آیت‌الله جوادی آملی: حکمت متعالیه سهم بسزایی در دینی کردن علوم دارد

چکیده:

حضرت آیت‌الله جوادی آملی گفت: تنها علمی که ریاست بر علوم را برعهده دارد و می‌تواند دینی بودن و یا بی‌دین بودن علوم را ثابت کند و سکولار به معنای بی‌تفاوت بودن علوم را ثابت کند، فلسفه است که وقتی وارد صحنه اندیشه و علم می‌شود، موضع خود را اعلام می‌کند که نه درباره زمین و زمان، بلکه درباره هستی و جهان بحث می‌کند.

حضرت آیت‌الله عبدالله جوادی آملی در پیامی تصویری به همایش محی‌الدین الهی قمشه‌ای که پیش از ظهر امروز در سالن اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دفتر قم برگزار شد، فلسفه را به جهان‌بینی معنا کرد و گفت: فلسفه آزادانه وارد عرصه اندیشه می‌شود و هویت خود را می‌یابد، صاحب ‌نام می‌شود و همه علوم را صاحب نام می‌کند.
 
این مفسر برجسته قرآن کریم تصریح کرد: فلسفه رییس دانش‌ها است و در دادن شناسنامه‌های ویژه به علوم، هیچ علمی از علوم تجربی یا نیمه‌تجربی عهده‌دار اثبات یا نفی دینی بودن نیستند، یعنی علوم تجربی هیچ نمی‌تواند بگوید این دانش دینی یا غیردینی است.
 
وی افزود: یک زمین شناس یا زمان شناس و مهندس کشاورزی، هرگز نمی‌تواند درباره دینی بودند یا غیردینی بودن یا بی‌تفاوت بودن علم خودش نسبت به دین فتوا دهد و سخن بگوید، زیرا این مسأله که علم دینی است یا دینی نیست، قضیه‌ای است که در هیچ علم از این علوم تجربی جا ندارد.
 
حضرت آیت‌الله جوادی آملی ادامه داد: زمین‌شناسی موضوع و محمولی دارد و جریان دینی بودن در هیچ یک از عناصر اصلی این علم جا ندارد، درباره ستاره‌شناسی، هیأت و نجوم، داروسازی و طب نیز این چنین است؛ هیچ‌کدام نمی‌توانند ثابت کنند که دین هست یا نیست، زیرا هیچ کدام نمی‌توانند بحث کنند که خدا هست یا نیست و حتی حق شک هم ندارند.
 
وی اضافه کرد: ممکن است یک زمین شناس یا طبیب تفکر فلسفی داشته باشند و فارغ از مسأله طب و زمین شناسی، درباره جهان‌بینی بحث کنند، اما فرض آن است که در علم زمین شناسی، علم طب و این‌گونه از علوم حسی و تجربی به هیچ وجه مسأله خداشناسی جا ندارد، مگر این‌که متفکر فلسفی باشند؛ اینها باید اعتراف کنند که جهان بینی رشته ما و بحث درباره خدا ثبوتا و سلبا مقدور ما نیست.
 
استاد خارج فقه حوزه علمیه قم با بیان این‌که در بحث این علوم چهار چیز باید از هم جدا شوند که سه امر در اختیار هیچ‌کدام نیست و تنها وظیفه صاحبان این علوم یک امر است، گفت: آن امور سه‌گانه که مقدورشان نیست آن است که اگر یک زمین‌شناس با تفکر زمین‌شناسی و نه تفکر فلسفی و یک طبیب با تفکر طبی و نه تفکر فلسفی بخواهد بگوید خدا هست، خدا نیست راهی ندارد و بخواهد بگوید من شک دارم، حق ندارد.
 
وی تصریح کرد: تنها علمی که ریاست بر علوم را برعهده دارد و می‌تواند دینی بودن و یا بی‌دین بودن علوم را ثابت کند و سکولار به معنای بی‌تفاوت بودن علوم را ثابت کند، فلسفه است که وقتی وارد صحنه اندیشه و علم می‌شود موضع خود را اعلام می‌کند که نه درباره زمین و زمان، بلکه درباره هستی و جهان بحث می‌کند.
 
حضرت آیت‌الله جوادی آملی ابراز کرد: فلسفه درباره هستی اگر مراتبی داشت چون زیرمجموعه هستی است بحث می‌کند نه از جهت این‌که زمین یا آسمان است، وقتی وارد صحنه اندیشه می‌شود آزاد است، هیچ صبغه‌ای ندارد نه صبغه دین دارد و نه صبغه بی‌دینی و نه موحد است و نه ملحد و وقتی وارد صحنه اندیشه شد آزاداندیش است و آزادانه فکر می‌کند.
 
وی با بیان این‌که وقتی فلسفه از کج‌روی مصون نماند و به بیراهه رفت و راه کسی را بست، نه تنها خدا را ثابت نمی‌کند، بلکه همه علوم جهان را سیه‌روی می‌کند و می‌شود علوم الحادی و ما علم دینی نخواهیم داشت، گفت: وقتی دین نبود علم دینی هم نخواهیم داشت و اگر علم دچار فساد شد، علم دینی هم فاسد می‌شود.
 
این مفسر برجسته قرآن کریم تصریح کرد: اگر فلسفه از کج‌روی مصون بود و به بیراهه نرفت و راه کسی را نبست و به این نتیجه رسید که معلول این جهان یک علت حقیقی است چون خالق نظام مدبر و حکیم است و خدایی هست که جهان از آثار او است، نخستین خدمتی که می‌کند به خود است و می‌شود فلسفه الهی وخدمت دومش به علوم است که همه علوم را الهی خواهد کرد چراکه کل جهان فعل خدا می‌شود.
 
وی با بیان این‌که همه علوم از سه ضلع فعل خدا یعنی معلوم علم خدا، علم و عقل فعل خدا و مخلوق خدا، تشکیل می‌شود، افزود: فاعل علم خدا و مخلوق خدا و یک مخلوقی با فیض تعلیم الهی مخلوق دیگری را دارد می‌شناسد و عالم مخلوق خدا است، علم مخلوق خدا است، معلوم مخلوق خدا است و فرض ندارد که ما علم غیردینی داشته باشیم.
 
حضرت آیت‌الله جوادی آملی گفت: همان‌طوری که تفسیر قول خدا دینی است، تفسیر فعل خدا هم دینی است، چرا یک مفسر قرآن علم دینی دارد و لحظه به لحظه می‌گوید خدا چنین گفت و یک زمین شناس هم لحظه به لحظه می‌گوید خدا چنین کرد، خدا چنان کرد، بنابراین چیزی در جهان نیست مگر فعل خدا و بشر هر چه دارد مخلوق خدا است؛ اختیار را خدا به بشر دارد و بشر با اختیار خودش راه صحیح را طی می‌کند.
 
وی بیان داشت: همان‌طوری که گفته شد بحث درباره قول معصوم و فعل معصوم دینی است، بحث درباره قول خدا و فعل خدا هم یقینا دینی است و ما علم غیردینی نخواهیم داشت و این هنر فلسفه است که ثابت می‌کند در جهان غیر از خدا احدی نیست و تنها خدا آفریدگار است و موجودات سپهری و زمینی را خدا آفرید، نظم و انسجام خلقت و عقل را خدا آفرید.
 
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: اگر کسی اسلامی حرف زد و قارونی فکر کرد باید مشکل خود را حل کند و اگر کسی گفت که بشر است که می‌فهمد و استدلال می‌کند حرف قارون را می‌زند، اما فلسفه الهی هرگز این کلام را صحیح نمی‌داند و می‌گوید همان‌طور که خدا در قرآن فرمود، عقل را که چراغ اندیشه است خدا در درون انسان افروخت و انسان با همین چراغی که خدا افروخت دارد می‌بیند و با علم الهی اشیا را تفسیر می‌کند.
 
وی با بیان این‌که چیزی در جهان مگر فعل خدا نیست، منتهی انسان که از قدرت اختیار برخوردار است گاهی کج راهه می‌رود و گاهی مستقیم و گاهی راه دیگری را می‌بندد و گاهی راه خود را، گفت: معرفت خدای سبحان مقدور احدی نیست و هیچ پیامبری نمی‌تواند آن مقام را بشناسد و او را بپرستد چراکه او بسیط است و تجزیه‌پذیر نیست و این مرحله منطقه ممنوعه است.
 
حضرت آیت‌الله جوادی آملی با اشاره به این‌که برخی مطالب ممکن است به فلسفه به ویژه حکمت متعالیه راه پیدا کرده باشد و پس از اقامه برهان نوبت به منطقه مجاز می‌رسد که ظهور حق، تجلی حق، فعل حق و وجه الله یعنی مقام امکان است، ابراز داشت: حکمت متعالیه سهم بسزایی در دینی کردن علوم دارد و مرحوم حکیم الهی قمشه‌ای اینچنین بودند، مؤمنانه و حکیمانه زندگی ‌کردند، انسی هم با مسائل عاطفی داشتند.
 
وی با بیان این‌که فلسفه بخش مهم دینی بودن علوم را تأمین، دست نامحرمان را کوتاه و عرفان کاذب را از عرفان صادق در براهین موجود، جدا می‌کند، گفت: فلسفه حکیم‌پرور است و حکیم الهی قمشه‌ای محصول این مکتب است و اگر توفیقی پیدا کرد که ترجمه قرآن او سالیان متمادی مقبول خاص و عام باشد به برکت همین حکمت متعالیه است و اگر توفیق پیدا کرد جریان کربلای حسینی‌(ع) را به نظم دربیاورد در اثر آن نظری که کرده، محصول همین حکمت متعالیه است.

منبع:+