دولت در حوزه فرهنگ گلايه مي‌کنند تا دولتمردان متوجه باشند عملکرد ويترين ساز دولت از نگاه رهبري دور نمانده است. ايشان در ديداري که در سال 90 با دولتمردان دارند ضمن آن‌که مجددا نسبت به ارائه نکردن گزارش فرهنگي گله مي‌کنند، مي‌فرمايند: «البته مصوبه‌ دولت در زمينه‌ بودجه‌ فرهنگى، مصوبه‌ خوبى است؛ اگرچه حالا شنيدم كه خيلى از مبالغ اين مصوبه تخصيص داده نشده؛ حتى اگر همه‌اش هم تخصيص داده شود، باز براى همه‌ فعاليت‌هاى فرهنگى كافى نيست. بنابراين منابع دچار محدوديت است. با توجه به محدوديت منابع، نگاه كنيد ببينيد اولويت‌ها چيست. البته من مجموعه‌اى را به نحو پيشنهاد به دولت ارائه كردم؛ كه اگر اين چيزها در كار فرهنگ مورد توجه قرار بگيرد، با توجه به نگاهى كه ما در زمينه‌ فرهنگ داريم، اين‌ها اولويت خواهند داشت؛ يعنى اين‌ها تاثيرات‌شان بيشتر خواهد بود.»(بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیات دولت 6/6/1390) اين سخنان نشان مي‌داد که مقام معظم رهبري فراغ از ديدارهاي علني با دولتمردان به‌طور خصوصي نيز نسبت به عملکرد فرهنگي دولت توصیه‌هایی داشته‌اند.

بي‌توجهي به بيانات مقام معظم رهبري

متاسفانه باتوجه به عملکرد فرهنگي دولت هرچه به پايان دوران مسووليت دولت دهم نزديک مي‌شويم نه‌تنها تغيير جهت نداده است بلکه بيش از گذشته مورد انتقاد دلسوزان نظام قرار مي‌گيرد. اخباري مبني بر اختصاص بودجه‌هاي کلان براي پروژه‌هاي فرهنگي‌اي که نه‌تنها در جهت توصيه‌های رهبري‌ نيست بلکه به نظر مي‌رسد در تداوم نظريات جريان انحرافي نزديک به دولت است و نشان مي‌دهد دولت دهم نيز همانند دولت نهم نتوانسته پاسخگوي دغدغه‌هاي فرهنگي مقام معظم رهبري باشد. اين کم کاري فرهنگي سبب شده است رهبر معظم انقلاب در آخرين ديداري که با هيات دولت داشتند صراحتا نسبت به اين بي‌توجهي به بخش فرهنگ هشدار بدهند و به دولت يادآور شوند که به نسخه‌ فرهنگي‌اي که ايشان به دولت پيشنهاد داده بودند به خوبي عملی نشده است.

ايشان در اين ديدار نسبت به تهاجم فرهنگي بار ديگر هشدار مي‌دهند و از دولت مي‌خواهند به جاي پرداختن به کارهاي سطحي در فرهنگ، کارهاي عميق‌تري انجام دهند. سخنان ايشان در اين ديدار نشان مي‌دهد که دولت به نسخه‌ فرهنگي ايشان عمل نکرده يا نتوانسته به درستي آن را اجرا کند. «در زمينه‌ فرهنگ فرصت نشد آقايان گزارشى بدهند. من يك جمله عرض بكنم: به كارهاى سطحى نبايد اكتفاء كرد. به كارهاى عميق‌‌تر، كارهاى بنيانى‌‌تر، كارهایى كه از يكى‌‌شان ده‌ها كار صادر مي‌شود و نشات مي‌گيرد، توجه كنيد. من يك وقتى نسخه‌‌اى از آن كارهاى عميق لازم را به آقاى رئيس‌‌جمهور دادم؛ همان‌ها بايد دنبال شود و بايد دنبال مي‌شد. در باب فرهنگ بايد به‌شدت مراقبت شود كه ما به «فرهنگ مهاجم» كمك نكنيم. فرهنگ مهاجم خطرناك است. اگر ما فرهنگ عمومى كشور و فرهنگى كه نخبگان و مردم و قشرهاى گوناگون را به سمت يك هدفى هدايت مي‌كند، نتوانيم از آسيب دشمن محفوظ بداريم، كار خيلى مشكل خواهد شد؛ هرچه هم شما تصميم بگيريد، اين‌ها مى‌‌آيند خراب‌اش مي‌كنند و جور ديگرى منعكس خواهد شد.»(بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیات دولت 2/6/1391)

به نظر مي‌رسد با توجه به آن‌که به پايان دوران محمود احمدي‌نژاد به عنوان رئيس‌جمهور نزديک مي‌شويم ضرورت بازخواني شعارهاي فرهنگي او در زمان تبليغات انتخاباتي‌اش ضروري است. چرا که برآيند عملکرد فرهنگي دو دولت نهم و دهم نشان مي‌دهد کفه‌ اين ترازو نه به نفع شعارهاي او بلکه به سمت شعارهاي اطرافيان‌اش که در تضاد کامل با شعارهاي او قرار داشت سنگيني مي‌کند. امروز سوال اصلي اين‌جاست که آيا احمدي‌نژاد نتوانسته دغدغه‌هاي فرهنگي‌اش را بر مجموعه زير نظرش حاکم کند يا خود او نيز با عقب‌نشيني از دغدغه‌هاي فرهنگي‌اي که مدعي‌اش بود از هواداران نظريات همان اطرافياني شده است که به جاي شعار دولت اسلامي از مکتب ايراني دم مي‌ز‌دند و به جاي پرداختن به دغدغه‌ها و خواسته‌هاي اسلامي جامعه با انتشار ويژه‌نامه‌هايي همچون خاتون عليه فرهنگ حجاب در جامعه صف‌کشي کردند.

منبع:19دی