" شیوه جدید القاعده؛ توسعه اختلافات مذهبی و ایجاد ناامنی" گفت وگوی شفقنا با حسین علایی: تجزیه عراق جدی است

10 سال از وقوع حمله آمریکا به عراق می گذرد. حمله ای که مهم ترین پیامد آن سرنگونی نظام صدام بود. دیکتاتوری که باعث وقوع دو جنگ مهم در منطقه شد و جان بسیاری از انسان ها را قربانی کرد. اما وضعیتی که عراق امروز با آن مواجه است خوشایند مردم نیست. هر چند با  سرنگونی صدام آزادی های سیاسی و مذهبی در این کشور رونق یافته اما هر روز شاهدیم در گوشه و کنار آن عملیات های تروریستی جان مردم بیگناه را می گیرد و امینت باز هم به مهم ترین خواسته مردم در این کشور همواره پر از آشوب، تبدیل شده است. به گفته حسین علایی، رییس سابق ستاد مشترک سپاه و قائم‌مقام سابق وزارت دفاع ایران، در حال حاضر عراق اسیر تروریست ها و القاعده شده است. از طرفی باید تجزیه عراق را خیلی جدی گرفت. در طول تاریخ کردها متحد شیعیان بوده اند که با مداخله های خارجیان این پیوند در حال سست شدن است. او همچنین معتقد است: دولت عراق بایستی بیش از پیش راه را برای نقش آفرینی بیشتر علما و اندیشمندان عراقی به ویژه حضرت آیت الله سیستانی باز کند. در حال حاضر یک نوع دموکراسی توافقی در عراق حاکم است که این شیوه برای همیشه ساختار دولت راضعیف نگاه می دارد. به نظر می رسد که راه حل مناسب تر، ایجاد حکومت های محلی از طریق شوراها و تشکیل حکومت مرکزی از طریق دموکراسی آزاد با حاکمیت اکثریت آراء باشد.

متن گفت وگوی خبرنگار شفقنا(پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) با حسین علایی، تحلیل گر مسائل استراتژیک بدین شرح است:

*گفته شده در طول 10 سال اخیر بالغ بر 1 میلیون نفر قربانی ترورسیم در عراق شده اند که اکثرا نیز جزو شیعیان محسوب می شوند. چه اقدامات و راهکارهایی می توانست اندیشیده شود تا این تعداد نفر قربانی نشوند؟ دولت چگونه می توانست با اتخاذ تدابیری از خشونت ها در عراق بکاهد؟ چه اشکالات اساسی را می توان بعد از سرنگونی صدام متوجه نظام موجود عراق دانست؟

حسین علایی: از آنجا که نظام بعثی عراق با مداخله نظامی آمریکا سرنگون شد، بنابراین تأمین امنیت مردم بر عهده نیروی های اشغالگر بود و مردم و به ویژه شیعیان نقش چندانی در ایجاد ساختارهای امنیتی برای حفظ جان خود نداشتند. برعکس کردها توانستند با توسعه سازمان "پیشمرگه ها" و به رسمیت شناختن آن توسط آمریکا و دولت عراق بر ضریب امنیتی خود بیفزایند. از سوی دیگر رژیم بعثی عراق در زمانی که سقوط خود را قطعی دید بسیاری از عناصر حزب بعث را مسلح و سازماندهی کرد و راه ورود گروه هایی مانند  القاعده نیز به عراق باز شد. از طرفی در دوران اشغال، ارتش آمریکا هم به اتخاذ تدابیری برای امنیت نیروهای خود توجه داشت و هم امنیت مردم عراق موضوع مهم و اولویت داری برای دولت آمریکا نبود. چنین سیاستی باعث توسعه حملات به شیعیان گردید. با روی کار آمدن دولت دائمی در عراق، بایستی نیروهای امنیتی و نظامی مورد ارزیابی قرار می گرفتند و افراد مشکوک به همکاری با حزب بعث و القاعده از درون آن خارج می شدند که چنین اتفاقی نیفتاد و این باعث شد تا بیشترین اقدامات تروریستی با همکاری اطلاعاتی و حتی عملیاتی برخی از نیروهای امنیتی صورت گیرد. بنابراین شاید ابتدایی ترین راهکار، ایجاد یک ساختار امنیتی و نظامی مناسب با بکارگیری نیروهای مطمئن باشد تا گروه های تروریستی از شیوه نفوذ در واحدهای انتظامی و امنیتی نتوانند عملیات تروریستی را هدایت کنند. اما اقدام ضروری دیگر استفاده از تجربیات کشورهایی مانند ایران است که دولتمردان آن مدتها با مسئله تروریسم مواجه بوده اند و در نهایت توانسته اند آن را حل کنند. اما مشکل بعدی ساختار سیاسی در عراق است. این ساختار هیچگاه موجب برپایی یک دولت مقتدر در عراق نخواهد شد و به اختلافات قومی و طائفه ای دامن خواهد زد. بایستی ساختار جدیدی برای تشکیل دولت طراحی شود تا بر مبنای آن اکثریت بتواند دولت را اداره کند ولی حقوق اقلیت ها را به رسمیت بشمارد و دولتی فرامذهبی و فراقومی در عراق بوجود آید. البته تلاش کشورهایی مانند عربستان و قطر و امارات را در تقویت مالی و سیاسی تروریست ها نیز نباید نادیده گرفت. گفته می شود که "عزت ابراهیم" معاون صدام از قطر به سازماندهی بعضی از عناصر حزب بعث می پردازد که این هم در توسعه نا امنی ها موثر است.

*حضور آمریکا درعراق طی یک دهه گذشته چه تاثیراتی بر توان نظامی کشور عراق داشته است؟ شاهدیم که جامعه جهانی بر اساس یک توهم وجود سلاح های شیمیای و اتمی به این کشور حمله نظامی کرد اما موردی در این خصوص نیافت. در این میان این سوال مطرح است که تبعات حقوقی حمله نظامی به عراق چیست؟ چرا که تعداد زیادی از مردم در این کشور جان خود را از دست داده اند و به نظر می رسد علی رغم سقوط صدام، چیزی جز فقر و کشتار عاید مردم نشده است.نهاد های حقوقی و مجامع بین المللی چگونه می توانند از طرف مردم عراق اعاده حقی در این خصوص داشته باشند؟

حسین علایی: آمریکا پس از اشغال عراق، ارتش این کشور را منحل کرد تا مهم ترین ساختار روسی باقی مانده از دوران جنگ سرد را منهدم کرده باشد. بنابراین پس از سقوط صدام، ارتش عراق با شکل و ساختار جدیدی توسط آمریکا برنامه ریزی شد به گونه ای که این ارتش هیچگاه به عنوان تهدیدی برای رژیم صهیونیستی تلقی نشود. هم اکنون ارتش عراق راه درازی را برای تبدیل شدن به یک ارتش فعال در پیش دارد. از طرفی آمریکا مسئولیت تمام مشکلات و نا امنی ها در عراق را برعهده دارد ولی از آنجا که مجامع حقوقی بین المللی عمدتا در اختیار قدرت های بزرگ است، بنابراین نمی توان در انتظار اقدامی از سوی آنها، دست روی دست گذاشت. مردم و سیاستمداران عراق بایستی برای برون رفت از وضعیت ناکارآمد فعلی چاره ای بیندیشند و بیش از هر چیز برای امنیت مردم برنامه ریزی کنند. هم اکنون دولت عراق هزینه ای زیادی را برای نیروهای مسلح و سازمان های امنیتی متقبل می شود ولی این سازمان ها با هوشمندی لازم عمل نمی کنند و بیشتر متکی بر تجهیزات پیشرفته به دنبال برقراری امنیت هستند در حالی که آنها می توانند با اقدامات نرم افزاری بر توسعه امنیت مردم بیفزایند.

*بعد از حمله آمریکا به عراق این کشور دچار یک نوع خلا امنیتی شده است. بعضا گروه های تروریستی در این کشور فعال شده اند و دست به اقدامات خرابکارانه و عملیان انتحاری می زنند. با این وجود این خلا امنیتی چه تبعات و چه تاثیراتی در امنیت منطقه دارد؟ جنگ های فرقه ای و طایفه ای در عراق چگونه به لحاظ نظامی قابل کنترل هستند؟

حسین علایی: اصولا مقوله امنیت، موضوع سیالی است و هرگونه پدیده نا امنی به کشورها و ملت های پیرامون سرایت می کند. برای مثال توسعه سازمان القاعده در افغانستان، موجب گسترش آن به کشورهایی مانند پاکستان، یمن، لیبی، مصر، سوریه و عراق گردید. وجود فضای عملیاتی مناسب برای این گروه ها در بعضی از کشورها، موجب افزایش قدرت و توان آنها شده و این سازمان ها  می توانند نیروهای خود را برای ایجاد ناامنی به سوی سایر کشورهای هدف هم گسیل دارند. در حال حاضر تکیه القاعده بر توسعه اختلافات قومی و فرقه ای قرار دارد و با این شیوه است که با تکیه بر اختلافات مذهبی به جذب نیروهای جدید برای خود می پردازد. راه حل اساسی اتخاذ یک شیوه مقابله هوشمند با این نوع گروه هاست به طوری که بتوان مردم را از آنها جدا کرد و در مرحله بعدی از ظرفیت مردم برای ناپایداری و اضمحلال آنها بهره برد. آگاه سازی مردم و نشان دادن خطرات این گروه ها می تواند در ایجاد فاصله بین مردم و آنها مفید باشد. از سوی دیگر بهره بردن از ظرفیت محلی مردم در هر کوی و برزن می تواند قدرت عملیاتی گروه های تروریستی را به سمت صفر میل دهد. زیرا تروریست ها از روش های نسبتا مشابهی برای عملیات های خود استفاده می کنند. مثلا خود را در بین نمازگزاران شیعه منفجر می کنند که می توان امنیت هر مسجد و حسینیه را به مردم همان محل واگذار کرد و آنها را نسبت به اقدامات تروریست ها تغذیه اطلاعاتی کرد.

* در حال حاضر این خطر از سوی برخی کارشناسان گوشزد می شود که عراق در آستانه تجزیه قرار دارد. از طرفی کردهای عراق با صدور اولین بشکه های نفتی از این منطقه علی رغم مخالفت دولت مرکزی، بر طبل جدایی نواخته اند. برخی از افراطیون سنی مذهب نیز خواهان جدایی از دولت مرکزی هستند. با توجه به این تحولات تا چه اندازه تجزیه عراق را جدی می دانید؟

حسین علایی: تجزیه عراق را باید خیلی جدی گرفت. در طول تاریخ کردها متحد شیعیان بوده اند که با مداخله های خارجیان این پیوند در حال سست شدن است. در حال حاضر کردها به همگرایی بیشتر با آمریکا و ترکیه روی آورده اند تا با کمک آنها بر توانمندی حکومت اقلیم کردستان بیفزایند و سهم بیشتری از حاکمیت در عراق را به دست آورند. آنها حتی همکاری تاکتیکی هم با سنی های عراق دارند تا بتوانند امتیاز بیشتری از دولت عراق بگیرند. پذیرفتن "طارق الهاشمی" نمونه بارزی از این گونه رفتار است. کردها به دنبال استقلال مالی از دولت مرکزی هستند و می خواهند با فروش نفت کرکوک بر توان مالی خود بیفزایند تا برنامه های دراز مدت خود را دنبال کنند.به هر حال با توجه به این که ایران در طول تاریخ، حامی ملت عراق به ویژه کردهای این کشور بوده است دولت عراق می تواند از این حسن رابطه برای حل مسائل خود با اقلیم کردستان استفاده کند و کردها را به همگرایی بیشتر با دولت مرکزی تشویق کند.

* با توجه به وجود حوزه نجف و نقش بی بدیل آن در همگرایی گروه های مذهبی و همچنین شخصیت حضرت آیت الله سیستانی در حل بحران های عراق، نقش علما و اندیشمندان در رسیدن آرامش به این کشور را چطور ارزیابی می کنید؟ و چه تلاش های دیگری در این خصوص می تواند از سوی علما و متفکرین عراقی برای ثبات در این کشور انجام شود؟

حسین علایی: آیت الله سید علی سیستانی نقش مهمی را در وحدت بخشی به ملت عراق به ویژه پس از اشغال این کشور ایفا کرده اند. دولت عراق بایستی بیش از پیش به این ظرفیت عظیم توجه کند و راه را برای نقش آفرینی بیشتر علما  و اندیشمندان عراقی به ویژه آیت الله سیستانی باز کند.

*اگر حمله ای از جانب آمریکا به عراق صورت نمی گرفت وضعیت این کشور در مقطع فعلی چگونه می توانست باشد؟ آیا امکان وقوع انقلاب عربی در این کشور وجود داشت؟

حسین علایی: اگر آمریکا اجازه می داد که مردم عراق علیه صدام اقدام کنند بی شک حکومت صدام زودتر از حمله آمریکا ساقط می شد. ارتش آمریکا حتی در زمان حمله به عراق اجازه استفاده از ظرفیت های گروه های عراقی مثل لشکر بدر را علیه حکومت صدام نداد و می خواست خود حکومت صدام حسین را ساقط کند تا در شکل دهی به نظام سیاسی آینده عراق نقش اول را ایفا نماید. آمریکا پس از اشغال عراق هم به سادگی حکومت را به مردم عراق واگذار نکرد و حتی برای مدت نسبتا طولانی دو آمریکایی به نام های "گارنر" و "پل برمر" را بر عراق حاکم کرد. زیرا می خواست ساختارهای لازم را برای تداوم نفوذ خود در عراق ایجاد کند و این از مهم ترین مشکلات مردم عراق است.

*با توجه به بافت فرهنگی و تاریخی ملت عراق از دیرباز که در آن گروه های افراطی و متعصب مذهبی بعضا ظهور و بروز داشته اند و یکی از بدترین نوع نظام دیکتاتوری را نیز در زمان صدام تجربه کرده اند، آیا مدل نظام فعلی می تواند راه حل برقراری ثبات در این کشور باشد؟

حسین علایی: شاید یکی از راه های مناسب، ایجاد یک نظام مردم سالاری مبتی بر حاکمیت اکثریت باشد که در آن حقوق سایر قومیت ها و طوایف عراق به رسمیت شناخته شده باشد. در حال حاضر یک نوع دموکراسی توافقی در عراق حاکم است که این شیوه برای همیشه ساختار دولت راضعیف نگاه می دارد. به نظر می رسد که راه حل مناسب تر، ایجاد حکومت های محلی از طریق شوراها و تشکیل حکومت مرکزی از طریق دموکراسی آزاد با حاکمیت اکثریت آراء باشد که مردم بتوانند افراد مختلف را با مذاهب و قومیت های گوناگون به قدرت برسانند و هرگاه آنها را غیرکارآمد تشخیص دادند کنار بزنند و افراد دیگری را برگزینند.

*وضعیتی که مردم عراق در حال حاضر با آن مواجه اند با وضعیت 10 سال قبل در زمان صدام چه تفاوت ها و چه شباهت هایی دارد؟ شاخص های زندگی از جمله وضعیت بهداشت، آموزش و آزادی های مدنی و اجتماعی چه تغییری کرده است؟

حسین علایی: مردم در زمان صدام اسیر یک دیکتاتور خشن و بی رحم بودند که مخالفین خود را سر به نیست می کرد ولی امنیت عمومی آنها به ویژه برای افراد غیر سیاسی بهتر بود. پول نفت در آن زمان بیشتر صرف بزرگ شدن ارتش عراق و جنگ های متعدد می شد و کمتر به توسعه کشور اختصاص می یافت. آزادی مذهبی و سیاسی وجود نداشت و شیعیان حتی برای امام حسین(ع) نیز نمی توانستند عزاداری کنند. رابطه عراق با بسیاری از کشورهای همسایه مانند ایران بد بود و حسن همجواری برقرار نبود. اما الان آزادی های سیاسی، مدنی و مذهبی افزایش یافته و زمینه برای پیشرفت عراق به وجود آمده است. ولی در حال حاضر عراق اسیر تروریست ها و القاعده شده است و نا امنی مهم ترین مشکل مردم عراق شده است. در بعضی از استان های عراق مانند اقلیم کردستان که دارای امنیت خوبی بوده است مردم از پیشرفت های اقتصادی هم برخوردار شده اند ولی شیعیان و سنی ها منتظر سرمایه گذاری های بیشتر دولت برای پیشرفت کشور هستند.

منبع:شفقنا